Lögrétta - 03.07.1918, Síða 1

Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstræti 17.
Talsími 178.
LOGRJETTA
Áígreiðslu- og innheimtuni. i
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON.
Bankastræti 11.
Talsími 359.
Nr. 30.
Reykjavík, 3. júlí 1918.
XIII. árg.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og alls
konar ritföng, kaupa allir í
UtmnlM Siaiðtar iynundssonar.
Klœðaverslun
H. Andersen & Sön
Aðalstræti 16.
Stofnsett 1888. Sími 32.
—0—
Þar eru fötin saumuC flest.
Þar eru fataefnin best.
Lárua Fjeldsteö,
yfirrjettarmálafærslumaður
Lækjargata 2.
Venjulega heima kl. 4—7
Samninganefndin.
„Fálkinn“ kom liingaS með dönsku
nefndarmennina kl. 11 á laugardags-
morguninn 29. f. m. og lagðist við
Hafnarbakkánn. Var tekið a móti
þeim á skipsfjöl af ráöherrunum
þremur, forsetum alþingis og lög-
reglustjóra, er si’öan gengu með þeim
heim til forsætisráðherra. Síðar um
daginn voru þeir á stuttum fundi með
nefndarmönnunum íslensku, til að
kynn^st þeim. En fundahöld í nefnd-
inni t.il starfa hófust á mánudaginn
ErJTage ráðherrafundarstjóriahinum
sameiginlegu nefndarfundum, en hann
er formaður dönsku nefndarmann-
cnna. Formaður í íslensku nefndinni
er Jóhannes Jóhannesson bæjarfógeti,
forseti sameinaiðts alþingis. Nefndar-
íundirnir eru haldnir i kennarastofu
háskólans í Alþingishúsinu.
Lögr. hefur áður minst hinna
dönsku nefndarmanna og getið hvets
einstaks af þeim að nokkru, en hjer
fylgja myndir af þeim. Þeir voru
ekki hepnir með veður á leiðinnt
liingað, fengu storma í hafi, milli
Bergen og Færeyja, og aftur, er þeir
komu hjer upp undir landiið, bæði
hvassviðri og regn. En á sunnudag-
inn var gott veður, og fóru þeir þá
eitthvað hjer upp fyrir i bílurn, og
suður í Hafnarfjörð, en höfðu áður
veri'ö við messugjörð í dómkirkjunni.
Enginn þeirra mun hafa komið hing-
að til lands áður, nema I. C. Christen-
sen, sem var hjer með Friðriki kon-
ungi VIII. sumarið 1907, þá forsætis-
ráðherra Dana. Hage ráðherra er til
húsa hjá Jóni Magnússyni forsætis-
, ráðherra, en hinir hafa fengið her-
bergi í húsi Sturlu kaupm. Jónssonar
við Hverfisgötu. Ætlun þeirra er, að
þeir geti lokið lijer störfum á hálfs-
mánaðar tíma.
Þess er áð-ur getið, að val þessara
manna í nefndina af hálfu ríkisþings-
ins danska, sem allir eru stónnerkir
menn, áhrifaríkir þar og i miklum
metum.beri vott um einlægarívilja hjá
því til þess, aö árangur mætti verða
af störfum nefndarinnar, og þá er
að sjálfsögðu eigi síður hjer ríkjandi
sú ósk, að finnast mætti vegur til
góðs samkomulags, svo að niðttr gætu
fallið með öllu framvegis þær deilur,
um sambandið milli landanna, sem
átt hafa sjer stað á undanförnum ár-
Um, verið þreytandi fyrir báða máls-
aðila, og hafa staðið, að minsta kosti
hjer á landi, öðrurn málum fyrir þrif-
um. Og eigi vita rnenn annað. en ao
fult samkomulag sje nú innan alþingis
uni þau erindi, sem íslensku nefndar-
mönnunum eru falin til ílutnings,
þótt opinberar umræður hafi ekki átt
8jer stað urn þau í þinginu og blöðip
Christopher Hage.
