Lögrétta - 29.11.1916, Blaðsíða 2

204
LÖGRJETTA
LÖGRJETTA kemur út á hverjum mið-
vikudegi, »g auk þess aukableð við og við,
minst 60 blöf alls á ári. Verð 5 kr. árg. á
lslandi, erlendis kr. 7.50. Gjalddagi 1. júlí.
Frá flokks-sjónarmiSi verður nú
ekki annars óskaS, en aS í þau 6 ár,
sem í hönd fara, geti flokkurinn feng-
i?5 aS vera annaðhvort stjórnar-
flokkur með nægilegu bolmagni til
þess aö koma áhugamálum sínum
fram, eöa þá stjórnar-andstööu-
flokkur, með þeirri góðu aðstöðu, er
þar af leiðir, til þess aS vinna áhuga-
málum sinum fylgi og eflast. Horf-
urnar á því, að hiS fyrnefnda geti
orSiS, eins og þingiS er skipaö, virS-
ast vera mjög litlar, en þó verSur ekki
meS vissu um þaö sagt, af því aS
flokkaskipunin er nokkuö á reiki. Og
frá flokks-sjónarmiði er þá hinn kost-
urinn líka mjög góSur, aS geta fengiS
aö vera all-fjölmennur stjórnarand-
stöSuflokkur.
Eitthvert lakasta hlutskiftiö frá
þessu sjónarmiöi er þaö, aö styöja
stjórnina — vera stjórnarflokkur —
en koma ekki sínum áhugamálum
fram, hvort sem þetta er á þann hátt,
að ráöherrann, sem studdur er, er
flokksmaöur, en vantar fylgi til aS
koma málunum fram, eSa hann er
utanflokksmaöur, og vantar viljann
til að koma þeim fram. Timanum er
eytt til einskis, því aö með þessu móti
á flokkurinn þaö víst, aö í lok kjör-
timabilsins er hann orSinn enn þá
veikari en í byrjun þess, og hefur þó
ekkert afrekað.
Austurríkiskeisari dáinn.
21. þ. m. andaðist elsti þjóöhöfS-
ingi Noröurálfunnar, Frantz Jósef
Austurríkiskeisari, liðlega 86 ára
gamall, fæddur 18. ágúst 1830. Nær
68 ár hafði hann borið keisaranafnið,
kom til ríkis 2. des. 1848, og hafa
miklar breytingar orðiS á högum
Austurríkis á þeim tíma. Franz Jósef
tók við ríkisstjórn eftir Ferdínand
fööurbróöur sinn, og uröu þau skifti
út af uppreisn og róstum, sem oröiS
höföu í Wien haustiS 1848. Á þeim
tímum náðu yfirráð Austurríkisstjórn-
ar yfir Norður-ítalíu, og af málefnum
Þýskalands, er þá var skift í smá-
ríki og ekki orSiö sú heild, sem þaS
síSar varð, haföi hún mikil afskifti.
En í Austurríki voru þjóðernin mörg
og tungumálin mörg og erfitt aS
halda þessu saman undir eina stjórn.
