Lögrétta - 05.01.1918, Side 1

Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstræti 17.
Talsími 178.
Afgreiðslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON.
Bankastræti 11.
Talsimi 359.
Nr.
1.
Reykjavík, 5. janúar 1918.
XIII. árg.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og alls-
konar ritföng, kaupa allir i
Ukaierslun Slolúsar [ymundsssnar.
(T -----
Klæðaverslun
H. Andersen & Sön
Aðalstr. 16.
Stofnsett 1888. Sfmi 32.
Þar eru fStin saumuð flest.
Þar eru íataefnin best.
—=--J
Lárus Fjeldsted,
yfirrjettarmálafærslumaöur
Lækjargata 2.
Venjulega heima kl. 4—7 siðd.
Fj árhagsvoðinn.
v.
Aöalefni frv. þess um „almenna
hjálp vegna dýrtiSarinnar“, sem
meiri hluti bjargráSanefndarinnar i
n. d. bar fram, og varð aS lögunt meö
nokkrum breytingum, var þetta:
1. Heimild fyrir landstjórnina til aS
veita sýslufjelögum, bæjarfjelög-
um og hreppafjelögum lán úr land-
sjóöi meöan striíSiö stendur. Frv.
nefndarinnar vill aö lánin sjeu veitt
til aö afstýra almennri neyS
af dýrtíö og matvælaskorti, og sjeu
þau h v e r g i v e i 11 n a m a
full þörf sje sýnileg. En
i meöferöinni breytti þingiö þessu
svo, aó lánin skyldu veitt til þess
aö afstýra „verulegri neyö, a'ö dómi
sveitarstjórna" af dýrtíö og mat-
vælaskorti. Enn fremur megi veita
lán þessi i vörum. Nefndin vill
veita lánin til alt að 10 árum frá
því er ófriðnum lýkur, og án þess
aö tiltaka vaxta- og afborgunar-
kjör, ætlar stjórninni auðsjáan-
lega að tiltaka þau, en i meðferð-
inni á þinginu breytist þetta svo,
að lánin skulu standa v a x t a- o g
a f b o r g a n a 1 a u s þar til 2
ár eru liðin frá ófriðar-
1 o k u m, en endurborgast þar á
eftir á 13 árunr með 10% árlegri
greiðslu af hinni upprunalegu láns-
upphæð.
2. Þessu næst heimilar frv. land-
stjórninni að verja á meðan stríðið
stendur fje úr landsjóði til at-
vinnubóta, svo sem til að undir-
búa stórhýsi, er sýnilega þarf að
reisa innan skams, hafnir, vita,
brýr og vegi, og til að reka mat-
jurtarækt í stærri stíl, námugröít
eða önnur nauðsynjafyrirtæki.
Þetta var samþykt óbreytt.
3. Loks bætti þingið inn i frv. nefnd-
arinnar heimild til að selja bæjar-
stjórnum og sýslunefndum 2800
tonn af kolum á 125 kr. tonnið, og
skyldi tapið á þeirri verslun greitt
úr laftdsjóði.
4 Loks innihalda lögin ákvæði um,
að lán, sem sveitarfjelög veita ein-
stökum mönnum (væntanlega af
lánsfje því, sem lögin hljóða um
og ætlast til að landsjóður leggi
fram) skuli ekki talinn sveitar-
styrkur.
Allar breytingar þær, sem þingið
gerði á frv. meiri hluta bjargráða-
nefndar, miða í þá átt, að a u k a
útgjöld og áhættu land-
s j ó ð s, og kennir hjer auðsjáanlega
áhrifa frá þeim mönnum, sem vildu
ganga enn þá lengra í ljettúðarfulhun
fjáraustri, eins og fyr var sagt. Um-
ræðurnar á þingi um þetta frv. eru
því miður ekki komnar út, þegar
þetta er ritað, en í nefndarálitum og
tillögum verður ekki vart við neitt
íhald gegn þessum breytingum annað
en það, að Guðm. Ólafsson, þingm.
Húnvetninga, gerir ágreiningsálit um
kolaverslunina, og leggur á móti því
að kol sjeu seld undir verði og tapið
greitt úr landsjóði.
VI.
