Lögrétta - 29.11.1916, Síða 1

Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstræti 17.
Talsimi 178.
AfgreiCslu- og innheimtum.:
ÞÓR. S. ÞORLÁKSSON.
Bankastræti II.
Talsími 359.
Nr. 56.
Reykjavík, 29. nóvember 1916,
XI. árg.
Klæðaverslun
H. Andersen & Sön.
Aðalstr. 16.
Stofnsett 1888. Sími 32.
Þar eru fötin sauwuð flest.
Þar eru fataefnin best.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og alls-
konar ritföng, kaupa allir í
Bókaverslun Sigfnsar tymundssonar.
Lárus Fjeldsted,
Y f irr jettarmálaf ær slumaður.
LÆKJARGATA 2.
Venjulega heima kl. 4—7 síhd.
Nýja
Bókbandsvinnustofan
tekur ai5 sjer alla vinnu, sem aö bók-
bandi lýtur og reynir a8 fullnægja
kröfum viðskiftavina sinna. Bókavin-
ir, lestrarfjelög og aörir ættu því aö
koma þangað. — Útvegar allar bækur
er fáanlegar eru.
Þingholtsstræti 6 (Gutenberg).
Brynj. Magnússon.
Eftir kosningarnar.
Inngangur.
Kosningarnar eru um garö gengn-
ar, og úrslitin þau, aö Heimastjórnar-
flokkurinn er fjölmennasti f lokkur
þingsins, en enginn einn flokkur hef-
ur meiri hluta í þinginu. Aukaþing
hefur veriö kvatt saman, og eitt af
fyrstu verkefntínum, sem fyrir því
liggja, er aö ráöa fram úr því, hvern-
ig stjórn landsins skuli skipuö um
næstu framtíð, að líkindum í næstu
6 ár.
Heimastjórnarflokkurinn
og Einar Arnórsson ráðherra.
Eins og kunnugt er hefur Einar
Arnórsson veriö ráðherra síöan vor-
iö 1915, og stuöst við fylgi Heima-
stjórnarflokksins, meö því að hans
eigin flokkur, „langsúöimenn" svo-
nefndir, var ekki nærri nógu fjöl-
mennur til aö mynda meiri hluta ut-
an um hann á þingi. Tildrögin til
þessa stuðnings Heimastjórnarmanna
eru reyndar alkunn, en skulu þó rifj-
uö upp hjer í stuttu máli.
Þingiö 1913, þar sem Heimastjórn-
armenn voru í meiri hluta, haföi sam-
þykt stjórnarskrárfrumvarp það, sem
nú er oröiö aö lögum. Hannes Haf-
stqin útvegaði loforð konungs um
staðfestingu á frumvarpinu, og var
svo rofið þing lögum samkvæmt, og
nýjar kosningar látnar fram fara vor-
iö 1914. Fyrir þær kosningar fann
Einar Arnórsson upp „fyrirvarann",
og ])á var hann kosinn á þing.
Aukaþingiö 1914 samþykti stjórn-
arskrárfrumvarpiö óbreytt, og sani-
þykti einnig tillögu um gerö hins
fyrirhugaða íslenska fána — en lof-
orö konungs um aö veita oss sjerstak-
an fána haföi H. Hafstein áður út-
vegaö. Á þessu þingi varð Siguröur
Eggerz ráöherra, og fór hann meö
hina samþyktu stjórnarskrá til staö-
festingar, og átti einnig aö ráöa fána-
málinu til lykta. En svo fór um þau
mál, að S. E. neitaði aö undirskrifa
staöfestingu stjórnarskrárinnar meö
könungi, og beiddist lausnar, og varð
þá ekki heldur af því, að fánamálinu

Myndin er frá torgi í Búkarest. Borgin stendur á stóru sljettlendi beggja
megin viö ána Bambovita, sem fellur í Dóná. 300 þús. íbúar eru í borginni,
þar af 2/$ grískkaþólskir, hinir eru rómverskkaþólskir, mótmælendatrúar
og Gyðingatrúar. í borginni er mikiö af Zígaunum. Hún er falleg og rik
af mótsetningum, því þar eru mjög dýrar skrauthallir innan um fátæklega
kofa og á götunum sjást dýrustu skrautbúningar innan um ræfla og
tötra. París er fyrirmyndin og alt, sem franskt er. Heldra fólkið talar
frönsku, og í búðunum skilja menn frönsku. Draumlíf Austurlanda og
starfslM Vesturlanda mætist í þessari borg, segja menn.
væri ráöið til lykta. Var þetta haust-
iö 1914.