Varð þaö aðalágreiningsefniö inn á
viö, hvort heildarstjórnin ætti aö vera
sem sterkust, eöa hitt, aS hin einstöku
þjóðerni fengju sem mest aö njóta
sín. HiS fyrra var mjög ráðandi hjá
stjórn Austurríkis á fyrstu stjórnar-
árum Frantz Jósefs, og á þeim grund-
velli var gefin út sameiginleg stjórn-
arskrá fyrir ríkiö 4. mars 1849. Átti
stjórn ríkisins þá viö ófriði aS snú-
ast bæöi á ítalíu og í Ungverjalandi,
en bar hærra hlut á báöum stööum,
í Ungverjalandi meö hjálp Rússa. En
stjórnin þótti halda fram hinu þýska
þjóöerni á kostnaö hinna og var þetta
uppspretta til sífeldrar úlfúSar innan
ríkisins. Lenti svo Austurríki í ófriSi
viö Frakka og ítali og misti Lang-
barSaland 1859. Litlu siöar, 1864, tók
Austurríki meö Prússlandi þátt í stríð-
inu viö Danmörk, er Suður-Jótland
var tekiö af Dönum, og ætlaöi stjórn
Austurríkis með því aö auka áhrif sín
og völd í Þýskalandi. En þaS fór á
annan veg, og höfðu Prússar allan
hagnaöinn. Út af ágreiningi um þetta
varð ófriður milli Prússa og Austur-
rikismanna og sóttu þá ítalir aS Aust-
urríki ööru megin, í bandalagi viS
Prússa. Eftir þann ófriS misti Aust-
urríki Venezíu, og áhrifunum í Þýska-
landi var lokiö, með því aö úr þessu
hefst þar vegur Prússlands. 1 Ung-
verjalandi höföu veriS sifeldar róst-
ur og uppreisnir, og sá nú stjórn
Austuríkis þann veg bestan, aö láta
að vilja Ungara. VarS Ungverjaland
þá sjálfstætt ríki í persónusambandi
viö Austurríki og Frantz Jósef var
krýndur í Buda-Pest 8. júní 1867 sem
konungur Ungara. Hefur hann jafn-
an síðan verið vinsæll þar í landi,
enda látiö sjer ant um, aS stjórnar-
skrá landsins væri haldin út í æsar.
Nokkru eftir þetta komst á bandalag
milli Austurríkis, Þýskalands og
Rússlands, þriggjakeisara-bandalagiö,
sem svo var kalla, en þaS stóS ekki
lengi, meS því aö hagsmunir Rúss-
Frantz Jósef.
lands og Austurríkis rákust mjög á
þar sem um var aö ræSa, hvar þau
lönd ættu aö lenda, sem voru aö losna
undan yfirráSum Tyrkja á norðan-
verSum Balkanskaga. Austurríki náði
haldi á Bosníu og Herzegowinu árið
1878 og innlimaSi þau hjeruð fyrir
nokkrum árum.Haföi Þýskaland stutt
Austurríki í þeim málum, og 1883
komst á þríveldasambandiS, milli
Þýskalands, Austurríkis og ítalíu,sem
haldist hefur ]>angaö til ítalía gekk
úr því á siöastliðnu ári.
En stríöinu milli þjóöernanna í
Austurríki og Ungverjalandi hefur
var hrakinn þar frá ríki og skotinn
1867, Önnur af dætrum Frantz Jósefs
giftist Leopold prinsi af Bayern, en
hin töskönskum erkihertoga.
Frantz Ferdinand keisaraefni var
kvæntur konu af borgaraættum og
haföi því orSiS aö afsala börnum
þeirra rjetti til ríkiserfða. VarS þá
bróSursonur hans ríkiserfingi og heit-
ir Karl Frantz Jósef. Hann er nú orS-
inn keisari Austurríkis. Er hann ung-
ur rwaöur, fæddur 1887, og kvæntur
Zitu prinsessu af Burbon og Parma.
Fylgja hjer myndir af þeim, teknar
er þau giftust, fyrir nokkrum árum.
flinn nýi keisari hefur siðan ófriður-
inn hófst haft herstjórn á hendi.
Sálin vaknar.
Ritdómur í dönsku tímariti.
Karl Frantz Jósef.
altaf haldiS áfram. Því var oft spáð
fyrir ófriSinn, aS rikiö mundi rofna,
er Frantz Jósef fjelli frá. Sumir
sögðu það ætlun Frantz Ferdinands,
ríkiserfingja Austurríkis, sem myrt-
ur var í Sarajevo sumariS 1914, aS
skifta ríkinu í þrent, stofna slavneskt,
sjálfstætt ríki innan persónusam-
bandsins, er næSi yfir suðausturhjer-
uðin. En Serbar gerðu tilkall til þeirra
hjeraða, og út úr því reis íjandskap-
urinn milli þeirra og Austurríkis-
manna, sem varö til þess aS hrinda
á staö ófriðnum, sem nú stendur yfir.
i;íýíýí.»»»)
Zita keisaradrotniug.
