Lögrétta - 05.06.1918, Blaðsíða 2

LÖGRJETTA
9*
an hefur sýnt íslandi velvild, þar
að auki 2 miljón króna lán, auk
dálítils hlaupareikningsláns. Vaxta-
kjörin voru sanngjörn af hálfu
dönsku bankanna, eftir þvi sem
nú gerist, og þegar ræða er um
lán til annars lands. Yfirleitt eru
löndin nú lítið fyrir að veita er-
lend lán, nema gegn miklum bein-
um og óbeinum hagnaði. Við Ján-
töku þessa, sem um tíma átti örð-
ugt uppdráttar, naut eg aðstoðar
forsætisráðherra Zahle og fjármála-
ráðherra dr. Edvard Brandes. Auk
þess leyfði dr. Brandes að 2V2
miljónar skuld, sem ísland var
komið í við ríkissjóðinn danska,
mætti standa vaxtalaust, og af-
borgast eftir hentugleikum. Eg
bauð að greiddir væru vextir af
sktddinni, er hún væri orðin svona
há, en dr. Brandes vildi ekki heyra
það, og sagði að þessi viðskifti
væri nú orðin yfir 40 ára gömul,
og aldrei reiknaðir vextir. Síðar
hefur fjármálaráðherra boðið vexti.
Eg sagði, að stjórnarvöld dönsk
hefðu sýnt oss velvild og greiðasemi.
F'etta á ekki sízt við utanríkis-
ráðherra Scavenius, sem jafnan
hefir tekið í málaleitanir héðan
með velvilja og fullum skilningi á
aðstöðu vorri. Það má nefna það,
að það var góðri milligöngu hans
meðal annars að þakka, að vér
fengum Sterling, og ekki sízt ber
að láta þess getið, að hann hefir
alls ekki blandað sér í þær ráð-
stafanir, er ísland hefir gert á ó-
friðarárunum í beinum viðskiftum
við erlend ríki, svo sem í samn-
inga og sendifarir til London og
Vesturheims. Þetta afskiftaleysi
hans liefir ekki öllum líkað fyrir
handan pollinn, en eg heyrði haft
ettir honum, að hann hefði svarað
einhverjum, sem að þessu var að
finna, að sér virtist íslendingar
hafa komið vel ár sinni fyrir borð
og það væri ekki ástæða til ann-
ars fyrir Dani en gleðjast af því.
Þótt eg fúslega viðurkenni alt
þetta og þyki leitt, að það skuli
ekki alment metið hér að verðleik-
um, þá teldi eg það illa farið, efþað
hefði nokkur áhrif á afstöðu vora
í sjálfstæðismálunum, eða tefði
nokkuð viðleitni vora við að fá
viðurkendan fullan þjóðernisrétt
vorn. Eg er þess fullviss, að þeir
sem mestu hafa ráðið um aliar
þessar fyrirgreiðslur í Danmörku,
hafa ekki látið sér detta í hug að
með þessu væri keyptur nokkur
afsláttur á sjálfstæðiskröfum vorum.
En setjum svo, að þær raddir
hefðu eitthvað til síns máls sem
telja það rangt af þingi og stjórn,
að fara nú af stað með fánamál
og önnur mál, sem Danir kysu
heldur að kyr lægi, þá hefði samt
verið ástæða til að kalla þingið
saman sem fyrst, því að þá væri
stjórnin i alvarlegri sök, og bætti
það ekki fyrir henni, að skjóta sér
undir þingið, því að engin stjórn
má taka að sér að flytja mikils-
verð mál, sem ekki er réttmætt
bæði að efni og tima, og missýn-
ist henni i því eða mistakist, þá á
hún að fara frá, hvern þátt sem
þingið svo hefir átt í því.
Hvernig sem litið er á þessi mál,
þá virðist mér einsætt og ómót-
mælanlegt, að borið hafi, eftir rétt-
um stjórnarfarsreglum, að kveðja
þingið saman eigi síðar en gert
var, og að það hafi alls ekki mátt
dragast lengur.
Þá virtist mér þörf á því
að kalla þingið saman vegna
vandræða þeirra, sem af styrjöld-
inni stafa. Það var talið sjálfsagt
í þinginu í fyrra, að aukaþing yrði
i ár, en ekkert um það sagt, á
hverjum líma. Nú lít eg svo á, að
áslandið sé þannig, og sérstaklega
sé að verða þannig, að í rauninni
væri heppilegast að þingið væri
stöðugt saman. — Það er altaf
nóg um að hugsa og úr að ráða,
ef menn að eins vilja skilja að nú
eru aðrir tímar en venjulega.