Nú leið svo fram eftir vetri, aö S.
E. gegndi ráðherrastörfum, stjórnar-
skráin lá fullsamþykt af þinginu, en
óstaöfest af konungi, og fáninn fyr-
irheitni ófenginn. Út úr þessu kvaddi
konungur íslenska stjórnmálamenn til
fundar við sig, fyrst Ilannes Haf-
stein, og síöan „þremenningana", Ein-
ar Arnórsson, Guðm. Hannesson og
Svein Björnsson, sem allir tilheyröu
þingmeirihluta þeim, er Sig. Eggerz
studdist viö. í þessari síðarnefndu
utanför talaöist svo til milli danskra
stjórnmálamanna og þeirra þremenn-
inganna, að ágreiningur sá, sem S. E.
haföi sett fyrir sig, mundi geta jafn-
ast, og gerðu þeir tillögur um þaö
innan stjórnarflokksins, er þeir komu
heim, aö ganga aö „staðfestingar-skil-
málum“ þeim, sem til haföi talast um
milli þeirra og hinna dönsku stjórn-
málamanna. En innan flokksins lagð-
ist S. E. og ýmsir aðrir fast á móti
þessu.
Allan veturinn höföu Heimastjórn-
armenn krafist þess, aö stjórnarskrá-
in yröi staðfest og fánanum fram-
gengt, og beint kröfum sínum um
þetta til þingmeirihlutans. Nú var svo
komiö, aö þessi þingmeirihluti var
ldofnaður, vildu sumir veröa við kröf-
um Heimastjórnarmanna, en sumir
ekki. Þá tókust samningar milli þeirra
þremenninganna annarsvegarog þing-
manna Heimastjórnarflokksins.þeirra
er til náöist, hins vegar, um það, aö
ef flokksbrot þremenninganna tæki
við stjórninni og kæmi í framkvæmd
bæöi staðfestingu stjórnarskrárinnar
og fánanum þá skyldu Heimastjórn-
armenn á næsta þingi styöja hina nýju
stjórn, þannig að ef fyrverandi
flokksbræöur hennar — sem upp úr
þessu voru kallaðir „þversummenn"
— rjeðust á hana fyrir stjórnarskrár-
staðfestinguna, þá skyldu Heima-
stjórnarmenn veita ráðherra stuðning,
og að ööru leyti skyldu Heimastjórn-
armenn láta hann í friöi sitja næsta
þing (1915), ef hann ekki bryti neitt
af sjer. Upp á þetta varö Einar Arn-
órsson ráðherra, og samkvæmt þessu
loforöi studdi Heimastjórnarflokkur-
inn hann á þingi 1915.
Eins og sjá má af þessu, og áöur
er kunnugt, eru ástæöurnar frá hendi
Heimastjórnarmanna til að styöja E.
A. eingöngu þær, aö þeir vildu bjarga
og koma í fullnaöar-framkvæmd
þessum tveim stórmálum, stjórnar-
skránni og fánanum, sem flokkurinn
og foringi hans á þingi 1913 og eftir
þaö þing höfðu komið svo langt áleiö-
is, að allar torfærur ]>á virtust yfir-
stignar, en voru nú samt aö eyöi-
leggjast í höndum Sig. Eggerz.
Heimastjórnaflokkurinn hefur efnt
vel loforð sitt til Einars Arnórssonar.