Fr. H. J. Borgbjerg.
hafi þar af leiðandi eigi lieldur rætt
þau aið- nokkru ráði nú að undanförnu.
Það er eigi heldur ætlunin, að fara
hjer inn á einstök atriði málsins. En
þess er að vænta, að litið verði á mál-
ið í heild frá háðum hliðum með við-
sýni og sanngirni, og að þá hittist
þeir vegir, er leiði til fullkomins sam-
komulags.
Fallinn í valinn.
Eftirmæli og kveðja.
Með því að nú er útsjeð um, að
unglingaskóli sá, sem jeg hef haldið
hjer uppi, um 7 ár undanfarin, rís hjer
ekki upp aftur í minni tíð, langar
mig til að fylgja honum til grafar
tneð nokkrum orðum. Verða tildrögin
til skólastofnunarinnar, viðtökumar,
sem hann hafði, og kveðja, nteð þökk
til nemenda, kennara og styrktar-
manna, aðalefni þessara orða. Þegar
kirkjumálanefndin hjer um árið, lof-
iegrar minningar, hafði ekki hug til
þess aö leggja það til, að prestum,
eins og öðrum opinberum starfsmönn-
um þjóðfjelagsins, yrðu greidd hæfi-
leg laun úr landssjóði, en ljek sjer
að því, til þess að hefja laun þeirra
upp í venjuleg búðardrengjalaun, að
lima sundur 30 prestaköll í landinu,
til uppbótar á hin, sem fengu að
halda lífi, var Hjarðarholtsprestakall
eitt af þeim, sem lagt var niður vi'ð
trogið. Var þetta ljett verk og löður-
mannlegt, lífið bara murkað úr þeitn
með penna, ekkert tillit tekið til vilja
og óska safnaðanna, ekkert hugsað
um afleiðingarnar af samsteypunum
fyrir þá presta, er siðar ættu þar að
þjóna, eða um það, hvort þessar ráð-
stafanir yrðtt ekki til þess að lokum,
að murka.lífið úr allri kirkjusókn og
kristnihaldi víða um landið. Það var
um það leyti sem þessu þrekvirki var
lokið og innsiglað af alþingi, sem
mjer fór að hvarfla í hug að kotna
lijer upp vísi til unglinga- eða lýð-
skóla; mjer fanst það eins og svo
litil uppbót fryir þennan söguríka
stað og forna höfnðból, sem er svo
vel sett í hjeraðinu, ef hjer gæti þró-
ast og haldist, þótt ekki væri æðri
mentastofnun en þetta, er hjer hætti
að vera prestsetur. En bjer rjeð og
fleira um, —
I. C. Christensen.
Erik Arup.
Það hvarflaði að mjer við og við,
að sýsluíjelaginu kynni. er mistókst
tneð Búðardalsskólann, að þykja vænt
um það, ef einhver yrði til þess að
halda uppi slíkum skóla í hjeraðintt,
skóla, er sýslan þyrfti ekkert að hafa
fvrir annað en að leggja honum álíka
styrk og fyrri skólanutn, því það taldi
jeg með sjálfum mjer víst, að sýslan
mundi gera, ef sæmilegt orð færi af
skólanum. Jeg' vissi þá ekki það, sem
jeg veit tiú, að ef einstakur maður
gerir og' lætur fara sæmilega úr hendi
þaið sem fjelagsheild hefur mistekist
eða farið óhöndtiglega, þá er hann
vm leið kominn inn undir hin óskráðu
)ög tortryggninnar og öfundarinnar,
auk sekta; því meira en helming af
'því fje, er heildin hafði og tæplega
hrökk, þarf hann aldrei að hugsa sjer
að bera úr býtum, hve vel sem fyrir-
tækið fer úr hendi.