Það má heita, að vér íslending-
ar höfum enn sem komið er, ekki
orðið mikið varir óþæginda af ó-
friðinum, í samanburði við flestar
aðrar þjóðir. En nú erum vér að
byrja að finna til þess fyrir al- •
Símlykill A. B. C. 5ta Útg. og einkasímlykill.
A. Gudmundsson.
Stórkaupmaður.
Síml: nr. 233, Lelth.
2 Commercial Street,
Leith.
Háttvirfi herra!
Vissir kaupmenn hafa látid, frá sjer fara rangar skýrslur um kosti Middlesh ough saltsins til fisk-
söltunar. Ut af því hefur herra Ward, fr amkvcenrdarstjóri North-Eastern Salt Co. ritad mjer sem hjer segir:
»Hreint salt er naudsynlegt ef geyma á kjöt eda fisk svo ad vel sje. Þad kemur á ýmsan hátt í
Ijós ef óhreint salt er notad, svo sem ad varan úldnar, sveppir myndast og hún upplitast o. s. frv.
Middleshrough fisksalt er eins hreint og salt getur ordid med þeim framleidsluadferdum sem nú
þekkjast. Saltlögur sá, sem þad er húid til úr, er dœldur úr hrunnum, en dœlurnar eru knúdar med
rafmagni. Brunnar þessir eru 1000 fet á dýpt eda meira. Saltlögur þessi er sjerstaklega hreinn, en
ádur en hann er látinn gufa upp er honum rent i gegnum stórar og haglega gerdar siur, til þess ad
ná úr honum kornum þeim, sem i honum kunna ad fljóta. Lögurinn er þá tárhreinn og skœr sem kryst-
all vœri og er hann hefur verid hakadur vid eld og saltid rannsakad af efnafrœdingum, reynist ad í
þvi sjeu 99,34°/0 af matarsalti, nefnil.:
Matarsalt.............................. 99,34°/0
Kolsúr Magnesia........................ 03—
Brennisteinssúr Magnesía............... 02—
Brennisteinssúrt Kalk.................. 57—
Efni sem ekki leysist upp i vatni . . . 04—
~lœ,OQQ/0
— Efnarannsókn þessa gerdu þeir Pattinson & Stead, frœgir efnarannsóknarmenn. Af ofanritadri efna-
rannsóknarskýrslu er þad Ijóst, ad í Middleshrough-salti er sama sem ekkert annad en hreint salt og
þvi er þad sjerstaklega vel fallid til fisksöltunar.
Þad er alkunnugt ad sveppir myndast oft i fiski, og ef sjávarsalt er notad, er mjög hœtt vid þvi
ad hann taki ad rotna í hita og raka, eda ef hann er sendur til Midjardarhafslandanna eda annara
landa er hafa álika loftslag. Astœdan til þess er sú, ad i þvi salti er mikid af kolsúru kalki, hrenni-
steinssúrri Magnesíu o. s. frv. En efni þessi eru œtíd í sjónum og festast i saltkornum þegar saltid er
framleitt vid sólarhita. Kalk og Magnesía draga ad sér raka og þvi myndast sveppir i þeim fiski, sem
saltadur er med sjávarsalti, med þvi ad fiskurinn dtegur þá ad sér rakann úr loftinu.
Þvi verdur eigi á móti mœlt, ad þad er minst hœtta á því ad sá fiskur skemmist, sem saltadur
er med hreinu ensku fisksalti, og þann fisk, sem saltadur er med Middlesbrough-sálti, eda ödru ensku
salti, er hœttulausara ad senda hvert á land er vera skal, en fisk sem saltadur er med sjávarsalti.
1 skýrslu fiskerindreka norsku stjórnarinnar árid 1908 er medal annars komist svo ad ordi:
»En einn hlutur er áreidanlegur, ad enskt salt er hetra en spœnskt til fisksöltunar sökum
þess, ad enska saltid varnar því ad maurar komist i fiskinn, en í spœnska saltinu er míkid af
snýkjudýrum og þad hefur gert þurfiskversluninni mikinn skada. — tíökum stödugra umkvart-
ana þeirra, er versla med fisk, hefur norska stjórnin látid sérfróda menn rannsaka þetta mál,
og hefur þá sannast, ad adalorsök þeirra er saltid sem flutt er frá Midjardarhafslöndunum.«
— Sama máli er ad gegna um söltun annara fisktegunda, svo sem sildar o. s. frv.
— Margir fiskverkunarmenn nota sjávarsalt sökum þess hvad þad er ódýrt, en þad er mjög efa-
samt hvort nokkur sparnadur er ad þvi, þegar öllu et á hotninn hvolft, sökum þess ad þeir kaupa þar
meiri raka og önnur efni, eins og ádur er sagt, og sá fiskur sem saltadur er med sjávarsalti heldur sjer
ekki eins lengi og sá fiskur sem hreinsad enskt sált er notad í.
