Lögrétta - 23.01.1918, Blaðsíða 1

Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstraeti 17.
Talsími 178.
Afgreiðslú- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON.
Bankastræti 11.
Talsími 359.
Beykjavík, 23. janúar 1918.
25 ára leikafmæli.
Nr. 4.
innlendar og erlendar, pappír og alls-
konar ritföng, kaupa allir í
Bðkaverslun Siolúsar íyndssoiiar.
Klæðaverslun
H. Andersen 8t Sön
Aðalstr. 16.
Stofnsett 1888. Sími 32.
Þar eru fötin saumuð flest.
Þar eru )ataefnin best. -
L

Lárus Fjeldsted,
yfirrjettarmálafærslumaður
Lækjargata 2.
Venjulega heima kl. 4—7 siðd.
Trynui riðdari íunnarsson.
Steypir nið'rá storðu frosna
stjörnuhrapi suður frá;
logarák í lofti brennur,
ljóma verpur, hverfur hjá. —
Orðstír vorra merkismanna
má ei’ þannig falla í dá.
Heyri jeg dyn, sem hesti væri
hleypt á skeið og setinn vel.
Út í fjarska undir tekur,
af því bergmáls nýtur vel.
Glóa við í geislum mána
gullskeifur og silfurmjel.
Hefur nokkur heiman farið,
hugumstór, að kanna fjöll?
Eða Hermóðs höllu götu,
hulinsleið að ánni Gjöll?
Fnjóskdælingur fák sinn teygir
fram á Iða-blómsturvöll.
óðinn hefur merkismanni
miðlað fák, sem ratar leið.
Drjúgt er yfir að dísastöðvum
dægrafars hið bláa skeið.
Taumhaldinu Tryggvi orkar,
teygir Sleipni á fleygireið.
Rásar þessi reginfákur
riddarann með á efsta bug,
af því Tryggvi dáðir dýrum
drýgði og sýndi vinarhug;
hafði til þess einurð, elju,
orku, lægni, ráð og dug.
Riddari sá hinn rausnarlegi
ríður hart um Gjallarbrú,
undanþeginn öllum kvöðum;
ástæða var kunngerð sú:
að hann bygði án eigingirni
ölvesingum snildar brú.
Undirheima meginmóða
miklum straum’ í kyngigríð
spýtir fram um eilífð alla
undir duldri þokuhlíð;
bannar leið um aldir alda
iðjufælnum slangurlýð.
.rV
Vörður brúar veitir eigi
vegabrjef um þetta hlið
þeim, er veittu æfi ana
undirhyggju fje og lið —
þeim, sem vógu æ að öðrum,
öðlast sjálfir vildu grið.
Ber nú Tryggva að Baldurshaga;
bóndinn þar, hinn Hvíti-ÁS,
ræður yfir Ragna banka,
roðasteinum greyptur lás
hangir fyrir gæðum goða:
gulli, silfri og þrúgnakrás.
19. þ. m. voru 25 ár liðin síðan
Helgi Hclgason, núverandi verslun-
arstjóri, kom hjer í fyrsta sinn fram
á leiksviði. Það var 19. janúar 1893
og ljek hann þá Andrjes í leikritinu
„Hrólfi“ eftir Sigurð Pjetursson.
Hann var þá sextán ára gamall,
fæddur 27. maí 1876. Næst ljek hann
'Óláf niðuTsetning í „Narfa“ eftir Sig-
urð Pjetursson. Frá þessum tíma hef-
ur hann alt af verið meira eða minna
við riðinn allar sjónleikasýningar
hjer í bænum, og oft hafa á hann
valist þau karlmannahlutverkin, sem
einna erfiðust hafa verið viðfangs.
Hann er því einn þeirra manna, sem
Leikfjelag Reykjavíkur á mest upp
að unna, og einn þeirra, sem bæjar-
menn hjer eiga mikið að þakka, er
þeir minnast starfsemi leikfjelagsins.