Á þingi 1915 studdi flokkurinn hann
eftir þörfum, og þaggaöi niöur í kyr-
þey þau lagafrumvörp hans og aör-
ar tillögur, sem flokknum þótti öld-
ungis óstyðjandi (t. d. frv. um fjölg- '
un bankastjóra við Landsbankann,
frv. um aö hafa tvo ráðherra, stóra
fjárveitingu handa Ragnar Lundborg
o fl.), án ]jess aö gera þetta aö neinu
háværu ágreiningsefni. Og í fram-
haldi af þessu hafa blöö Heimastjórn-
arflokksins einnig siöan þingi sleit
látið aöfinsluveröar stjórnarathafnir
hans liggja aö mestu i þagnargildi,
enda óskaöi enginn eftir stjórnarskift-
um fyr en aö kosningum afstöönum,
úr þvi aö þeirra var ekki lengur aö
bíöa. Hefur flokkurinn þannig greitt
að fullu og vel útilátna borgun þá,
sem hann haföi samið um að greiða
fyrir björgun þessara tveggja strönd-
uöu stórmála. Og eru þar meö allar
ástæöur þær burtu fallnar, sem leiddu
flokkinn til stuönings við utanflokks-
ráðherra. Á aukaþingi því, sem nú
kemur saman, hefur Heimastjórnar-
flokkurinn öldungis óbundna afstööu.
Horfur um stjórnarskifti.
Þótt flokkaskipun þingsins sje aö
ýmsu leyti óviss, þá er það þó ljóst,
að stjórnarflokkurinn er mjög lítill.
Aö stærðinni til getur hann ekki orð-
iö ofar en þriðji eða fjórði í röðinni.
Og viö landskosninguna hefur ráð-
herra, sem var efstur á einum af þeim
listum, er fæst atkvæöi hlutu, fengiö
svo ákveðna vantraustsyfirlýsinguhjá
kjósendum landsins í heild sinni, sem
frekast getur orðið, Einu sinni á
árunum var töluvert um þaö rætt og
ritað, hvort þingræöi eða þjóöræöi
ætti aö sitja í öndvegi; nú þarf ekki
um þaö að tala. Hvort sem litið er til
þingræðis eöa þjóöræðis, þá er at-
kvæðamagn stjórnarflokksins svo lít-
ið, að þaö væri brot á öllu stjórnmála-
velsæmi, ef svo fáliöaöur ráöherra
ætlaði sjer aö sitja, og t. d. krefðist
þess aö þingið samþykti á sig van-
traustsyfirlýsingu — ella færi hann
ekki. Fyrir slíku velsæmisbroti er
ekki ráö gerandi, og má því telja
víst að ráðherra beiðist lausnar þeg-
ar í þingbyrjun, ef ekki fyr.
Þá liggur fyrir þinginu sá vandi, að
mynda meirihluta um einhverjastjórn.
Til þess eru ýmsar leiðir hugsanleg-
ar, og hafa þær sína kosti og galla
á víxl, eftir því, frá hvaöa sjónar-
miöi er á þær litiö. Skal hjer gerö
tilraun til aö athuga nokkrar af þess-
um leiðum, einkum þó aö því er snert-
ir afstööu Heimastjórnarflokksins.
Frá flokks-sjónarmiði.
Fyrir hvern þann landsmálaflokk,
sem einhverja stefnu hefur, er það
eðlilegt æfiskeiö, aö hann sje ýmist
í meiri hluta eöa minni hluta meöal
þjóöarinnar.Minnihlutaárineru þrosk-
unar- 0g vaxtartími hvers flokks. Þá
er flokkurinn stjórnar-andstööuflokk-
ur, hefur á hendi það mjög svo vin-
sæla verkefni, aö benda á misfellurn-
ar í stjórnarfarinu, og hefur rnjög
góöa aöstöðu til þess að vinna fylgi
meðal þjóðarinnar þeim niálum til
V. B. K
Vandaðar vörur.
Ódý
rar vorur.
Ljereft, bl. og óbl. — Tvisttau. — Lakaljertft. — Rekkjuvoðir,
Kjólatau. — Cheviot. — Alklseði. — Cachemire.
Flauel, Silki, Ull og Bómull.
Gardínutau. — Fatatau. — Prjónavörur allskonar.
Regnkápur. — Gólfteppi.
