Lögrétta - 16.01.1918, Side 3

LÖGkJÉTTA
IX
blómádýrð, svo sem 15—20 mínútna
gang þaðan.
Kauptúnin Eyrarbakki og Stokks-
eyri standa á sjávarbakkanum, en
hann er ekki hár, einkum þar sem
Eyrarbakki stendur ekki hærra en
þa?S, aS í stórflóðum fer sjórinn upp
um allar götur, já, þvert yfir plássiS
og upp í mýrina fyrir ofan, og hefur
oft gert spell. Versta skellinn fjekk
Bakkinn víst í Bátsanda-flóiSinu
mikla, 1799; þá fór bú’Sin meSal ann-
ars. Nú hefur verið reynt aö verjast
þeim með því atS hla?5a flóiSgaríS fyr-
ir framan alt, alla leiS frá ölfusá og
austur fyrir Stokkseyri. Er hann
úr grjóti og allbreiður og styrkist á
köflum smásaman af því, aS upp metS
honum hleSst sandur. Mætti af þessu
ætla, aö þessum plássum væri mjög
hætt þar sem þau eru, en það er þeim
ekki, svo lengi sem landiíS ekki sígur.
Þvi er sem sje svo háttaiS, aS ein-
hvern tíma í fyrndinni (þó eftir ís-
öld) hefur runniiS hraun nitSur um
allan Flóa og alveg út a8 sjó, og hef-
ur hraunbrúnin veriö þar, sem nú eru
ystu skerin. Því aö þaö dýpkar, eins
og áður hefur veriö tekiö fram,
snögglega utan til viiS þau og er þar
jafndýpi, svo langt hefiSi hraunflótS
varla getaö runniö út í sjóinn meö
þeirri sjávarhætS, sem nú er. Hefur
þá sennilega veriö þurrara í Flóanum
en nú er, vegna þess aö vatniö hefur
(sökttm hæðarinnar) átt greiöari
framrás en nú á dögum. Má ráða þaö
af því, aö einhvern tíma hefur verið
allmikill skógur, þar sem nú er
Breiðamýri. Guömundur Isleifsson
sýndi mjer í sumar marga, alt að því
handleggsdigra, birkilurka,sem komu
upp við mótöku í mýrinni, rjett fyrir
ofan Háeyri. Síöar hefur landið sigiö
nokkuð, hraunbrúnin orðiö að skerja-
klasanum með ströndinni, en hraunin
komist undir vatn, sökum minna frá-
renslis (ef til vill samfara rakara
loftslagi) og mýri komið í stað skóg-
ar og þekur hún nú hraunin á stór-
um svæðum; þó gægjast nybburnar
viöa upp úr enn, svo aö ekki er djúpt
á þeim, enda sjest þaö best við brýrn-
ar, þar sem Ölfusá og Þjórsá hafa
grafið sjer gljúfur niður í hraunin.
Hraun þessi eru dílagrjót (porfýr-
grjót) með stóruni, ljósurn anorbít-
krystöllum, líkt og Vestmannaeyja-
hraunin.
Af þessu má ráöa, aö bæöi kaup-
túnin standa eiginlega á hrauni, varin
mesta hafrótinu af rönd þessa hrauns,
með blautar mýrar og tjarnir aö baki
sjer. Sandur (vikursandur, sem árnar
hafa borið til sjávar) hefur kastast
nokkuð upp á ströndina og kaffært
hraunið milli meðal sjávarhæöar og
mýrar. Er hann aö því leyti til bóta,
að hann gerir mjög þurt um og
þokkalegt á götunum í báðum kaup-
túnunum, og er, blandaður meö hæfi-
legum áburöi, allra besti jarövegur
fyrir kartöflur. Enda er 'mikil kar-
töflurækt á þessum slóöum; jafnvel í
fjörusandinn fram undan flóðgarðin-
um eru settar kartöflur, og þegar jeg
horfði út um gluggann á hótelinu, sá
jeg nærri eintóma kartöflugaröa. —
Stærstir eru nú garðarnir hjá þeim
Háeyrar-feögum og fer plæging, sán-
og „lúning“ fram meö vjelum,
líkt og í útlöndum. — Aftur á mótl
er sandurinn versta plága fyrir alla
fiskverkun; er hvergi mögulegt að
leggja Þar sjer fisk ööruvisi en
aö hann er strax útataður úr sandi,
og því miöur náttúrlegt vatnsrensli
ekki aö fá. Þeir þyrftu að fá sjer
mótora (olíu- eöa vindmótora) til
þess aö dæla upp sjó til að skola og
verka fisk meö.