Loksins bjóst jeg við því að þjóð-
fjelagið eða fulltrúar þess og stjórn,
er sett hefur alþýðufræðsluna ofar-
lega á stöng, en hvorki borið gæfu
til að haga fræðslunni samkvæmt
staðháttum og þörfunt þjóðarinnar,
nje talið sig hafa fje frekara en til
sultarlauna og sveltustyrks handa
kennurum og kenslustofnunum, loks-
tns hjelt jeg að þessum völdum tnundi
þykja vænt um það og meta það,
ef einhver brytist i að ljetta bjer
undir með, koma upp skóla af eigin
efnum, og bæta stærstu glompurnat
á hinum svo nefndu íræðslulögum.
LTnglingaskólarnir, sem nú eru orðnir
um 20 talsins á landinu, eru nú að
verða þeir skólarnir, sem best virðast
vera við okkar hæfi, til alþyou-
fræðslu, sem best eru sóttir og mest
verða notin aö, eftir timalengd. En
jtá skóla geta livorki jríng nje stjórn
eignað eða þakkað sjer. Þeir eru
sprotnir upp úr skauti þjóðarinnar;
einstakir menn, sem sáu hjer betur
! en löggjafarnir, hafa komið þessum
skólum á fót. Það cr kannske af jtvi
að þeir eru komnir úr þessari átt, sem
þeir hafa lítið átt upp á háborðið hjá
þingi og stjórn. Hefur þingið, þótt
fjölgun þtessara skóla hafi verið á
þess vitorði, ár frá ári lagt fratn sönm
upphæðina til skifta á milli þeirra;
hefur því stjórnin, er skólarnir fjölg-
nðu, orðið að draga styrk af eldri
skólunum, til þess að hinir yngri
íengju eitthvað, í staö' þess setn held-
ur hefði orðið að auka styrkinn. En
auk þessa hefur þingið tekið hjer
stefnu, $em vafasamt er utn, livað er
holl, auk jtess sem hún er í sjálfri sjer
••anglæti; jtað hefur sem sje sjerstak-
lega hlúð að þeim unglingaskólum
sem eru i kaupstöðunum. Er jtað,
vægast sagt, dálítið undarleg ráðstöf-
un aði tnoka ákveðnum upphæðutn og
það þeim stærstu i slíka skóla, jtar
retn ekkert eftirlit er með nemendum
eða afskifli af þeim af hálfu kennara
nema i kenslustundunum, en svelta
neimavistarskólana í sveitum þar sem
heita má að fræðsla fári fratn frá
morgni til kvölds. Eru ekki allir svo
hrifnir af kaupstaðarholum þeim, sem
"nafa verið að risa upp hjá oss á síð-
ari áratugum, að þeir kjósi fremur
að kosta börn sin þar til náms, en í
heimavistarskólum til sveita, þar sem
jæirra er kostur.
Utn aldamótin var stofnaður ung-
lingaskóli hjer í Búðardal; gekst
Björn sýslumaður á Sauðafelli, sem
jtá var þingmaður, fyrir því, og lagði
þingið til hans 1600 kr. á ári, en sýsl-
an 5—600 kr. En einhvern veginn
komst aldrei gott lag á þann skóla;
síðastur skólastjóri var þar Sigurður
Þórólfsson, en hann fluttist brátt jvað-
an suður 1 Borgarfjörð og skólastyrk-
urinn úr landssjóði með honum; var
þá skólalaust hjer um nokkur ár. —
1910 reisti jeg hjer skólahús í
Hjarðarholti í sambandi við ibúðar-
húsið meö heimavistum fyrir um 20
ttemendur. Varð brátt töluverö að-
sókn að skólanum. Sumarið eftir sótti
jeg um alt að 2000 kr. styrk, til skóla-
haldsins til alþingis, en fjekk náttúr-
lega; nei. — Þá er skólinn hjer hafði
staðið i 3 vetur hafði jeg fengið styrk
til hans úr landsjóði 1750 kr., og úr
sýslusjóði 700 kr„ eða samtals í 3
ár sern næst því, er Búðardalsskólinn
hafði fengið árlega, og ekki veitt af.