Þegar sveppir komast i fisk, hvort heldur þurkadan saltfisk eda óþurkadan, getur verid hœttulegt
ad nota hann til manneldis.
Henrik Bull ritar i Fiskitidindin norsku 7. nóv. 1908:
»Nú er þad, ad í ensku sálti er.u svo sem engin Magnesiusölt; þegar menn því nota þetta
salt i sild og mákril, þá verdur ad álita þad fullsannad, ad Magnesíusölt þurfi eigi til söltun
arinnar. Þetta sýnist mjer svo Ijóst, ad ekki verdi fram hjá þvi gengid, og þetta er enn tnark-
verdara fytir þá sök, ad á Englandi er enska saltid einnig dýrt, svo enginn efi er á þvi ad
Midjardarhafssaltid yrdi þar ódýrara. Þegar því Midjararhafssalt er notad adeins stöku sinn-
um, þrátt fyrir hid lága verd, þá verdur ad telja þad vist ad einhver kostur sje ad þvi ad
nota enska saltid, og þá ad likindum sá, ad salta sildin sje betri ad gœdum. Þad er áreidan•
legt ád menn sleppa vid rakann og hiturt hragd, sem þvi midur virdist fylgja sjávarsaltinu.v.
Mig langar til ad vekja athygli á otdasveim þeim, sem komist hefur á loft, ad i Middleshrough•
salti sje járn. Þad er ósatt og bláber uppspuni og virdist eiga rót sína ad rekja til islenskra kaup-
manna i Kaupmannáhöfn, sem selja sjávarsalt til fslands.
Þvi var haldid fram ad raudur litur á fiski kœmi af járni sem vœri i saltinu. Slikar stadhœf-
ingar eiga sjer engan stad, þvi ad raudi liturinn i fiskinum kemur af smá sveppum Ciathrocytis roseo-
persicina, sem valda rotnun.
Þegar um midja 18. öld urdu menn þess varir, ad magasjúkdómar og önnur veikindi í enska
sjólidinu var ad kenna sjávarsalti. Salt þetta var framleitt i Frakklandi og Midjardarhafslöndunum og
flutt til Englands og úr þvi var saltad kjöt þad og fiskur sem sjólidsmennirnir höfdu til matar. Þetta
vard til þess ad fundid var upp á þvi ad framleida hreinsad enskt salt til ad geyma i þvi kjöt og fisk.
Hreinna sált en þetta getur ekki.
í nordanverdum Noregi, á Murmannsströndinni og vid Hvitáhafid hefur Middleshrough salt verdi
notad þvi nœr eingöngu nú i mörg ár.«
Jeg get hœtt þvi vid, ad verslun min med Middleshrough-sált er sifelt ad aukást, svo ad nú skiftir
hún þúsundum smálesta á ári, og mjer hefur aldrei horist ein einasta umkvörtun um saltid.
Ef þjer þvi hafid eigi notad ádur Middleshiough-salt, þá vœnti jeg ad þjer nú pantid talsvert af
þvi hjá mjer til reynslu, þvi ad jeg er sannfœrdur um ad þjer verdid hardánœgdur med þad.
Virdingarfylst.
<9L ^uSmunS^on.
vöru. Vér verðum að haga oss svo
og búa oss svo út, sem stöðugt
þrengi meir og meir að. Enginn
veit hvenær ófriðnum linnir, en
hitt veit hver maður, að nú muni
fara hríðversnandi fyrir hlutlaus-
ar þjóðir, og þá ekki síður fyrir
oss,
Ráðuneytið þóttist sjá fram á
að tímar þeir, er nú fara í hönd
mundu verða mjög örðugir fyrir
landið, framleiðsluskilyrðin fyrir
vörur til að senda á erlendan
markað versna, og máske verða
þannig, að ekki væri unt yfir höfuð
að framleiða, að örðugleikar á því að
fá nauðsynjavörur að, verði æmeiri
og meiri, og þær vörur sérstak-
lega hækka í verði, svo að nauð-
synlegt yrði að takmarka sem mest
kaup á vörum frá útlöndum. Það
er sem sé augljóst, að ef mikið af
afardýrum neyzluvörum er keypt
frá útlöndum, en vörur þær er vér
höfum á móti að láta, eru fram-
leiddar með skaða, eða þannig að
það í rauninni hreint peningalega
borgaði sig betur út af fyrir sig
að framleiða þær ekki, þá sekkur
landið fljótt í óbotnandi skuldir
við útlönd.
