Lögrétta - 16.01.1918, Blaðsíða 1

Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstræti 17.
Talsími 178.
LOGRJETTA
Afgreiðslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON.
Bankastræti 11.
Talsími 359.
Nr. 3.
Reykjavík, 16. janúar 1918.
XIII. árg.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og alls-
konar ritföng, kaupa allir í
Uknirtlun Slilitir [ynndismr.
Klæðaverslun
H. Andersen & Sön
Aðalstr. 16.
Stofnsett 1888. Síml 32.
Þar eru fStin saumuð ftest.
Þar eru jataéfnin best.
Lárus Fjeldsted,
yfirrjettarmálafærslumaður
Lækjargata 2.
Venjulega heima kl. 4—7 sííSd.
Forstjórn
Landsverslunarinnar.
Eins og áSur hefur verið geti'S um
hjer í blaðinu, eru þeir Ág. Flygen-
ring, Hallgr. Kristinsson og Magnús
Kristjánsson skipaðir forstjórar
landsverslunarinnar frá síðastliðn-
um áramótum að telja. Eru þeir
Flygenring og Hallgr. Kristinsson
þegar teknir til starfa, en Magnús
ókominn frá Akureyri sökuin þess að
skipagöngur hafa tepst af völdum
hafíssins. $v0 er til ætlast, ,aS þejr
hafi á hendi alla forstjórn landsversl-
unarinnar, einnig þann hlutann, svo
sem vöruinnkaup, sem fram að þessu
hefur verið í höndum stjórnarráSs-
ins; þeir munu einnig eiga aS sjá um
leigu á flutningaskipum, aS svo miklu
leyti sem þeirra þarf meS, ráSstafa
ferðum slíkra skipa, og ráða ferðum
landsjóSsskipanna aS því leyti sem
ekki fellur undir útgerSarstjórnina
beinlínis, en hún er nú, eins og kunn-
ugt er, í höndum Eimskipafjelagsins.
Mun vera svo til ætlast, aS forstjór-
arnir hafi fult vald í þessum efnum,
en beri undir stjórnarráðiö óvenjuleg-
ar eða sjerstaklega mikilvægar ráð-
stafanir, sem þeim kynni að sýnast
þörf á að gerðar væru.
Væntanlega verða allir fúsir til að
viðurkenna, að með skipun þessarar
forstjórnar er bót ráðin á ruglingi
þeim og forstöðuleysi, sem lands-
verslunin alt til þessa hefur átt við
að búa, landsmönnum til stórtjóns.
Valið á mönnunum sýnist hafa tekist
ágætlega, þar sem hinir nýskipuðu
forstjórar eru allir valinkunnir sæmd-
ar- og dugnaðarmenn, hafa allir
þekkingu og reynslu til að bera í
verslunarmálum, og það sem máske
er mest um vert, hafa nákvæma þekk-
ingu á aðalatvinnuvegum lands-
manna, þannig að á því sviði bætir
einn upp það sem á kann að vanta hjá
öðrum. Á landstjórnin fylstu viður-
kenningu skilið fyrir það, hvernig
henni hefur tekist valið á mönnunum,
og það þvi fremur, sem það vitanlega
er orðið mjög erfitt að fá sjálfstæða
dugnaðarmenn til að ganga í þjón-
ustu landsins, vegna alkunnra mis-
bresta stjórnmálalífsins hin síðari ár-
in, og má því telja víst að engan veg-
inn hafi verið fyrirhafnarlaust að fá
þessa ntenn til að takast á hendur
forstjórnina.
Lögr. hefur hitt hr. Flygenrmg ag
máli, og spurt hann ttm hverjar aðal-
stefnur þeir forstjórarnir mundu taka
upp að því er rekstur verslunarinnar
snerti, Taldi hann að til ftllliiustu yrði
ekki um þetta sagt, þar sem þriðji
forstjórinn væri enn ókominn, en
meðal hins fyrsta, sem gera þyrfti,
væri að losa sig við sum af skipum
þeim, sem landstjórnin hafði á leigu
um áramótin, svo fljótt sem unt væri
eftir leigusatnningunum, enda ekki
einu sinni nóg að flytja nú handa
hinum innlendu verslunarskipum. Og
aðalstefnan að því er verslunina
snerti bjóst hann við að tnundi verða
sú, að láta landsverslunina hafa fyrir-
liggjandi hæfilega miklar birgðir af
nauðsynjavörum, sent grípa megi til
ef aðflutningar teppast eða urn þá
þrengist, en að ýtt mundi undir kaup-
menn og kaupfjelög að flytja inn vör-
ur og reka verslun á venjulegan hátt
meðan unt er, og mundi forstjórn
landsverslunarinnar vilja greiða fyrir
þeim eftir mætti, með útvegun út-
flutningsleyfa og með skiprúmi til
vöruflutninga í þeim skipum, sem
landsjóður hefur á leigu.