Annars er það dálítiö einkennilegt,
aö malarkambsmyndun er hjer mjög
lítil, ólíkt því sem er lengra út meö
þar sem hraun liggja að sjó. Virð-
ast hraunið hjer brotna mjög lítiö
upp, þrátt fyrir sjávarrótið.
(Niðurl.)
Frjettir.
Tíðin. Frá því kvöldið 9. þ. m.
hafa verið stööug grimdarfrost, frá
10.—13. um og yfir 20 st. C., en síö-
an nokkru lægri, í gær 10—12 st. í
morgun aftur um 20 st. Hæstu frost-
dagana hefur einnig verið noröan-
stormur. Sömu kuldar um alt land,
og hríðar fyrir noröan. Hafís er nú
fyrir öllum Vestfjörðum og öllu
Noröurlandi, austur fyrir Axarfjörö
aö minsta kosti. Er það borgarís,
sem að vestan rekur. 1 Haganesvík
og Núpasveit hafa bjarndýr sjest
ganga á land. Á Breiöafirði er lagis
svo mikill, að póstflutningi var ekið
á sleða frá Flatey um Hergilsey og
noröur aö Brjánslæk, segir í sím-
fregn í gær til Snæbjarnar í Hergils-
ey, sem hjer er nú staddur. Eru isa-
lög orðin meiri þar en frostaveturinn
1881—2. Dýrafjörður hefur veriö
genginn á ísi frá Hnífsdal noröur aö
Núpi. Patreksfjöröur nær allur ís-
lagður, og 3 enskir botnvörpungar
fastir í isnum inni í botni hans.
Austan úr Landeyjum hafa komið
þær fregnir, að hross hafi fundist þar
standandi gaddfreðin í haga, og eru
það leiðinlegar frjettir, en meðferð,
því miður, hörmuleg og óforsvaran-
leg á þeim ágætu skepnum víöa á
landi hjer.
Skáldastyrkurinn. Samkvæmt til-
lögum skáldastyrksnefndarinnar hef-
ur stjórnarráðiö nú úthlutað styrk
þeim, „til skálda og listamanna", sem
síðasta þingi veitti til 12000 kr. fyrir
árið 1918, þannig: Einar H. Kvaran
rithöf. 2400, Einar Jónsson myndh.
1500, Guðm. Magnússon rithöf. 1200,
Guðm. Guðmundsson skáld 1000,
Jóh. Sigurjónsson rith. 1000, Valde-
mar Briem vígslubiskup 800, Guöm.
Friöjónsson skáld 600, Jakob Thor-
arensen skáld 600, Sig. Heiðdal
sagnaskáld 600, Ásgr. Jónsson málari
500, Jóhannes Kjarval málari 500,
Ríkharður Jónsson myndasm. 500,
Hjálmar Lárusson myndsk. 300.
Dýrtíðarlánin. Síöan farið var aö
veita dýrtíðarlán hjer í bænum, hafa
atvinnunefndinni borist umsóknir frá
um 200 mönnum um lán að upphæð
samtals um 45 þús. krónur. Þriðjungi
lánbeiðnanna hefur veriö synjaö, en
lán þau, sem veitt hafa veriö námu nú
fyrir fáum dögum samtals 9000 krón-
um.
Embætti. Sigurjóni Markússyni
sýslumanni Skaftfellinga þefur verið
veitt Suður-Múlasýsla 22. des., frá 1.
júni næstk. — Sýslum.emb. í Skafta-
fellss. er auglýst laust 5. þ. m., og
umsóknarfrestur til 31. mars næstk.
Árslaun 3000 kr.
Skipaferðir. „Sterling" fór hjeðan
13. þ. m. og „Geysir" 15. — „Lagar-
foss“ kom til Fáskrúösfjaröar 13. þ.
m. mjög klökugur og átti aö höggva
þar utan af honum. „Ingólfur" kom
meö póst frá Borgarnesi i dag.