Kolaúthlutunin er nú um garð
gengin, og hefur sennilega kostað
landsjóð 300 til 400 þús .kr. Tekjur
munu ekki vera fyrir hendi til að
greiða þá upphæð, heldur verður hún
efalaust annaðhvort greidd með lán-
töku, og rentur og afborganir lánsins
siðan reittar saman með sköttum,
eða þá að fært verður fram verð ein-
hverrar af nauðsynjavörum þeim,
sem landsverslunin hefur á boðstól-
um, og kostnaðurinn tekinn þannig,
en kaupmönnum, sem versla með
sömu vöru, þá um leið boðið upp á
aukreitis verðhækkun, sem þeir geta
stungið í sinn vasa, um leið og lands-
verslunin reitir saman upp í kolatap-
ið. Er hvorugur kosturinn góður, og
óvíst að í öllu þessu sje mikil hjálp
finnanleg, ef þeir reikningar væru
gerðir upp til fullnaðar. Og býsna
efasamt, hvort rjett er að vinna svo
mikið til að fá kol i ofnana í þessu
landi, sem hefur verið bygt í 1043
ár, og komist af án kola í nærri 1000
ár, að varpað sje fyrir borð öllum
heilbrigðum fjárstjórnarreglum, svo
sem hjer var gert. En ekki til neins
að fást um orðinn hlut.
Nú eru dýrtíðarlánin á dagskránni.
Lánskjörin eru mjög hagkvæm fyrir
1 á n þ i g g j e n d u r, og því ekki
að furða þó eftirspurn sje mikil eftir
þeim, en ekki er úr vegi að athuga
hve hagkvæm þau muni vera fyrir
lánveitandann, sem er land-
sjóðurinn.
Það er þá fyrst, að lánin eiga að
veitast vaxtalaust, og vitanlega
einnig afborganalaust, þangað til 2
ár eru liðin frá ófriðarlokum. En
hvað skyldi verða langt þangað til?
Um það skal engu spáð, en svo mikið
mun þó mega segja, að verði barist
þangað til vopnin skera úr, sýnast
litlar vonir til að stríðsendir muni
koma fyr en eftir 3 ár eða lengri tíma
hjer frá. Þetta stríð er að því leyti
endurtekning á eldri sögulegum við-
burðum, sem sje Napóleonsstyrjöld-
inni, að nú eins og þá er höfuðaðilinn
öðrumegin Bretaveldi, sem drotnar
yfir höfunum með flota sínum, en
hinu megin er nú eins og þá vold-
ugasta ríkið á meginlandinu, núna
Þýskaland, þá var það Frakkland.
Stjórnarstefna Breta er hin sama nú
eins og hún var þá, að vera á móti
sterkasta ríkinu á meginlandinu, því
sem gat orðið ofjarl hins bretska
veldis, ef það næði að breiða út yfir-
ráð sín yfir mikinn hluta meginlands
álfunnar. Það tók eitthvað um 22 ár
(h. u. b. 1793 til 1815) að korna
Frökkum á knje í Napóleonsstyrjöld-
inni — og hver mundi þora að full-
yrða að hildarleikurinn yrði styttri
nú, ef berjast skyldi til þrautar?
Friður mun hafa verið saminn einu
sinni að nafninu til milli Breta og
Frakka á áðurnefndu tímabili, og
kallað að hann stæði eitthvað rúmt
ár — hver getur ábyrgst að ekki fari
á sömu leið nú, ef einhver friðarnefna
kemst á milli Breta og Þjóðverja
á ð u r en vopnin hafa skorið úr.
Án þess að neinu sjeð spáð um
stríðslokin skal svo sem til dæmis
gerð grein fyrir því, hvernig dýrtíð-
arlánskjörin eru fyrir landsjóðinn ef
stríðið stendur 3 ár enn. Þá fær land-
sjóður hvorki vexti nje afborganir
af þessum útlánum sínum i 5 ár. Ekki
eru horfur á að hann muni geta út-
vegað sjer peningana fyrir lægri
vexti en 6 af hndr. Þegar vaxtalausu
árin eru liðin, fær hann árlega í 13
ár frá skuldunaut 10% af því láni,
sem upprunalega var veitt, og væri
rentan að eins 4%, þá rnundi þessi
afborgun nægja til að greiða hið upp-
runalega lán á þessum 13 árum. En
nú mun landsjóður verða aö svara
6°/o. Fyrst verður hann að auka skuld
sína um 6% á ári i fimm ár, meðan
hann fær ekkert frá skuldunautum
sinum. Svo fær hann í 13 ár lægri
vexti frá skuldunautunum en hann
sjálfur verður að borga. Ef vjer
hugsum oss að landsjóður taki 1000
kr. lán upp á 6%, láni þær út með
dýrtíðarkjörum og taki árlega við-
bótarlán til þess að greiða vextina
eða hann hluta þeirra, sem hann fær
ekki frá skuldunaut sínum, þá verður
niðurstaðan sú, að þegar skuldunaut-
ur landsjóðs eftir 18 ár er kvittur og
klár við hann, þ á s k u 1 d a r 1 a n d-
s l ó ð n rr sínum 1 á n a r d r o t n i
enn þá 966 kr. og 10 aura
af hinum upphaflegu 1000
k r ó n u m. Með öðrum orðum:
Standi stríðið í 3 ár eftir að dýrtíð-
arlán er veitt, þá nægja greiðslur
þær, senr lögin áskilja, að eins rúm-
lega fyrir rentum af dýrtíðarláninu;
af höfuðstólnum endurborgar lán-
þiggjandi einungis sem svarar 33 kr.