Þá spurðum vjer hr. Flygenring,
hvort nokkuð hefði komið til tals að
þeim forstjórunum yrði falið eftirlit
með útsöluverði aðfluttrar verslunar-
vöru, líkt og nefndum þeim í Nor-
egi og Danmörku, sem þar sjá um
hvorttveggja í senn, vöruinnflutning
eða fyrirgreiðslu fyrir honum, og um
þal, að vöruskortur, sem verða kann
á einstökum tímabilum, sje ekki mis-
brúkaður til óhæfilegrar álagningar
eða uppfærslu á vöruverði. Hann
kvað þetta ekkert hafa komið til tals,
enda mun verkefni það, er hjer ræðir
um, að forminu til vera í höndum
verðlagsnefndarinnar svo nefndu, en
margar ástæður virðast mæla með
því, að þetta vald verði lagt i hendur
stjórnarnefndar landsverslunarinnar,
að minsta kosti í reyndinni.
Á það var bent í Lögrj. rjett fyrir
þingbyrjun í sumar, að landsverslun-
in var sama sem forstöðulaus, og að
samvinnu vantaði milli verslunar-
stjettarinnar og landstjórnarinnar um
sem ódýrasta og hagkvæmasta vöru-
útvegun til landsins. Var þar hreyft
uppástungu um það, að úr þessu
hvorutveggja yrði bætt með því að
fá einhvern hinna velmetnustu við-
skiftaforkólfa vorra til að taka sæti
í landstjórninni sem ráöherra fyrir
verslunar- og santgöngumál. En þing-
ið tók ekki þessa tillögu til greina,
og gerði ekki heldur neina ráðstöfun
aðra, sem að sania gagni gæti komið.
Þetta skipulag, sem nú hefur verið
komið á fót, getur orðið að sama
gagni og hitt, ef gott samkomulag
verður milli forstjóranna þriggja, sem
óhætt mun að treysta að verði. En
rjett er að benda á það, að til þess að
hið nýja fyrirkomulag geti notið sín
til fulls, verður að fá forstjórunum
vald í hendur, sem samkvæmt þing-
stjórnarreglum á venjulegum tímum
hvergi má vera annarstaðar en í
höndum landstjórnarinnar sjálfrar,
t d. víðtækt vald til ráðstöfunar á
landsfje án sjerstakra lagaheimilda.
Sú leiðin, að leggja þessi mál í hendur
manns með ráðherravaldi, eins og
Lögr. stakk upp á, hefði því verið
formlega rjettari, og betur til þess
fallin að halda uppi virðingu fyr-
ir þingstjórnarfyrirkomulaginu, og
trausti á alþingi og landstjórn. En
hins vegar eru tímarnir svo alvarleg-
ir og ástandið svo óvenjulegt, að það
er mjög vel verjandi að gera undan-
tckningu frá hinni venjulegu skift-
ingu á æðsta valdinu, og fá sjerstök-
um kunnáttumönnum í hendur nokk-:
uð af því valdi, sem landstjórnin sjálf
hlýtur að hafa með höndum á venju-
legum tímum. Aðalatriðið er það, að
forstjórunum verði fengið svo mikið
vald í hendur, að þekking þeirra og
dugnaður geti notið sín til fulls.
Það er þannig engin ástæða til að
gera neinn ágreining úr því, að frem-
ur var valin sú leið, að skipa sjer-
staka forstjórn fyrir landsverslunina,
heldur en að bæta við manni í ráðu-
neytið. En á hitt má minnast, að um-
bótin kemur hálfu ári seinna en hún
befði átt að koma. Til glöggvunar
^yrir þingntenn þá, sem bera ábyrgð-
ina á þessum drætti, væri hentugt og
handhægt að gerður væri upp reikn-
ingurinn yfir það, hve mikla fjárttpp-
hæð dratturinn hefur kostað lands-
menn; mundi slikur reikningur verða
þeirn gagnlegt minnisblað til as Hta í
næst þegar rekast á innan þings
landshagsmunir og ímyndaðir flokks-
hagsmunir, eins og að einhverju leyti
mun hafa átt sjer stað í sambandi við
þetta mál á síðasta þingi. En af því
að slík reikningsuppgerð gæti orðið
til þess að vekja nýjar deilur um mál,
sem nú er farsællega til lykta ráðið,
þykir rjettara að láta hana farast fyr-
ir að sinni.