Frantz Jósef keisari hefur á ríkis-
stjórnarárum sínum oft átt erfiða
aðstöðu, bæði út á við og heima fyr-
ir í ríkinu. En þar við bætist aö hanu
hefur hvað eftir annaS orðiö fyrir
þungum sorgum í heimilislífi sínu.
Hann kvæntist .4. apríl 1854 Elíza-
betu dóttur Maximilíans hertoga af
Bayern og eignuSust þau einn son og
tvær dætur. Sonurinn, Rudolf, dó
mjög slysalega 1889, og 9 árum síðar
var drotningin myrt. Svo var ríkiserf-
inginn, sem kom eftir Rudolf prins,
Franz Ferdinand, bróðursonur keis-
arans, myrtur 1914. Loks má geta
þess, að bróðir Frantz Jósefs, Maxi-
milian, er keisari varð í Mexikó 1864,
Holger Wiehe docent hefur ritað
um þá bók í nóvemberhefti tímarits-
ins „Tilskueren“, og er það nýkomiö
hingað. Hann lýkur miklu lofsorði á
söguna og þykir honum rit höfund-
arins, einkum frá síöustu árunum, of
lítið kunn í Danmörku. „Vonir“ eru til
a dönsku, segir hann, í þýöingu eftir
greinarhöfundinn, og fjekk sú saga
hrós hjá G. Brandes, þegar þýSingin
af henni kom út. SíSan þýddi Olaf
Hansen „Ofurefli“. Þetta er alt, sem
kunnugt er dönskum lesendum af
skáldritum Kvarans, segir greinarhöf.
Og þó hefur hann einmitt skrifað
bestu bækur sínar á síðustu árunum
og er nú tvimælalaust fremstur allra
íslenskra skálda, sem í óbundnu máli
rita. Mönnum kom það á óvart, er frá
honum birtist 1913 söguleikrit frá 16.
öld, er sýndi, að hann einnig á því
sviði er fremsti maðurinn meöal ís-
lendinga. Því miður mundi þetta
skáldrit aS líkindum hafa þau áhrif á
þá, sem mest glamra með föðurlands-
ástina hjá okkur, aö þeir fitjuðu upp
á nefið. Það er ekki hægt aS neita
því, að í leiknum kemur fram dálítil
tilhneiging til stjórnmálaáhrifa, en þó
er hún enganveginn nærgöngul, og
hin samhygðarlega meðferS á aöal-
persónunni, danska fógetanum, sem
er harðstjóri, ætti aö geta sætt menn
viö hitt, jafnvel þá, sem tilfinninga-
næmir eru Tveimur árum síðar kom
nútímaleikrit, tekið úr Reykjavíkur-
lifinu, einnig fallegt verk og skáld-
legt („Syndir annara“), og nú i vor
kom út skáldsagan „Sálin vaknar“.
í henni hefur höf. án efa komist
hærra en nokkru sinni áður. Þar er
hin fullkomnasta list í máli og fram-
setning. Þrátt fyrir muninn, er hjer
eitthvað, sem minnir á Pontoppidan
okkar. MáliS er undir eins blátt áfram
og göfugt; menn verða ekki varir við
íyrirhöfnina, sem að baki liggur.
Framsetningin er föst og ljós og leik-
ið á hina fjölbreyttustu strengi tung-
unnar, án þess að ómurinn verSi
nokkru sinni ruddalegur eöa hvers-
dagslegur. Efnið er úr virkileikans
heimi og þó undir eins hárómantískt.
Sagan gerist nú á dögum í Reykja-
vík; alt er þar lifandi, áþreifanlegt,
grípandi inn i það, sem er að gerast.
Og þó er rauði þráðurinn í sögunni
rómantík og dulfræSi. Höf. er, eins
og ekki er ótítt á íslandi, trúaður
andatrúarmaður, og dularfull fyrir-
brigði eru að miklu leyti ívafiö í sög-
unni.
Mjer er næst aS halda, að þetta sje
Nyjustu bækur:
GLÍMUBÓK. Gefin út af Iþróttasambandi Islands. MeS 36
myndum. Verð kr. 2.75.