90 au. af hverjum 1000 kr., en af-
gang höfuðstólsins fær hann að
gjöf um leið og greiðslurnar hætta.
Standi stríðið lengur en 3 ár, verður
skuld landsjóðs stærri, þegar öllum
greiðslum til hans er lokið, heldur en
hún var upphaflega, þegar dýrtiðar-
lánið var veitt. Þá nægja greiðslur
skuldunauts til landsjóðs ekki fyrir
þeim vöxtum, sem landsjóður þarf
út frá sjer að svara.
Engin furða er, þótt mikil eftir-
sókn verð eftir þessum lánum, því
að slík vildarkjör eru vitanlega
hvergi annarstaðar fáanleg. Enda eru,
að því er fjármálaskrifstofa stjórnar-
ráðsins góðfúslega hefur skýrt Lögrj.
frá, nú þegar komnar umsóknir frá
bæjarfjelögum og hreppsfjelögum
um dýrtíðarlán að upphæð 1 milj. og
300 þús. kr., og auk þess tilmæli frá
Reykjavíkurkaupstað um eitthvað
hálfa miljón. Búast má við að fram-
hald verði á umsóknum um þessi vild-
arlán, og nokkurnveginn vissa fyrir
því, að landsjóður fer „á hausinn“,
ef hann veitir mikið af þeim.
Ekki verður sjeð af þingskjölun-
um, að nein rannsókn hafi fram far-
ið, eða legið fyrir þinginu, um það,
hvort í raun og veru væri þörf á að
veita hreppum og kaupstöðum slík
lán úr landsjóði. Mætti þó ætla að
slík rannsókn ætti fremur öðru heima
í nefndarálitum um málið, en nefnd-
arálitin þegja um það efni. Er að
vísu erfitt að framkvæma slíka rann-
sókn, og niðurstaðan getur aldrei orð-
ið bindandi fyrir langan tíma, þegar
alt er jafn hröðum breytingum und-
irorpið og nú, en þó skal gerð tilraun
til að .skýra þetta undirstöðuatriði
lítið eitt, eins og það nú liggur fyrir.
Austur yfir fjall.
Ferðapistlar úr Árnessýslu
sumarið 1917.
Eftir Bjarna Sæmundsson.
Kæri ritstjóri! Jeg hef við og við
sent Lögr. pistla frá ferðum mínum.
Nú er orðið langt síðan að jeg hef
látið þig sjá nokkurn hlut eftir mig.
Bæði af þeirri orsök og af því að
jeg hef orðið þess vísari, að einstöku
mönnum hefur fremur þótt gaman
að því að lesa pistla mína, ætla jeg
nú enn þá einu sinni að taka penn-
ann í hönd, og fylla fyrir þjer nokkra
dálka. En hvorki þú, nje mínir kæru
lesendur mega búast við neinu merki-
legu, því að varla getur neinn verið
svo ósanngjarn, að ætlast til þess að
maður rati i miklar raunir nje „upp-
lifi“ mörg æfintýri þó að farið sje
austur yfir fjallið (eins og komist
er að orði í Reykjavík) um háslátt-
inn, einkum þegar á undan er geng-
inn svo langvinnur þurkur að varla
er deigur dropi eftir í öllum Flóan-
um og þar með loku skotið fyrir öll
kafhlaup í keldum þessarar annars
ekki að jafnaði af vatnsleysi pláguðu
sveitar. Jeg býð ekki, fremur en endr-
arnær, upp á annað en lítils háttar
tilraun til þess að segja frá ýmsu,
sem fyrir a'ugun bar, einkum því sem
að einhverju leyti getur heimfærst
undir náttúrufræði, sjerstaklega í
þeim tilgangi að vekja eftirtekt og
ef til vill auka skilning þeirra, sem
kunnugir eru á þeim slóðum, sem
jeg fer um, á því, sem þar er
helst að sjá og svo að fræða þá, sem
ekki eiga kost á að sjá þær. Einstaka
bendingar um landsins gagn og nauð-
synjar læt jeg flakka, þegar svo ber
undir, en enginn er skyldugur til þess
að taka neitt tillit til þeirra.