Stríðið.
Friðarmálin.
í síðasta tbl. var skýrt frá friðar-
skilyrðum bandamanna eftir sím-
fregn frá 7. þ. m. En í opinb. tilk.
ensku frá 8. þ. m. er sagt frá þeim
og eru þau eftir því töluvert harðari
en fyrsta fregnin segir. Þar segir að
Lloyd George hafi skýrt frá þeim
5. þ. m. eftir að hafa ráðfært sig við
Asquith, Grey, verkamannafulltrúana
og fulltrúa nýlendnanna, en skilyrð-
in eru þessi: „Belgía verði að fullu
og öllu endurreist, Serbía, Montene-
gro, hinir herteknu hlutar Frakk-
lands, ítalíu og Rúmeníu einnig, ó-
vinirnir hverfi með her sinn burt úr
þessum löndum og greiði skaðabæt-
ur fýrir ranglæti, er þeir hafi framið.
Þetta er grundvallarskilyrði fyrir
varanlegum friði. Með Frakklandi
munu Bretar berjast til þrautar, til
þess að hinn mikli órjettur, sem
Frökkum var gerður árið 1871, verði
bættur. Pólland verði sjálfstætt og
óháð ríki. Þjóðflokkar í Austurríki-
Ungverjalandi, sem hafa lengi þráð
veruléga sjálfstjórn, skulu fá hana.
Þau lönd, sem ítalskir menn byggja,
sameinist ftalíu. Mönnum af rúm-
önsku bergi brotnum verði sýnt rjett-
læti. Konstantinópel verði framveg-
is höfuðborg Tyrkja og sundin milli
Miðjarðarhafsins verði óháð öllum
þjóðum. Arabía, Armenía, Mesepota-
mía, Sýrland og Gyðingaland fái við-
urkendan rjett sinn samkvæmt sjer-
stökum og þjóðlegum skilyrðum.
Framtíð nýlendna Þjóðverja verði
ráðið til lykta á ráðstelfnu og þá
sjerstaklega tekið tillit til vilja íbú-
anna. Skaðabætur greiðist fyrir það
tjón, sem unnið hefur verið í bága
við alheimslög, einkum með tilliti til
sjómanna. Stofnun alheimsdóms, sem
jafni misklíðir milli þjóðanna. Því
sje aftur komið á, að samningar, sem
þjóðir geri með sjer, eigi verulegt
gildi. Löndum sje þannig skipað, að
skiftingin byggist á ákvörðun þjóð-
anna sjálfra. Að komið sje á alþjóða-
sambandi til þess að takmarka her-
búnað." — Frjettir frá Ameríku segja
að Wilson forseti hafi í ávarpi til
þingsins lýst friðarskilyrðunum í
satnræmi við það, sem Lloyd George
hafði látið uppi.
í opinb. tilk. ensku segir, að fram-
kvæmdanefnd enskra verkmannafje-
laga og kaupfjelaga vilji koma á ráð-
stefnu meðal verkmanna og jafnað-
armanna bandamannaþjóðanna til
þess að ræða friðarskilyrðin, og í síð-
ari fregnum er gert ráð fyrir að sú
samkoma hefjist í febrúar.
Af Rússum og miðveldunum er það
sagt, að sjerfriðarsamningar sjeu
byrjaðir á ný í Brest Litovsk milli
Maxímalistastjórnarinnar og mið-
veldanna. En þó er það haft eftir
Trotzky, að hann fylgi þvi enn fram,
að ráðstefnan sje flutt, og láti svo um
mælt, að ella sjeu Rússar við því
búnir að hætta samningum. En hann
viðurkennir, að Ukraine hafi rjett til
að taka sjálfstæðan þátt í sanming-
ununi, og upp úr samningagerð milli
þeirra og miðveldanna slitnaði ekki
út af ágreiningnum við Maximalista-
stjórnina. f opinb. tilk. ensku segir,
að Trotzky lýsi yfir, að friður verði
ekki saminn, ef Þjóðverjar neiti að
verða við óskum rússneskra lýðveld-
issinna urn frjálst og óháð Rússland,
en hitt verður ekki sjeð, hver höft
sje um að ræða á frelsi þess; að lík-^,
indum lýtur sá ágreiningur, sem þar
er um að ræða, áð viðskiftasambandi
framvegis. Þar er einnig sagt, að
Lenin búist við, að upp úr slitni
samningagerðinni, og sje hann þvi
að stöðva heimsending hersins.