Alls hefur hann leyst af hendi 59
hlutverk á leiksviðinu og skal hjer
að eins minst hinna helstu. Greifi de
Montesin í „Esmeralda" og Trast
greifi í „Heimkomunni" þóttu mjög
vel leiknir. Þá er Gamli Rott í „Trú
og heimili“, þýskum leik, Karl Moor
Hönd, sem allir himnageislar
hita og Ijóma, þeirri skrá
lýkur upp og lofar gesti
lýsigull að snerta og sjá.
Meiðma, gulls og víns og visku
verðbrjef sjer hann Baldri hjá.
Ávísun til efstu hæða
öðlast Tryggvi úr Baldurs mund,
fyrir það, að fremdar manni
frá var tekið sjálfs hans pund,
þegar öra lífæð landsins
lostin var á moldryksstund.
Hersing stór, sem hleypti ryki
hleypidóma á götu sanns,
síngjörn mjög og silfurgráðug,
sjer nú upp til þessa manns,
æ sem vildi efla gengi
einstaklings og föðurlands.
Tryggvi ríður tálmamikla —
tálmalausa víð og dreif.
Eigingjörnum æ mun verða
eftir honum torsótt kleif
einstakling, sem eldi skarar
undir sjálfs sín hveitihleif.
(’uðmundur Fríðjónsson.
í „Ræningjunum“eftir Schiller, Kam-
ferius eldri í „ímyndunarveikinni“
eftir Molieré, Indriði í „Bóndanum á
Hrauni“, eftir Jóhann Sigurjónsson,
Álfakonungurinn í „Nýársnóttinni“
eftir Indriða Einarsson, og svo aðal-
karlmannshlutverkið í „Fjalla-Ey-
vindi“, Eyvindur sjálfur. í „Galdra-
Loffi" Tjek hahn smærri hlutverk,
biskupinn á Hólum, og Steindór 1
„Höddu-Pöddu“ G. Kambans. Hjer
er að eins á fátt eitt minst, og má
vera að ýms hluverk sjeu eftir skilin,
sem eins vel hefði mátt nefna. En
þess er vert að geta, að þeir leik-
endur og aðrir, sem starfað hafa
mest og best fyrir Leikfjelag Reykja-
víkur, hafa leyst verk af hendi, sem
verð eru fullrar viðurkenningar, þeg-
ar til alls er litið, og meðal þeirra er
Helgi Helgason í fremsta flokki.
Hann hefur frá unga aldri fengist
við verslunarstörf, kom að Zimsens-
verslun hjer í bænum 1894, og hefur
unnið þar alla tíð síðan. Hin síðari
árin hefur hann haft á hendi for-
stöðu verslunarinnar.
Aukaþing.
Eins og kunnugt er fjekk forsæt-
isráðherra i utanför sinni heimild frá
konungi til að kveðja saman auka-
þing á árinu 1918, þegar stjórnar-
ráðinu þætti þurfa. Gengur nú sá orð-
rómur, að stjórnin hugsi til að kveðja
þingið saman í marsmánuði, eða svo
fljótt sem þingmenn geti náð hingað
vegna hindrunar af völdum hafíss og
vetrarhörku.
Ekki mun almenningi vera ljóst,
vegna hvers þingið á að koma saman
svona snemma, ef gert er ráð fyrir
að orðrómurinn sje rjettur. Geta sum-
ir þess til, að aukaþinginu sje ætlað
að taka ákvarðanir um enhver dýr-
tíðarmál, en það mun sönnu næst, að
landstjórnin hafi heimildir frá síð-
asta þingi til að gera allar þær fram-
kvæmdir í þeim málum, sem mögu-
legar eru eða mögulegar verða, og
er ekki gott að sjá hverju nýtt þing
að svo stöddu gæti bætt þar við. En
vitanlega geta verið ástæður fyrir
hendi til að kveðja þingið saman, sem
stjórninni einni er kunnugt um, og
koma þær þá að sjálfsögðu í ljós á
sinutn tíma.
Bæjargjaldalög
fyrir Reykjavíkurkaupstað.