— Með „Sterling" fóru um 80 far-
þegar, en póstur mátti þar enginn
fara. Meðal farþega var Ragnar
Kvaran cand. theol., er sest að erlend-
is fyrst um sinn.
Hafnarstjórinn. Um hafnarstjóra-
stööuna sækja Svbj. Egilson, Guðm.
Kr. Bjarnason, Guöm. Kristjánsson,
Hjalti Jónsson, Jóh. P. Jónsson, Þor-
steinn Þorsteinsson alt skipstórar, og
Þór. Kristjánsson verkfræöingur.
35 ára leikaraafmæli eiga þau i
þessum mánuði Helgi Helgason versl-
unarstjóra, 19. þ. m., og frú Stefania
Guðmundsdóttir, 30. þ .m. — Á af-
mæli frú Stefaniu kvað Leikfjel. ætla
aö leika „Heimilið", eftir H. Suder-
mann, sem hún leikur aðalhlutverk-
ið í.
Bæjarstj.kosning í Hafnarfirði er
nýlega um garð gengin. Voru 2 kosn-
ir á lista verkamanna, er fjekk 142
atkv., Davíð Kristjánsson og Gísli
Kristjánsson, en 2 á öðrum listum,
Einar Þorgilsson kaupm. (listinn 135
atkv.) og Þóröur Edilonsson læknir
(listinn 93 atkv.). Tveir listar komu
engum aö.
Þingmannafundir hafa verið haldn-
ir í stjórnrráðinu til þess aö ræða um
hvenær aukaþingið eigi að koma sam-
an á þessu ári. Heyrst hefur að talað
sje um aö þaö komi saman i mars,
en óráðið mun þó alt um það enn.
Bæjarstjómarkosning í Rvík á aö
fara fram 31. þ. m.
Afli er nú mikill í Vestmannaeyj-
um, og einnig í veiðistöðvunum hjer
suöur í flóanum. Margir vjelbátar Is-
firðinga, sem suður áttu aö fara, eru
nú lokaðir inni af is vestra.
Fcrð um Strandasýslu
vorið og fyrra hluta sumars 1917-
Eftir G. H j a 11 a s o n.
1. Kr. Jónsen, hjálpræðishermaður.
—Um sýslu þessa hef jeg farið sára-
litið áður, og als ekkert talað þar fyr
en nú. Er margt um hana aö segja.
Jeg fór heimanað, og svo með Ing-
ólfi og upp að Galtarholti þann 25.
maí. Með mjer var Kr. Jónsen,'einn
af helstu starfsmönnum hjálpræðis-
hersins hjer á landi, og svo stúlka
að norðan, öll gangandi. Fórum svo
upp Tungur og Noröurárdal, og
greiddi fólk alstaðar vel og drengi-
lega fyrir okkur, og þáðu margir alls
enga borgun. Dáöist Jónsen mjög aö
gestrisni manna. Sá hefur fariö harla
víöa, bæöi hjerlendis og utan lands.
Hann hefur, til dæmis, fariö um allar
sýslur Suður- og Vesturlandsins frá
Hornafirði og að ísafjaröarsýslu, og
nú seinast um mikinn hluta Norður--
lands. Utanlands hefur hann far-
ið um Spán, Portúgal, ítalíu, Grikk-
land, Tyrkland, Rússland og fleiri
lönd. Segir, að gestrisnin sje lang-
mest hjá íslendingum — og Tyrkj-
um, aö þvi er hann þekkir til. —
Kr. Jónsen er ekki að eins víðför-
ull, heldur einnig víölesinn mjög og
fylgir vel með andlegu lífi tímans,
bæöi trúrækni og frihyggju. Hann er,
eins og margir þessir yngri trúrækn-
istalsmenn, miklu víðsýnni og frjáls-
lyndari en sumir ótrúræknir, þótt
mentaöir eigi aö heita. Það er annars
ekki trúræknin, sem mest gerir ó-
frjálslyndið, heldur er það þessi
gamla og nýja hugsun, æöri og lægri
almanna, aö allir eigi að binda bagga
sína sömu hnútunum. Hann og annað
herfólk er nú aö vinna aö því aö
koma upp ódýrum og góöum gisti-
húsum í stórkaupstöðum vorum. Og
er það mesta þarfaverk, þvi fyrir fá-
tæka og kunningjalausa ferðamenn
fara að verða vandræöi að fá sjer
keypt húsaskjól og greiða víöa i
stærri kaupstöðunum. Margir þar
vilja ekki selja greiða og sumir geta
það ekki. Gestrisnin á erfitt með að
þrifast þar.