Næstu 3 árin nam landssjóðsstyrkur-
inn rúmum 900 kr. á ári, en af þessari
upphæð var síðasta árið klipið 200
kr., og hefði þó þá þurft að vera ríf-
legast, bæði vegna dýrtíðarinnar og
svo vegna aukins kostnaðar við að
hafa þann vetur 2 deildir, en það gerði
jeg vegna þess, að ýntsir nemendur,
setn hjer höfðu verið, mæltust til að
fá framhaldstilsögn. Úr sýslusjóðl
hefur skólinn í þessi 7 ár haft 200
kr. styrk um 2 ár, en 300 kr. hin árin.
Hafa ýmsir af sýslunefndarmönnum
verið skólanum vel, og nefni jeg þar
til óðalsbændurna Magnús á Staðar-
felli og Magnús á Gunnarsstöðum og
Indriða hreppstjóra á Skarði, enn-
fremur sýslumennirnir allir, sem hjer
hafa þjónað þessi ár o. fl„ en þeir eru
lika til í hjeraðinu, setn öll árin hafa
talið eftir þann styrk, sem skólinn
hefur fengið, og hefur nú niðurlagn-
ing lians sjálfsagt orðið friður í þeirra
beinum. — En fyrir þessar eftirtölur
og lítið vinveitt ummæli í garð skól-
ans frá einstökum hjeraðsbúum, auð-
vitað sjerstaklega þeim, sem aldrei
stíga nokkurt spor til að vísa öðrum
leið, og aldrei geta skilið a'ð nokkur
annar geti stigið slík spor nema í
eigin hagsmuna von, fyrir þessar eft-
irtölur, amasemi og öfund yfir írnynd-
uðum hagnaði af skólahaldinu, hef
jeg fengið margfalda uppbót frá mæt-
um mönnum utanhjeraðs, ekki síst úr
mínu gamla hjeraði, Borgarfirði, og
víðar í hlýjum og lofsamlegutn um-
mælum utn skólann, kensluna hjer og
meðferð á netnendum þessi ár.
Fyrir stríðið, eða fyrstu 4 árin, var
meðgjöf meíÖi tiemendum rúmir 90
aurar á dag fyrir fæði, húsnæði, þjón
ustu, ljós og hita. Næstu 3 árin hækk
aði meðgjöfin árlega um 17—18 aura
á dag, og 1916—17 varð hún 1 kr.
50 aur. á dag. Sje þetta gróðavegur,
þar sem sæmilega er veitt, og eitt-
hvert tillit tekið til margs konar á-
troðnings, er sliku skólahaldi á heitn-
ili er samfara, þá hef jeg sjálfsagt
grætt, og liggur nú þessi gróðavegur
opinn hverjum sem vill, er minn skóli
er úr sögunni. Landssjóðs- og sýslu-
styrkurinn hrökk að eins fyrir kaupi
2—3 kennara, og mátti það ekki
minna vera. ■— Jeg hef heyrt það með
sönnu að Sigurður skólastjóri á Hvit-
árbakka hafi verið sttpidum að veifa
Alúðar þakkir til allra, er sýndu
hluttekningu við fráfall og jarðarför
Odds Jónssonar, Eskiholti.
Kona og börn hins látna.
þvi, aö meögjöf með nemendum hafi
verið minni á hans skóla en hjer, og
rengi jeg það ekki, en ef jeg hefði
átt slíka hauka, í horni sem hann,
að sögn, bæði utan lands og innan,
og hefði jeg i stað 1000 kr. árlegs
styrks að meðaltali fengi'ð á 3. þús-
und krónur, eins og hann, til síns
skóla, þá held jeg nærri því að jeg
hefði látið nemendur njóta þessara
hlunninda i lægri meðgjöf, hvort setn
viðgerðirnar hjer hefðu getað jafn-
ast við Hvítárbakkakostinn.