Bæjarstjórn Reykjavíkur afgreiddi
á fundi sínum 17. þ. m. frumvarp til
laga um bæjargjöld, sem ætlast er
til að lagt verði fyrir næsta alþingi,
og gerir það gagngjörða breytingu
á skattamálum kaupstaðarins, ef það
verður að lögnm. Er þetta allmikill
lagabálkur í 45 greinum, og hefur
málið fengið ýtarlegan undirbúning
í nefnd, sem þeir áttu sæti í bæjar-
fulltrúarnir Sveinn Björnsson, Sig-
urður Jónsson kennari og Jón Þor-
láksson.
Tildrög þessa frv. eru þau, að nið-
urjöfnunin eftir efnum og ástæðum,
sem er aðaltekjustofn bæjarsjóðs
Reykjavíkur, eins og annara bæjar-
sjóða og sveitarsjóða á landinu, er
orðin svo umfangsmikil, bæði sök-
um fjölmennis í kaupstaðnum og
sökum fjárhæðarinnar, að ókleift má
telja að framkvæma hana áfram. T. d.
er ekki einu sinni til þess að hugsa,
að niðurjöfnunarnefndin, þótt hún sje
skipuð 15 mönnum, geti haft per-
sónuleg kynni af högum allra gjald-
enda, heldur hlýtur að vera mikill
hópur af gjaldendum, sem enginn
þessara 15 nefndarmanna þekkir einu
sinni i sjón. Er þvi skiljanlega orðin
litil trygging fyrir því að fult tillit
sje tekið til „efna og ástæðna" við
niðurjöfnunina. Hins vegar er upp-
hæðin, sem árlega á að jafna niður,
orðin feykilega há í samanburði við
það, sem hjer var til skamms tíma,
og enn er i öðrum kauptúnum og
sveitum. Þessu til skýringar skal þess
getið, að heildarupphæð niðurjöfnun-
arinnar (útsvaranna) hefur verið sið-
asta áratuginn sem hjer segir:
1908 ..... ca. 77,000 kr.
1909 ............ 87,000 kr.
1910 ............ 85,000 kr.
1911 ........... 102,000 kr.
1912 ....... 115,000 kr.
1913 .......... 129,000 kr.
1914 .......... 153,000 kr.
1915 ........... 190,000 kr.
1916 ........... 289,000 kr.
1917 ...........430,000 kr.
1918 (áætl.).... 520,000 kr.
í samanburði við þessa miklu
hækkun á útsvörunum hafa aðrir
tekjustofnar bæjarsjóðs hækkað
fremur lítið.
Bæjargjaldafrv. gerir nú ráð fyrir
að í stað niðurjöfnunar eftir efnum
og ástæðum komi almennur t e k j u-
s k a 11 u r í bæjarsjóð, lagður á eft-
ir hækkandi gjaldstiga, þannig að
af háum tekjum borgist hlutfallslega
hærri skattur en af lágum tekjum,
°g er gjaldstiginn þannig, eins og
bæjarstjórnin gekk frá honum að
lyktum:
með:
800 kr.
rioo kr.
[400 kr.
1700 kr.
jioo kr.
2600 kr.
3100 kr.
3700 kr.
T300 kr.
5000 kr.
5ooo kr.
xxxj kr.
5000 kr.
2000 kr.
xxx) kr
1%
2
2/2
3
3J4
4
4Eá
5
5/4
6
6^
• 7
7/2
8
. sy2
• 9
kr. greið-
í upphaflegum tillögum nefndar-
innar hafði hámark skattgjaldsins
verið 7%, af 10 þús. kr. tekjum og
þar yfir, og var það bygt á því, að
niðurjöfnunarnefnd mun fram að
þessu ekki hafa lagt hærra útsvar
að jafnaði á atvinnufyrirtæki, sém
hafa þetta háar árstekjur, en sem
svarar 7% af árstekjunum, og oft /
XIII. árg.
ekki svo mikið. En það var unnið til
samkomulags, til þess að fá alla bæj-
arfulltrúa til að fallast á skattstig-
ann og frv. í heild sinni, að hækka
stigann að ofanverðu alt upp að 10%.