Jeg lagði af stað að heiman 9. júlí
og var ferðinni heitið til Eyrarbakka
og Stokkseyrar, því að þar ætlaði
jeg að dvelja um hríð við fiskirann-
sóknir. Síðast þegar jeg fór austur,
en það var sumarið 1906, fór jeg ríð-
andi, en nú fór jeg bílandi. Þess kon-
ar ferðalag mátti heita nýlunda fyrir
mig, þar sem jeg aldrei hafði farið
í bíl áður, nema um Kaupmannahöfn
og einu sinni úr Hafnarfirði til
Reykjavikur i „Skruggunni“ sál. eða
„Skruðningnum“, eða hver þau nú
voru öll þau mörgu, meira eða minna
skáldlegu, nöfn, sem Hafnfirðingar
höfðu gefið því mikla ferliki í mót-
orvagnsmynd, er um nokkur ár
„drundi“ milli höfuðstaðarins og
Hafnarfjarðar, og endaði æfi sina í
Garðahrauni, þar sem hún i einhverju
sjálfstæðis-brjálsemis-kasti yfirgaf
hina ruddu þjóðbraut og fór að sigla
sinn eiginn sjó utan við veginn.
Nú stóð til langferð í bíl, ef svo
mætti nefna það, sem samkvæmt upp-
lýsingu bílstjóra átti að standa 2ý4
kl.st. Einni stundu eftir hádegi kem-
ur bíllinn siglandi (þetta og önnur
líkingarfull orðatiltæki, sem koma af
því, að jeg áður hef annað hvort farið
á skipi eða hesti, vona jeg að eng-
inn skilji bókstaflega) að húsi mínu
og var þá fyrir í honum af farþegum
kona með tvö börn i aftur sætinu —
eða aftur í — og einn karlmaður
frami í hjá bílstjóra. Óðara en jeg
var kominn upp i bílinn þaut hann
af stað, og jeg bjóst við að nú mundi
það ganga i einni lotu upp að Kol-
viðarhól, en viti menn, spretturinn
stóð ekki lengra en inn á miðjan
Laugaveg; þar voru þá 2—3 farþeg-
ar, sem átti að bæta við og fór mjer
þá ekki að lítast á blikuna, þvi að
í raun og veru var þegar fullsett i
bílinn. Einum farþegjanna var troð-
ið niður hjá okkur fjórum, sem voru
aftur í, og til þess að hann kæmist
fyrir, varð jeg að taka annað barnið
— 10 ára telpu á knje mjer og halda
á henni alla leið austur í Ölfus —
eina bótirí, að jeg er barngóður! —
Hinum var holað niður frammi i hjá
skipstjóra — bílstjóra, ætlaði jeg að
segja. Nú átti að fara af stað, en Svo
þurfti endilega einn farþeginn að
gleyma að kaupa sjer neftóbak til
ferðarinnar, svo að hann gæti fengið
tækifæri til þess að skreppa inn i
næstu neftóbaksbúð og tefja okkur í
5 mínútur.
Loks komumst við af stað fyrir
fult og alt og rann bíllinn á kostum
inn að því fræga mannvirki, Elliðaár-
brúnum, komst meira að segja klakk-
laust yfir þær. Brýr þessar munu
vera einstakar i sinni röð, þvi svo
lítur helst út, sem brúarsmiðurinn
hafi með þeim viljað gera tilraun,
sem sýnt gæti ótvirætt, að brýr og
húsþök gætu komið hvort í annars
stað. Þegar hann setti þær hornrjett
við vegstefnunni og það aðra þeirra
neðan undir brattri brekku, sýnir, að
maðurinn hefur verið framsýnn, og
viljað gefa bílstjórum tækifæri . til
að sýna, að þeir væru vakandi, þegar
þeir færu þann krákustig norður og
niður — því að sú er stefnan. — Já,
bíllinn komst líka ósprunginn upp
hina frægu Ártúnabrekku, þrátt fyrir
ofhleðslu, og vorkendi jeg honum
ekkert, en aumingja klárunum, sem
eiga að draga þunga vagna upp þessa
löngu og erfiðu brekku er vorkunn.
Ekki veit jeg hver ráðið hefur þess-
ari vegalagningu og brúagerðinni
þarna í dýpstu lautinni niðri undir
sjó, en furðanleg virðist mjer hún.