Friðarávarp Rússa.
Forvígismenn Rússa í friðarum-
leitunum þeim, sem á hefur staðið frá
þvi í nóvemberntánaðarlok í haust,
hafa verið þeir Lenin og Trotzky.
Þegar yfirherforingi Maximalista,
Kryolenko, hafði komið sjer saman
við herforingja miðveldanna á aust-
urvígstöðvunum um vopnahlje á þeim
grundvelli að friðarsamningar yrðu
gerðir án landvinninga og skaðabóta,
gáfu þeir Trotzky og Lenin út ávarp
í nafni stjórnarráðs Maximalista
til allra hernaðarþjóðanna og skor-
uðu á fyrverandi bandamenn sína,
að vera með í friðargerðinni. Þeir
skýra þar fyrst frá, að það, sem um
sje að ræða, sje friður án landvinn-
inga og skaðabóta, með rjetti fyrir
allar þjóðir til þess að ráða sjálfar
framtíð sinni. Siðan segja þeir:
Teningunum er nú kastað. Verk-
manna- og bænda-byltingin (þ. e.
Maxímalista-byltingin) hefur gert
það ljóst og ótvírætt, hvað um er að
ræða, þegar talað er um frið. Lengur
er ekki tími til tafar; enginn tími til
að draga málin meira á langinn með
seindrægu umræðuvastri á stjórnar-
skrifstofunum. Sá tími er nú liðinn
hjá. Nú er krafist ákveðins svars
allra stjórna og stjetta í hernaðar-
löndunum upp á þessa spurningu:
Viljið þið með okkur þann 1. des-
ember gera byrjun til samninga um
vopnahlje og almennan frið, eða vilj-
ið þið það ekki? Svarið skýrt og
vafningalaust. Undir svarinu er það
koniið, hvort verkalýður bæja og
sveita getur komist hjá nýjum vetr-
arhernaði með öllum þeim skelfing-
um og hörmungum, sem honum
fylgja, og hvort Norðurálfan á á-
fram að veikja krafta sína eins og
hingað til með manndrápum á víg-
völlunum.
Við, fólksins fulltrúaráð, beinunt
þessari spurningu til almennings t
löndum bandamanna, Frakklandi,
Englandi, ftalíu, Bandaríkjum Norð-
ur-Ameríku, Belgíu, Serbíu, Rúmen-
íu, Japan og Kína. Við berum upp
þessa spurningu fyriralmenningiþess-
ara landa og fyrir öllu mannkyninu:
Viljið þið byrja með okkur samn-
inga um frið 1. des. ?
Við, fólksins fulltrúaráð, snúum
okkur til bandamannaþjóðanna, og
eínkum til verkmannastjetta þeirra,
með þá spurningu, hvort þær sjeu
því samþykkar, að framlengja þetta
vitleysislega og tilgangslausa blóð-
bað, sem er í blindni framið og leiðir
til eyðileggingar allrar menningar
Norðurálfunnar? Við heimtum svar
þegar í stað frá verkmannastjettum
bandamannaþjóðanna: Viljið þið að
friðarsamningar hefjist 1. desember?
Spurningin er ljós og skýr. Hermenn,
öreigar, verkamenn og bændur! Vilj-
ið þið með okkur stíga úrslitasporið
til þess, að þjóðirnar fái frið?
Við, fólksins fulltrúaráð, snúum
okkur til verkmannamúgsins í Þýska-
landi, Austurríki, Tyrklandi og Búl-
garíu og segjum: Sá friður, sem við
stingum upp á, skal vera undir-
hyggjulaus samkomulagsfriður, sem
tryggi sjerhverri þjóð frjálsar fram-
farir, bæði í efnahagsmenning og
andlegri mentun. Slíkur friður get-
ttr að eins náðst með því, að múgur
sá, sem byltingahuginn hefur, rísi
beint upp á móti óskum þeirra, sem
stefna að sigurvinningum og landa-
vinningum.
Friðarstefnuskrá verkmanna- og
bændabyltingarinnar er þegar aug-
lýst. Við lýsum yfir, að hinir leyni-
legu samningar milli keisarastjórnar-
innar og bandamanna og hinna borg-
aralegu stjórna (þ. e. rússnesku ráða-
neytanna, sem n\dS völdin fóru á
undan Maximalistum) og banda-
manna eru ekki bindandi fyrir hina
rússnesku þjóð. Við stingum upp á
því, við allar þjóðir, að farið sje
að vinna að því, að koma á nýjum
samningi um samtök og samvinnu
milli allra þeirra, sem stunda skyldar
atvinnugreinir.