En hvað sem peningalegu hliðinni
á skólahaldi tnínu þessi ár liður, þá
veit jeg samt og kannast við það með
ánægju, að jeg hef grætt á skólahald-
inu. Jeg hef komist í kynni við margt
af æskufólki, sent jeg hef haft yndi
af að tala við og ke'hua, og sem jeg
tel víst, að vehði að nýtum og upp-
byggilegum mönnum; efnið hefur
verið svo gott. Jeg á það líka skól-
anum minum að þakka, að þó nokkr-
sr stundir af lífi mínu þessi ár, sem
annars hefðu ef til villi li'ðið ónotað-
ar, hafa orðið arðberandi, að minsta
kosti í voninni. „Ef jeg verð maður,
á jeg það fyrst og fremst skólanutn
yðar að þakka,“ skrifar mjer nýlega
emn af lærisveinum mínum. Sjálfsagt
er þetta ofmælt og umfram verð-
skuldun, en vænt ætti því þjóðfjelagi
sem setur alþýðumentunina efst á
stöng, en sveltir jafnfram kennara
sina og kenslustofnanir, vænt ætti
iví að þykja um þakkláta lærisveina;
þakkir frá þeim sætta kennara flestu
öðru betur vi’ð sultinn og molana. —
Nemendur úr skólanum hafa verið
úr þessum sýslum;
Dalasýslu.............. 66
Borgarfjarðarsýslu .... 24
Strandasýslu .......... 14
Mýrasýslu .............. 6
Snæfellsnessýslu...... 3
ísafjarðarsýslu ........ 2
Húnavatnssýslu........ 1
Minnist jeg allra nemenda minna
með hlýjum huga; vitanlega voru þeir
ekki allir jafnvel gefnir, en allflestir
stunduðu þeir námið kappsamlega, og
margir tóku ágætum f ramförum;
óska jeg þeim öllutn, hvar sem leið
þeirra liggur, farsældar og heiðurs
og góðs gengis.
Auk barna minna hafði jeg þessa
kennara við skólann:
Sjera Björn Stefánsson, tengda-
son minn; Ólaf Sigurðsson frá Hnífs-
dal, 2 ár; Guðmund Geirdal á ísa-
firði; Sæmund Einarsson, nú í
Eeykjavík og Guðntund Guðmunds-
son frá Kirkjubóli. — Reyndust allir
þessir kennarar mjer vel, og sumir
ágætlega; kann jeg þeim bestu þökk
fyrir samvinnuna, og óska þeim alls
góðs.
Prófdómarar við skólann, kosnir af
sýslunefnd, voru þeir Sigurður Sig-
urðsson læknir i Búðardal öll árin,
og sjera Ásgeir Ásgeirsson í Hvammi
tlest árin, og leystu þeir störf sín
einkar-samviskusamlega af hendi og
studdu skólann með orðum og tillög-
um eftir þvi sem í þeirra valdi stóð,
og kann jeg þeim þökk fyrir.
Jeg skal að lokum geta þess, að
tvö síðustu árin sóttu að því helm-
1 ingi fleiri um inntöku á skólann en
lúmið leyfði, en með lækkandi styrk
og þar af leiðandi fyrirsjáanlegum
halla, gat jeg ekki hugsað til, að
halda honum áfrant. — En skóla-
húsið stendur og á, ef til vill, eftir
að verða það sent það var i höndum
á nýjunt mönnum á nýjum tirna nteð
rýjunt hugsunarhætti, er þeir, sem
starfa að alþjóðar-heill þótt i sntá-
um stíl sje, verða frentur látnir njóta
þess en gjalda.
ólafur ólafsson,
r ..........