Mjer hefur dottið í hug, að hjer ætti
að gera breytingu á vegalagning-
unni til þess að komast hjá lautinni
og hinum bröttu brekkum upp frá
ánum beggja vegna: Leggja veginn
eftir melunum upp með syðri árkvísl-
inni og yfir ána á einni brú, fyrir
ofan Skorarhylsfoss, og svo á gamla
veginn hjá Árbæ. Svo ætti að leggja
veg fyrir bila, hestvagna og hjól-
hesta, frá ánni til Hafnarfjarðar, ná-
lægt Fífuhvammi og Vífilsstöðum,
svo að hinir hvimleiðu hálsar milli
Reykjavíkur og Hafnarfjarðar hyrfu
úr sögunni. Þessa síðustu uppástungu
sá jeg gerða nýlega hjer í einhverju
blaðinu með þeirri hugsun að Hafn-
arfjörður og þar með akvegur-
inn suður með sjó kæmist í sam-
band við akveginn austur yfir
fjall og er það alt mjög eðlilegt,
því að það er óþægilegur krókur fyr-
ir menn, sem þurfa að fara með flutn-
ing til Hafnarfjarðar eða suður með
sjó, að fara með hann alla leið nið-
úr í Reykjavík.* Áður en lýkur mun
jeg aftur minnast á veginn, og skal
því víkja að því sem fyrir augun
ber á leiðinni upp að Kolviðarhól.
Nú stóðu yfir hálestirnar, þ. e.:
Austanmenn sem óðast að flytja ull-
ina í kaupstaðinn og sækja ýmsar
nauðsynjar fyrir sláttinn. Mættuni
við á leiðinni upp að Hólnum eitthvað
um 40 lestum og var sá munur á og
síðast er jeg fór austur, að nú sá
maður ekki nema einstaka lest með
klyfjahestum, og þá aðallega austan
yfir Þjórsá, því að nú er alt flutt í
kerrum og fáir þeir bændur svo aum-
ir austan fjalls, að þeir eigi ekki kerru
til flutninga. Þetta hefur komið með
akvegunum, sem kvíslast orðið út
um allar sveitir frá þjóðveginum.
Það er fremur tafsamt að mæta
svona mörgum vagnlestum, 3—6
vögnum í lest, á einum klukkutíma
eða svo. Því að altaf verður að stansa
vegna hestanna; að vísu eru ýmsir
hestar, einkum úr nærsveitunum (þ.e.
Ölfusi og Flóa) orðnir svo „sívilisjer-
aðir“, að þeir geta ekki verið „þektir
fyrir“ að verða „nervösir", hvað þá
heldur að vera svo „simplir" að fæl-
ast, þó að einhver bíllinn skjökti fram
hjá þeim; þeir eru orðnir svo vanir
benzín-lyktinni, baulinu og öðru því
sem bílunum fylgir. En svo eru aðr-
ir, sem ekki skoða bílana sem sina
jafningja, öðru nær. Þeir ætla alveg
að ganga af göflunum þegar þeir sjá
þessi ferfættu ferlíki með tveim glór-
andi glyrnum framan í höfði, sem er
niðri við jörð, líkt og á bölvandi bola
— og svo bölvar bolinn virkilega —
og fretar benzíni framan í klárinn um
leið og hann fer fram hjá. — Já, það
er ekki furða, þó að það fari um
klárana. Þeir halda liklega, að þetta
sjeu skrímslin, sem þeir heyra svo
margt um fyrir austan fjallið og vaða
á bægslunum í öllum stórfljót-
unum milli Seljalandsmúla og Ing-
ólfsfjalls þrátt fyrir alla alþýðu-
fræðslu og -upplýsingu.
Alt gekk nú yfirleitt vel, enda þótt
einstaka klár gæti ekki stilt sig um
þetta vanalega: að spyrna í með öll-
um fótum og slíta sig lausanaf „fyrir-
rennara“ sínum (sem betur fer eru
Sunnlendingar nú að mestu búnir að
leggja niður gamla ósiðinn að hnýta
i taglið),með þessa óumræðilegu ang-
ist í augnaráði og látbragði. Alt gekk
vel, sagði jeg, því að bílstjóri og
lestamenn sýndu alla lipurð ,enda eru
þeir farnir að skilja það, að hvorir
tveggja eigi fullan rjett á því að
fara um veginn, og hliðra því til
hvorir við aðra betur en gerðist fyrst
þegar bilarnir fóru að ganga, og veit-
ir sannarlega ekki af, því að vegur-
inn er óhæfilega mjór fyrir þá miklu
umferð, sem á honum er. Jeg hef
tekið eftir því, að það sefar hina
fælnu hesta, að tala blíðlega til þeirra
úr bilnum. Framh.
* Nú sje jeg í blöðum, að í ráði
er að koma þessari vegagerð í fram-
kvæmd, og þykir mjer vænt um.