Ráðið við þessu er að reyna að
láta landið sjálft framleiða sem
mest af því, sem -vér þurfum að
nota, því að jafnvel þótt sú fram-
leiðsla verði kostnaðarsöm, þá
verður landið í heild ekki fátæk-
ara fyrir hana. Nú er það vitan-
lega aðallega sumartíminn, sem
notaður er hér til framleiðslunnar,
og ráðuneytið taldi að ekki væri
of fljótt til tekið, þótt farið væri
þegar á þessu sumri, að gera
kröftugar og almennar ráðstafanir
í þessa átt. Það liafði hugsað sér,
að þingið mundi vilja taka hönd-
um saman við stjórnina um þetta,
og þá varð þingið að koma sam-
an fyrir sumarið. Það yrðu engar
slíkar ráðslafanir gerðar á sumrinu,
ef þingið kæmi ekki saman fyr en
í júlí. Nú heyri eg þingmenn segja,
að stjórnin hafi ekki lagt svo mikið
fyrir þingið í þessa átt. Það er að
vísu að nokkru leyti rétt. Þó voru
lögð fyrir það í byrjun tvö frum-
vörp, bæði um dýrtiðarhjálp og
fráfærur. Það er kunnugt, hvernig
fór fyrir fráfærnafrumvarpinu, sem
átti að vera nokkurskonar próf-
sleinn á því, hvort þingið vildi
hallast að þeírri stefnu að reyna
að framleiða sem inest af mat til
neyzlu í landinu. Það er og kunn-
ugt, hve erfitt dýrtíðarhjálpar-frv.
stjórnarinnar hefir átt uppdráttar.
Landstjórnin hefir látið vinna
kol á Tjörnesi, það hefir orðið
skaði fyrir landssjóð af námunni,
en að minni hyggju ekki skaði
fyrir þjóðina. Nú vilja þingmenn
helst hætta við þessa framleiðslu.
Stjórnin telur nauðsynlegt, að hafa
heimild til að veitaatvinnulausufólki
atvinnu. Það vill þiitgið ekki leyfa.
Eg býst við, að þegar svona
er ástatt, þá sé eðlilegt, að stjórn-
in sé tregari lil að hafa frumkvæði
að till. til bjargráða. Annars hafði
stjórnin hugsað sér, að samvinn-
an milli þingsins og hennar yrði
máske ekki nú fólgin svo mjög í
tilbúningi fjölmargra lagafrum-
varpa, heldur í því, að taka sam-
an ráð sín um það, hvernig fá
má þjóðina til að spara alt, sem
sem sparast getur, setja t. a. m.
niður kornvöruskamtinn sem vera
má, uppörfa þjóðina til að afla sér
innlendra ætigrasa, fjallagrasa o.
s. frv., leiðbeina í notkun fæðunn-
ar, máske gera ráðstafanir til að
ungir vinnufærir menn og konur,
sem ekki starfa annars að fram-
leiðslu, gerðu það um tíma svo
sem í þegnskylduskyni. En eg verð
að segja það, að hingað til virðist
mér, sem háttvirlir þingmenn hafi
ekki haft fullan skilning á nauð-
syninni á sérstökum ráðstöfunum
í þessa átt.
Og ef ekkert breytist hugur þeirra
að þessu Jeyti, þá verð jeg aðjáta,
að þessara mála vegna gerir má-
ske ekki svo mikið til hvort þing-
ið kom saman fyr eða síðar. En
jeg vona, að augu háttvirtra þing-
manna hafi þessa dagana lokist
upp fyrir alvörunni, og að þeir
Símnefni „Vidar Leith“.
skilji betur hvert stefnir, ef ekki
er tekið til kröftugra ráða í tíma.
Og þá er ekki ófyrirsynju þing-
ið saman komið heldur fyr en
síðar.
Þá var það vitanlegt, að hag-
ur landssjóðs var að verða mjög
athugaverður og að einhver ráð þyrfti
að finna til þess að útvega hon-
um tekjur. Nú er óhætt að byggja
á þvi, að að minsta kosti tvö tekju-
frumvörp stjórnarinnar, sem lögð
hafa verið fyrir þetta þing, verði að
lögum 2—3 mánuðum fyr en orðið
hefði, ef þingið hefði ekki komið
saman fyr en í júlí. Það sem græð-
ist landssjóði við það, að lögin
komast þessum mun fyr í gildi,
ætti að minsta kosti að verða nóg
til að borga þingkostnaðinn.
Jeg þykist með því, sem jeg
heti tekið fram, hafa sýnt það og
sannað, að það hafi ekki að eins
verið forsvaranlegt að kveðja þing-
ið saman þegar gert var eða ekki
síðar, heldur hefði annað verið
óverjandi.
Tvð blðð af Lögrjettu koma út í
dag, 24. og 25. tbl.
Fjelagsprentsmiðjan