Fappír og ritföng.
Sólaleður og skósmíðavörur.
Verslunin Björn Kristjánsson, Reykjavík.
Hlutafjelagið ,Völundur‘
Islands fullkomnasta trjesmíðaverksmiðja og timburverslun
Reykjavík
hefur venjulega fyrirliggjandi miklar birgðir af sænsku timbri, strikuðum
innihurðum af algengum stærðum og ýmislegum listum.
Smíðar fljótt og vel hurðir og glugga og annað, er að húsabyggingum
lýtur.
Sv. Jóxisson & Co.
Kirkjustræti 8 B. Reykjavík
hafa venjulega fyrirliggjandi miklar hirgðir af fallegu og endingargóðu
veggfóðri, margskonar pappír og pappa — á þil, loft og gólf — og gips-
uðum loftlistum og loftrósum.
Símnefni: Sveinco. Talsími 420.
helst vanur húsgagnasmiði, getur fengið fasta at-
vinnu hjá JÓNI HALLDÓRSSYNI & Co.
Fulltrúi óskast.
Stórt útflutningsfirma í Bretlandi óskar eftir duglegum og röskum
manni, sem hefur verslunarþekkingu, til þess aö vera fulltrúi sinn á fs-
landi viö sölu erlendra vara og kaup á íslenskum afuröum. — Þar eö
byrjunarlaun veröa 3000 krónur og árleg jöfn kauphækkun þangaö til
komnar eru 5000 krónur, er þess krafist aö viökomandi helgi firmanu alla
starfskrafta sina og óskiftan áhuga.
Umsóknir, ritaðar á ensku eða dönsku, ásamt nákvæmum upplýsing-
um um hæfileika umsækjandans og meömælum, sendist „Lögrjettu“,
merktar „100“.
handa, sem flokkurinn ber fyrir
brjósti. Þegar hann svo fær meirihluta
við kosningar, þá ber honum að taka
viö stjórninni, og það tímabil á að
veröa uppskerutími í þeim skilningi,
að þá á flokkurinn að koma i fram-
kvæmd þeim málum, sem hann barð-
ist fyrir meðan hann var í minni
hluta.
Þegar litið er yfir sögu Heima-
stjórnarflokksins síöan 1904, er stjórn-
in fluttist inn í landiö, sjest þaö, að
einungis tvö tiltölulega stutt tímabil
hefur hann veriö stjórnar-andstöðu-
flokkur, sem sje frá 1909 til 1911,
meöan Björn Jónsson var ráðherra,
og rúma 9 mánuöi 1914—15, meðan
Sig. Eggerz var ráöherra. Á þessum
tveim tímabilum hefur flokkurinn
eflst og þroskast; á hinu fyrra svo
mikið, aö eftir kosningaósigurinn
1908 kom mjög svo greinilegur kosn-
ingasigur 1911. Seinna tímabilið var
stutt, og endaði ekki meö neinum
kosningum, en auðfundið var þaö, aö
þá var flokknum aö aukast fylgi aftur
eftir ósigurinn við kosningarnar 1914.
Og líklega hefur það ekki ráöiö litlu
um snúning þremenninganna í stjórn-
arskrármálinu, aö þeir hafa fundiö
þaö, aö ef Sjálfstæðisflokkurinn
hjeldi sinni stefnu óbreyttri — sæti
við völd, en ljeti stjórnarskrármál og
fánamál eyðileggjast —• þá mundi
Heimastjórnarflokkurinn fá algeröa
yfirhönd viö næstu kosningar.
Sem stjórnarflokkur og þingmeiri-
hluti starfaöi Heimastjórnarflokkur-
inn 1904-1909. Þar áöur hafði hann
verið í minnihluta, en barist og þrosk-
ast og vaxið á eðlilegan hátt. Upp-
skera sú, sem hann færði heim í þjóð-
arbúiö á þessu tímabili var stórkost-
leg; þó ekkert sje nefnt frá þessum
árum annaö en ritsíminn einn, þá er
þaö meira en nokkur annar flokkur
eöa nokkur önnur stjórn hjer á landi
getur státaö af.