í sambandi við skattstigann standa
þau ákvæði í frv., að frá skattskyld-
um tekjum skuli draga 150 kr. fyr-
ir hvert barn innan 14 ára, ef
börnin eru eitt eða tvö, og 200
kr. fyrir hvert barn umfram þau tvö
fyrstu, þannig t. d. 500 kr. fyrir 3
börn og 700 kr. fyrir 4 börn o. s.
frv. Og af lægri tekjum skattskyld-
um en 500 kr. greiðist enginn skatt-
ur. Hundraðsgjaldið reiknast af
tekjunum eftir að frádráttur fyrir
ómegð hefur verið gerður.
Með tekjum ber að telja öll hlunn-
indi, sem skattborgari nýtur, og met-
in verða til peninga; þannig t. d. fæði
og húsnæði þeirra, sem eru á franir
færi hjá öðrum, og húsnæði þeirra,
sem sjálfir eiga hús sín. Frá tekjum
má draga beinan reksturskostnað við
atvinnu og vexti af þinglesnum veð-
skuldum.
Ætlast er til að gjaldendur gefi
sjálfir upp tekjur sínar, en skattaráð,
undir forstjórn fasts embættismanns,
er skattstjóri nefnist, rannsakar
skýrslurnar, og gerir þeim tekjur,
sem annaðhvort gefa rangt upp eða
gefa ekki upp tekjur. öllum embætt-
ismönnum og opinberum stofnunum
m. fl. er skylt að láta skattráði í
tje upplýsingar um efnahag gjald-
enda, en skattaráðsmenn og aðrir, er
þau mál hafa með höndum, bundnir
þagnarskyldu út í frá.
Nú verður að gera ráð fyrir því,
að þegar út hefur verið reiknaðúr
skatturinn hjá öllum gjaldendum eft-
ir hundraðstölum þeim, er að fram-
an voru greindar, þá komi út lægri
eða hærri samtala, heldur en upphæð
sú, sem samkvæmt fjárhagsáætlun
bæjarins þarf til að standast útgjöld
bæjarins það árið. Gerir frv. ráð
fyrir að úr þessu verði bætt með því
að margfalda skattupphæð hvers ein-
staks gjaldanda, og þar með sam-
töluna alla, með hreyfitölu, sem
getur verið stærri en einn eða minni
en einn, en má aldrei vera hærri en
1,4 eða lægri en 0,6 nema % bæjar-
stjórnar samþykki og stjórnarráðið
Staðfesti.
Annar kafli frv. fjallar um 1 ó ð-
a r g j ö 1 d. Nú er borgað i bæjarsjóð
eyris fyrir hverja feralin óbygðr-
ar lóðar, en 3 aurar fyrir hverja fer-
alin í hússtæðum (og er hið síðast-
talda í rauninni húsaskattur en ekki
lóðarskattur). Frv. gerir á þessu þá
breytingu, að lóðargjaldið skuli mið-
ast við verðmæti lóðanna, og greið-
ist í bæjarsjóð \°/o af virðingarverði
lóðanna án mannvirkja. Af lóðum,
sem notaðar eru til matjurtaræktar
eða til fiskþurkunar skal þó fyrst um
sinn í 5 ár, að eins greiða þriðjungs
gjald, og getur bæjarstjórnin lengt
þann frest um önnur 5 ár.
Tekjur bæjarsjóðs af lóðargjöldum
nema sem stendur um 15 þús. krl
árlega, en gert er. ráð fyrir talsvert
hærri upphæð eftir ákvæðum frumr
varpsins, með því að lóðargjöldin af
hinum dýrari lóðum munu hækka
mikið. Og þar sem lóðargöldin hækka
eftir því sem lóðirnar hækka í verði,
eru þau í rauninni um leið verðhækk-
unarskattur á lóðum.
Nýmæli þetta er næsta þýðingar-
mikið, ekki að eins fyrir Reykjavík-
urbæ, heldur og einnig fyrir aðra
kaupstaði, því að sjálfsagt rekur að
því víðar en í Reykjavík, að niður-
jöfnunin eftir efnum og ástæðum
verður að hverfa úr sögunni með
vaxandi íbúatölu, og þá er fordæmið
sjálfgefið þarna, annaðhvort til eftir-
breytni eða aðvörunar, og er óskandi
að svo vel takist, að fremur megi
benda á til eftirbrytni fyrir aðra síð-
armeir, en hitt.