3. Erindið.—Jeg fór aö tilhlutun
sýslunefndarinnar um alla Stranda-
sýslu, frá Melum og norður að Dröng-
nm. Talaði á 30—40 stööum, og hjelt
alls yfir 60 fyrirlestra. Viötökur yfir-
leitt ágætar, og eins aðsókn að fyrir-
lestrunum. Sýslan lagði 100 kr. til
ferðarinnar, en fyrirlestrana hjelt jeg
ókeypis. Svo vel var greidd gata mín,
að að eins fimti hluti sýslustyrksins
fór í feröakostnaö. En jeg kosta lítils
til klæðnaöar, og eyöi sjaldan því
sem óþarfi er kallaður. Jeg ætla nú
að lýsa sýslunni dálítiö, en byggi að
eins á því, sem jeg sá og heyrði sjálf-
ur, og sleppi því mörgu, en vísa les-
endunum á hina ágætu ritgerð Sig-
uröar ráöanauts um Strandasýslu í
Búnaöarritinu 1917, 1. og 2. hefti.
Búnaðarritiö ættu helst allir bændur
og eins þeir sem ætla aö veröa bænd-
ur að kaupa og lesa. Og þeir, sem
ganga í Búnaðarfjelagið fá ritiö ó-
keypis. En æfitillag Búnaöarfjelags-
meðlima er 10 kr. og fá þeir þær
fljótt borgaöar meö þessu ágæta og
þarfa riti. Ættu allir bændur að
ganga í fjelag þetta sem fyrst. — Dr.
Þorvaldur og Guöjón ráðartautur
hafa ritað um sýsluna. Er náttúrulýs-
ing Þorvaldar, eins og vant er, af-
bragð. En menningin hefur aukist
síðan hann ritaði. Jeg ætla nú að lýsa
þvi af hverri sveit í sýslunni, sem jeg
þekki af eigin reynslu. Jeg lýsi fyrst
náttúrunm í sveitinni, drep svo ögn á
menn sem jeg kyntist mest.
3. Bæjarhreppur.—Svo heitir syðsta
sveit sýslunnar og liggur vestan viö
Hrútafjörðinn. Hún er löng og fjöllin
vestan viö hana eru fremur lág og
aflíðandi, eru smádalir sumstaðar inn
í þau. Undirlendiö er aö tiltölu ekki
svo lítið, en engjarnar mest uppi i
fjöllunum. Mishæðir og hamrabelti
eru á undirlendinu nyrst. Eyjar
nokkrar og sker eru meðfram strönd-
inni, og er æðarvarp í sumum eyjun-
um. — Hrognkelsaveiði er þar víða,
og afli af öðrum fiski var þar oft
góður, einkum á sumrin og haustin,
en í vor var svo sem ekkert af hon-
um. — Bújarðir eru þar viða góöar
og sumar stórar, og fremur gott hag-
lendi, einkum fyrir sauðfje. Hvergi sá
jeg skógarhríslur þar, en aftur er þar
eitthvað af fjalldrapa í fjöllunum.
Gróður líkt og við Faxaflóa, nema
hvað draumsóley (melasólin) er þar
algeng á melum og skarfakál víða á
bæjarhúsum. — Marga hitti jeg góða
menn þar, en nefni fáa. Jósef á Mel-
um er greindur merkisbóndi; hef jeg
einna oftast komið þar. Á Borðeyri
er sýslumaöurinn, og var jeg hjá hon-
um tvær nætur. Er hann myndarhöfð-
ingi og lipurmenni. Á margar bækur
og þar á meðal þýskar heimspekis-
bækur, sem jeg hef mjög sjaldan sjeö.