KNATTSPYRNULÖG. Gefin út af íþróttasambandi Islands.
Með uppdráttum. Verð kr. 0.50.
Fást hjá bóksölum.
Bókaverslun Sigfúsar Eymundssonar.

RafBansvjtlar. Iiliiinilill
Ef þjer þurfið að byggja rafstöð fyrir: Kaupstað, Sveitaheimili, Versl-
unarhús, Skólabyggingar eða Hreyfimyndahús, enn fremur til ljósa á
Gufuskip eða Mótorbáta, þá leitiö upplýsinga öllu því viðvíkjandi hjá
mjer, áður en þjer festiS kaup annarstaðar.
Jeg hef bein sambönd við Ameríku, þar sem vjelarnar eru smíðaðar,
og enga milliliði milli mín og verksmiðjanna.
SkrifiS í tíma, áSur en alt farrúm að vestan i vor gengur upp.
Öllum fyrirspurnum svarað tafarlaust.
B. Kjartansson.
Pósthólf 383. Reykjavík.
fyrsta skáldritið á Noröurlöndum,
sem bygt er á lífsskoöun andatrúar-
manna. En engin ástæSa er til að
ergjast út af þessu, og þaS því síður
sem höf. tekur mjúkum höndum á
þessu efni. Hvergi fer hann út í prje-
dikunartón, og þótt menn við lestur-
inn ekki geti verið í efa um skoðanir
höf., er framsetningin þannig, aS þótt
„hins yfirnáttúrlega“ gæti mikiö og
það hafi áhrif á huga söguhetjunn-
ar, þá má skýra alt saman sem fyrir-
brigði í sál mannsins, er ekki þurfa
að setjast í samband við andaheim-
inn. Áhrifin verða ekki ólík því, að
efniS væri tekið úr gamalli íslenskri
draugasögu.
Síðan rekur greinarhöf. efni bók-
arinnar og segir aö persónunum sje
ágætlega lýst og með skörpum drátt-
um. Framþróunin hjá höf. sje eftir-
tektar verS, er þessi saga sje borin
saman við hin helstu verk hans frá
eldri tímum. Hann hafi áður verið
bölsýnismaður, en nú sje hann orð-
inn lofsöngvari hins góða í manneðl-
inu og sjái þar aöaltaug þess. „Sálin
vaknar“ er lofsöngur bræðralags og
kærleika til náungans. Hversu efa-
gjarnir sem menn annars eru gagn-
vart andatrúnni, verða menn samt sem
áður að gleðjast yfir því, að hún hef-
ur skapað hjá honum þessa trú á hið
góða í mönnunum. Og, sem betur fer,
hefur hann ekki við þetta oröiS minni
listamaSur en áður, hann hefur, þvert
á móti, vaxið.
í byrjun þessarar greinar urrt „Sál-
iii vaknar“ hefur höf. með nokkrum
orðum minst á íslensku skáldin, sem
á dönsku rita, einkum til þess að
skýra frá, hvernig litið sje á verk
þeirra af ýmsum hjer heima, og hafa
þeir svarað þeim ummælum i sama
heftinu Gunnar Gunnarsson og Jó-
hann Sigurjónsson og eru greinarhöf.
gramir út af þeim, einkum G.G. Þaö
er líka sannast aS segja, að þær fáu
raddir hjer, sem hafa veriS að and-
mæla starfsemi þeirra af þvi að þeir
rita á dönsku,heföu aldrei átt að heyr-
ast. En hinu verSur ekki neitað, að
þær hafa komið fram, þótt alt of
mikið sje úr þeim gert í ritdeilunni
þarna í „Tilskueren".
Kenningar í skáldskap.
Til sjera Janusar Jónssonar.
í 4. hefti Skírnis í ár ritar sjera
Janus Jónsson um „Eddu í kveSskap
fyr og nú“. Tekur hann í þessari rit-
gerS sinni upp vísu eftir mig úr kvæði
er jeg orti þegar skip Eimskipafje-
lags íslands, Goðafoss, kom fyrst
hingað til Reykjavíkur, til þess að
sýna að skipskenningin, sem jeg nota
þar (öldugammur), sje ekki rjett
skipskenning efti fornum kveðskap.