Fulltrúar hinna ráðandi stjetta
bandamannaþjóðanna hafa neitað að
viðufkenna stjórn þá, sem ráð okkar
hafa skipað, og byrja með henni frið-
arsamninga. Stjórn hinna sigrandi
byltingamanna leggur ekki áherslu á
að fá viðurkenningu forsprakka auð-
valdsstjórnendanna. En við spyrjum:
Eru auðvaldsstjórnendurnir í sam-
ræmi við hugsánir og óskir þjóð-
ánna? Eru þjóðirnar því samþykkar,
að stjórnendur þeirra skelli skoll-
eyrunum við uppástungum þeim um
leiðir til friðar, sem fram hafa komið
í hinum rússnesku samþyktum?
Þessi spurning krefst svars, ekki að
eins í orðum, heldur svars, sem komi
fram í verknaði. Rússneski herinn og
rússneska þjóðin geta hvorki beðið
lengur nje vilja bíða lengur. 1. des-
ember byrjum við friðarsamningana.
Ef bandamenn ekki senda fulltrúa,
munum við einir út af fyrir okkur
fara að semja við Þjóðverja. Við
krefjumst almenns friðar. En ef bur-
geisaflokkarnir í bandamannalöndun-
um neyða okkur til að semja sjerfrið,
þá bera þeir ábyrgðina.
Hermenn, verkamenn og bændur í
Frakklandi, ítalíu, Bandaríkjum
Norður-Ameríku, Belgíu og Serbíu!
1. desember byrja friðarsamningarnir
Við væntum fulltrúa frá ykkur. Rís-
ið til verka! Eyðið ekki tímanum!
Niður með vetrarhernaðinn! Niður
með stríðið! Lifi friðurinn og lýð-
anna vald!
Ávarpið er byrt hjer i heild, eins og
það birtist í útlendum blöðum. Undir
stendur L .Trotzky, er skrifar sig
fulltrúa í utanríkismálum Rússlands,
og S. V. Lenin, en hann skrifar sig
forseta fulltrúaráða Rússlands.
Um árangurinn af þessu ávarpi er
kunnugt. Fulltrúar frá bandamönn-
um komu ekki til friðarráðstefnunn-
ar, og svo Eófust sjerfriðarsamning-
ar. En ítrekaðar tilraunir voru enn
gerðar til þess að fá bandamenn með,
og svar gegn þeim eru friðarskilmál-
ar þeir, sem nú eru fram komnir frá
þeirra hálfu. Líklega hugSa þeir Len-
in og Trotzky sjer, að fremur verði
hægt að ná sambandi við verkmanna-
flokka ófriðarþjóðanna frá hlutlausu
landi en frá Brest-Litovsk og fremur
hægt að fá fulltrúa frá þeim þangað
til viðtals, svo sem til Stokkhólms eða
Khafnar. En þótt þýska stjórnin og
Maximalistar komi sjer. saman um
frið, þá má ekki búast við, að þau
verði samferða langt inn í framtíð-
ina. Hertling greifi er án efa í flokki
þerira stjórnmálamanna, eins og all-
ar ríkjandi stjórnir Evrópu að undan-
tekinni núverandi stjórn Rússlands,
sem þeir Lenin og Trotzky kalla auð-
valds-forkólfa. Og að friði fengnum
á vigvöllunum, hugsar Lenin sjer
stríðinu snúið á hendur þeim um alla
álfuna, eða rjettara sagt allan heim-
inn. Þessar mismundandi skoðanir á
grundvallaratriðum framtíðarstjórn-
arfyrirkomulagsins geta valdið ýmis-
legum hindrunum í sjerfriðarsamn-
ingunum, sem ekki hefði verið til að
dreifa, ef samningar hefðu átt að
gerast milli málsaðila með líkum
grundvallarskoðunum að þessu leyti.
Friðarmálin í Englandi.
Hjer í blaðinu var þess getið fyrir
nokkru, að Landsdowne lávarður
hefði skrifað í enskt blað grein, er
færi mjög í friðaráttina og hefði vak-
ið mikla athygli í Englandi vegna
þess, hve mikils metinn maður ætti
þar í hlut. Þetta var um það leyti,
setnóánægjualdanreis upp gegnLloyd
George út af Parísarræðu hans, sem
áður hefur verið frá sagt. Lands-
downe lávarður segir í þessari grein,
að bandamenn ættu að setja fram,
hvert vera eigi markmið ófriðarins,
með meiri nákvæmni en gert hafi ver-
ið til þessa, og ætti það mál að at-