í Bæ eru tveir miklir fræðimenn,
sagnfræðingurinn Finnur, sem var á
Kjörseyri, og náttúrufræðingurinn
Guömundur Bárðarson. Finnur er
fjölfróður næsta, og rjett sá jeg þessi
sagnarit hans í sjö bókum: 1) Sagn-
ir um nokkra menn í Strandasýslu,
2) Sagnir um nokkra menn á Suður-
landi, 3) Sama efni, 4) Þjóösögur
(M*). 5) DagJegt líf 0g lifnaöar-
hættir á Suðurlandi, einkum til sveita,
um og eftir 19. öld, 6) Sama efni og
nokkuð um Norðurland, 7) Æfisögu-
byrjun. Einnig ættartölur og ýmis-
legt annað. — Hjá Guömundi sá jeg
mjög margar skeljategundir, þektl
jeg sáralítiö af þeim. En hann þekti
þær allar i sundur, Hann er mjög
jarðfróður og skeljafróður, og yfir
höfuð næsta víða heima i náttúru-
fræöi. Meðal annars skógfróöur, og
hann ætlar, aÖ rangt sje að kenna
mönnum eingöngu um afturför skóg-
anna hjer á landi. Náttúran eigi sinn
þátt í afturförinni, t. d. veðrið og
eldgosin. Varar við að grisja skóg-
ana of mikið, það geti skemt þá tals-
vert, eyðilagt skjóliö fyrir ungu kvist-
unum, myndað geilar, sem geta svo
orðið að jarðföllum og götum o. s.
frv. Hann er skógræktarvinur, en vill
aö hyggilega sje farið í það mál, og
gætt vel að vaxtarskilyrðum skógar-
ins, sem mikið fara eftir landslagi
og veöráttu á hverjum stað. Ritgerð-
ir hans „Skógræktin og loftslagið"
(l9l3) og »»Um Skógræktina" (1915),
ættu menn aö lesa rækilega, og gá
vel að hvort ekki sje margt að at-
huga enn í skógræktarmálinu. Hann
vill láta byrja meö aö „koma upp
einni skógræktarstöð á hentugum
stað í landinu", friða og girða skóga
þá sem til eru og gera líka ræktunar-
tilraunir heima við bæi. Og hygg jeg
líka að byrjunin sú sje hollust, en
þurfa mun líklega fleiri en eina skóg-
ræktarstöð. En þar sem búið er að
koma upp tilraunagörðum, er sjálf-
sagt að viðhalda þeim og smáplanta
í .þá. Guðmundur hefur og ritað mjög
fióðlega ritgerö á dönsku „Mærker
efter Klima- og Niveauforandringer
ved Húnaflói i Nord Island" (1910).
Og margt fleira liggur eftir hann.
— ÞaÖ var skemtilegt að hitta svona
tvo vísindamenn á bóndabæ langt frá
þessum svonefndu miödeplum ment-
unarinnar, stórstöðunum. — Næsti
bær noröan viðBæ erLjótunnarstaöir.
Þar er laglegur blómgarður. I honuni
var Nemóphila, Primúla, laukur, rein-
fáni og venusvagn, og í öðrum garöi
þar var grænkál, hreðkur, salat, spi-
nat og rabarbari, og auðvitað rófur
og kartöflur. — Svo kemur Prest-
bakki. Þar býr Kristján, bróðir sjera
Eiriks, góöur bóndi. I kirkjugarðin-
um þar sá jeg fleiri legsteina úr 5—6
strendu stuðlabergi. Þar sá jeg lipa-
ritsteina, rauöbleika, græna og fjólu-
bláa meö grænum ögnum. — Kollsá
er nokkru noröar. 1874 fengust þar af
túni 50 hestar, en 1916 250. Svona
hafa tún batnað og stækkað víða í
Claessen
yfirrjettarmálaflutningsmaður.
Pósthússtræti 17.. Venjulega heima
kl. 10—II og 4—5. Talsimi 16.
sýslunni á seinni árum. — Kolbeinsá
er enn þá lengra norður með firðin-
um. Þar bjó um tíma Ólafur Bjöms-
son, einn af þeim allra fyrstu, sem
námu jarðyrkju erlendis. Þar í garði
sá jeg lauk, reinfána, rábarbara,
burnirót, mjaðarjurt, blágresi, fjall-
dalafífil og fleira. — Frá Kolbeinsá
fór jeg að Guðlaugsvík. Þar býr Rag-
úel, mikill túnræktarbóndi, og rausn-
armaður. Þaðan fór jeg svo í Bitruna.