Sjera Janus segir svo: „sje g a m m-
u r hjer fuglsheiti, þá er um þaS að
segja, að landfuglanöfn eru aldrei
höfðí skipakenningum í fornum kveð-
skap, og öldugammur yrði þá að eins
einhver sjerstök gammategund, er
liföi á sjó, en sú tegund er ekki til.“
Þannig hljóðar rökfærsla sjera Jan-
usar, en „hún er ekki rjett“ og vil
jeg því til sönnunar benda á að skips-
kenningarnar „hrafn hranna“ og
„sævar hrafn“ eru viðhafðar í fornum
kveðskap. Skal jeg nefna hjer tvö
dæmi:
I Velleklu Einars skálaglamms:
Berk fyr hefnd þás hrafna
(hljóm) lof (togins skjóma
hann nam) vörðr (at vinna)
vann síns föður hranna.
I visu Víga-Glúms, sem þetta er
upphaf að: „Harðsteini ljet húna“,
er seinni parturinn þannig:
„en þrádráttar þóttumk
þjósti keyrör of ljósta
sævar hrafns í svefni
snarr beinanda steini.“
I báöum þessum tilfærðu dæmum
hafa þá þessi fornskáld leyft sjer að
viðhafa landfuglsnafn í skipskenning-
um sínum, þó sjera Janusi hafi sjest
yfir það.
I nýrri tíina kveöskap munu fleiri
en jeg hafa notað þetta fuglsheiti í
skipakenningum, og skal jeg að eins
tilfæra þetta dæmi úr Friöþjófssögu,
í þýðingu sjera Matthíasar Jochums-
sonar:
„beint í vestur, beint í vestur,
brunar marargammurinn“.
Ekki man jeg til að jeg hafi sjeð
neitt sett út á þessa kenningu hans,
en að „marargammur" sje rjett^ri
skipskenning en „öldugatnmur“ finst
mjer engin ástæði til að ætla.
Það er alveg rjett, sem sjera Janus
tekur fram í ritgerö sinni, aS vísan
eftir mig, sem hann tilfærir, er skakt
prentuö í 52. tbl. ísafoldar, og er
tilgáta hans um hvernig lesa eigi rjett.
Rvik, í nóv. 1916.
Hannes S. Blöndal.
Undarlegt uppþot.
Magnús Pjetursson Strandalæknir
er með mestu vígmannalátum í Isaf.
22. þ. m. út af því, að Lögr. gat þess
einhvern tíma í haust, að Guðjón al-
þingismaður Guðlaugsson hefði stutt
hann til þess að verða sjálfkjörinn í
Strandasýslu við nýafstaðnar kosn-
ingar. Þykir honum sem Lögr. sje að
marka sig með þessu undir mark
Heimastj.flokksins og er svo að heyra
sem hann telji það eitthvert ódæSi,
pólitískan sauöaþjófnaS eöa eitthvað
þess konar. En Lögr. er þaS fjarri
skapi, að seilast eftir M. P. Þlenni er
alveg sama, í hvaða flokki hann
heingslast, eða hver til þess verður
að hnýta honum aftan í sig á næsta
þingi. En undarlegt þykir sumum það,
að hann bíður með skriftamál sín
þangaö til útsjeð er um, að Heima-
stjórnarflokkurinn hefur ekki ákveð-
inn meirihluta í þinginu, þótt það,
sem hann þykist vera að svara, sje
fyrir löngu fram kornið i Lögr. Ætl-
aði hann að skreiðast í flokkinn, ef
hann hefði fengiS meirihluta? spyrja
menn. En líst honum, eins og nú
standa sakir, arðvænlegra að stjákla
„á ská“ milli „langsum“ og „þvers:
um“, eins og hann gerði á síðasta
þingi ? Lögr. svarar þeim spurning-
um engu, enda er henni, eins og áður
segir, sama hvar maöurinn flækist.