(Framh.)
Skiftar skoðanir.
Eftir Sig. Kristófer Pjetursson.
V i ö b æ t i r.
Dr. theol. Jón biskup Helgason.
Dr. theol. Jón biskup Helgason
hefur minst guðspekisstefnunnar lít-
iö eitt i hinu nýútkomna „Hirðis-
brjefi til presta og prófasta á Is-
landi". Vjer gerum auðvitaö ráð fyr-
ir, aö hvorki hann nje aðrir ætlist til
aö ummæli hans eigi aö móta skoö-
anir manna á fræðikerfi guðspek-
ir.nar, þar eð hann játar, að kynni
hans „af þeirri stefnu eru fremur
lítil". Vjer álítum þó rjettast aö gera
hjer smávægilegar athugasemdir og
sjerstaklega fyrir það, að útdráttur
úr Hirðisbrjefinu hefur birtst í Lögr.
59. tbl.
Biskupinn álítur sig hafa komist aö
þeirri niöurstööu, að guðspekin eigi
lítið skylt við kristindóm. Satt að
segja er ekki gott að átta sig á því,
hvað hjer er átt við, þvi að allir vita
að kristindómurinn er nú orðinn ær-
ið margbreyttur sem eðlilegt er. Ann-
ars hafa guðspekisnemendur hvaö
eftir annaö tekiö þaö fram, að guð-
spekin á hvorki meira nje minna
skylt við kristindóm en önnur trúar-
brögð veraldarinnar. Hann telur guð-
spekina með hinum svo nefndu „ek-
lcktisku" stefnum, eins og rjett er,
en hann hefur, og líklega af vangá,
þýtt orð þetta miður rjett. Þvi aö
þaö þýðir „úrvals" en ekki „úrtín-
ings“.* Guðspekisstefnan er sem sje
úrvalsstefna, því að hún heldur fram
hinum fegurstu og bestu kenningum,
sem liggja til grundvallar fyrir öllum
hinum meiri háttar trúarbrögöum.
En það, sem vjer höfum aðallega
að athuga viö ummæli biskupsins, er
þaö, að hann kveður guðspekina hafa
„til flutnings ýmislegt það, sem í
augum kristinna manna er ekki annað
en tilbúningur og heilaspuni". Slíkt
sannar þó ekki, að hjer sje um nokk-
urn tilbúning eöa heilaspuna að ræöa.
Því eins og kunnugt er, getur jafn-
vel hinum kristnu mönnum skjöpl-
ast engu síður en öörum. Því miður
hefur margur sannleikur verið lengi
sem tilbúningur og heilaspuni í aug-
um kristinna manna á ýmsum öld-
um, sjerstaklega í augum þeirra
manna, sem hafa haft fremur lítil
kynni af þeim hlutum, sem um hefur
verið aö ræða. Því miður hefur bisk-
upnum gleymst að geta þess hverjar
þær kenningar eru, sem hann álítur,
að sjeu „tilbúningur og heilaspuni" i
augum kristinna manna, annars hefði
ef til vill getað spunnist út af þeim
fræðandi umræður. Og þaö er ekki
óhugsandi, að þær hefðu getað orðið
til þess, að jafnvel þeir menn, sem
hafa haft alt til þessa helst til lítil
kynni af hinum nýju(?) andlegu
stefnum, þektu þær betur eftir en
áður og yröu þar af leiðandi færari
um aö dæma urn þær. órökstuddur
áfellisdómur manna, sem hafa ekki
aflað sjer rækilegrar þekkingar á
þeim efnum, sem um er aö ræða, er
og verður aldrei annaö en sleggju-
dómur og jafnvel þótt hann sje kveö-
inn upp ex cathedra.
En þess ber þó aö geta, sem gert
er. Dr. Jón biskup Helgason sýnist
veita guðspekinni óbeinlinis viður-
kenningu. Hann kveður hana fá auð-
sjáanlega fullnægt trúarþörf manna
og markar hann það helst á því, hve
mikiö fylgi hún fær víða um heim
og sömuleiðis hjer á landi. Hann seg-
ir að hinar „leitandi sálir“ gerist