Lögrétta - 21.08.1918, Side 1
Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstræti 17.
Talsími 178.
LÖGRJETTA
AfgreiÖshi- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON.
Bankastræti 11.
Talsimi 359.
Nr. 39.
—--„\.......
Reykjavík, 21. ágúst 1918.
XIII. árg.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og alls-
konar ritföng, kaupa allir í
Klœðaverslun
H. Andersen & Sön
Aðalstræti 16.
Stofnsett 1888. Sími 32.
Þar eru fötin saumuð flest.
Þar eru fataefnin best.
Lárua Fjeldsteð,
yfirrjettarmálafærslumaður
Lsekjargata 2.
Venjulega heima kl. 4—7 síðd.
Frakkland fyrir stríðið.
Eftir G e o r g B r a n d e s.
I.
Fram lil ársins 1885 voru Frakk-
land og pýskaland nokkurn veg-
inn jafn öflug efnalega. Á tæpum
þrjátíu árum hafði orðið áköf
breyting, pýskalandi til bóta.
Rjett fyrir stríðið, 1912-13, voru
íbúar pýskalands 68 miljónir, en
íbúar Frakklands 39 milj. Ágóð-
inn af þýsku versluninni var 26
miljarðar, en 15 af þeirri frönsku.
Rýski verslunarflotinn var 2,882,
000 smál., en sá franski 1,325,000
srnál.
Kyrstaða komst á franskar iðn-
aðarframkvæmdir og þróttleysi til
stórfyrirtækja, af því að frönsku
bankarnir lánuðu auðmagn Frakk-
lands til útlanda, í stað þess að
beita því fyrir innlendan iðnað.
En fyrir nána samvinnu banka,
verksmiðja- og vísindamanna
myndaðist á sama tíma í pýska-
landi jötunefldur iðnaður, sem
starfar eftir nýjustu aðferðum.
Stærð beggja ríkjanna var og er
hjer um bil sú sama. Frakkland
er 536.408 en pýskaland 540.484
ferkílometrar að stærð. Munurinn
er hverfandi.
Veðráttufar Frakklands er stöð-
ugt miklu betra en pýskalands og
jarðvegur Frakklands miklu frjó-
samari. En franski landbúnaður-
inn hefur notað úreltar aðferðir,
en þýski landbúnaðurinn er rek-
inn á vísindalegan hátt. pessvegna
hefur uppskeran úr hinum frjó-
sama jarðvegi Frakklands verið
25—50 prosent minni en það, sem
þýskaland hefur skorið upp úr
sínum rýra jarðvegi. Ef hið
franska quintal métrique, sama og
100 kg., er notað sem mælikvarði:
pá var hveitiframleiðsla Frakk-
lands 13,8 en pýskalands 22,6,
rúgframleiðslan 14,3 í Frakklandi
en 18,5 í pýskalandi, kartöflu-
framleiðsla Frakka 74,2 en pjóð-
verja 150,3 0. s. frv.
Eftir hinum frönsku hagskýrsl-
um Astiers sóttu þar 35 þús. nem-
endur verslunar- og iðnaðar-sjer-
skólana, cn í pýskalandi sóttu 500
þús. nem. samskonar skóla. Samt
sem áður voru 9,300,000 manns
starfandi að verslun og iðnaði í
Frakklandi. Eins fást 8,770,000
manns við landbúnað í Frakk-
lapdi, cn í landbúnaðarháskólun-
um eru aðeins 3,225 nemendur. —
petta sýnir að allur þorri hins
franska vinnulýðs, kaupmanna
og búaliðs, var ekki alinn upp
til starfs síns, heldur ókunn-
ugur þeim framförum, sem orðið
hafa í því á síðasta maUnsaldrin-
um. Allur þorri Frakka gaf þeim
ekki gaum, hirti ekki um þær eða
vissi ekki um þær, en þráhjelt sjer
í þá ímyndun, að Frakkland færi
nú, scm fyr, i fylkingarbrjósti
framfaranna.
II.
pað, að þessi hefur orðið rás
viðburðanna, er að miklu leyti að
kenna þeirri skoðun, sem i meira
en öld hefur verið hamrað, ekki
aðeins inn í Frakka, heldur flestar
þjóðir Evrópu, þeirri skoðun, að
framfarirnar sjeu ekki komnar
undir aukinni þekkingu í vísind-
um og iðnaði og þar af leiðandi
vaxandi framleiðsluþrótti, heldur
sjeu þær aðeins komttar undir
þróun almenningsveldisins — de-
mokratisins. En þjóðfjelagslega
kemur það fram í lögum til
hags fyrir verkmannastjettina
og í skiftingu ríkisteknanna, er
sviftir eignamennina þrótti og
framkvæmdaþreki, cn stjórnar-
farslega leggur það megináhersl-
una á ríkisformið, á það, að lýð-
veldi komi í stað konungsveldis og
forsetinn sje gerður máttvana —
yfirleitt á dreifing u valdsins,
bæði framkvæmda- og löggjafar-
valdsins. pannig fengu Frakkar
ráðaneyti, sem komu og fóru hvert
á fætur öðru, þúsund kjörna þing-
mcnn og heilan herskara embætt-
ismanna. Forsetinn er aðeins kos-
inn til sjö ára og ráðaneytin eru
venjulega svo skammlíf, að þau
geta ekki undirbúið neitt fyrir
framtiðina og ekki framkvæmt
neitt, sem þau hafa áætlað. Alt af
eru myndaskifti. Valdinu er dreift
á mörg þúsund hendur, og er því
óstöðugt, ósamfelt og mæðið. Sam-
fara þessari sundrun valdsins, sem
er aflleysisuppspretta, hefur svo
farið samdráttur yfirráðanna til
miðstöðvarinnar, hinnar marg-
höfða stjórnar i París. En þetta
er arfur frá konungsveldinu
gamla, frá stjórnarbyltingunni og
frá Napóleonstímanum. Enginn
sjálfstjórnarvottur er í sveitunum.
Til þess að breyta sporvagnabraut
í litlu sveitaþorpi var og er nauð-
synlegt samþykki ríkisins. Og rik-
ið er ráðherrann. En af því að það
erlíkamlega ómögulegt fyrirnokk-
urn ráðherra að kynna sjer miljón-
ir slíkra mála, kemur í hans stað
afskapleg umboðsstjórnarvjel, og
starfar hún svo að segja alveg ó-
sjálfrátt.
Til þess að fá rjett til að reisa
hjall á ónotaðri jörð, þarf að
greiða gjald sem cr 35 centimar og
fara eftir 24 formreglum. Til þess
að fá leyfi til þess að festa róðr-
arbát við fljótsbakka þarf 16 form-
reglur. Til þess að geta girt land,
sein liggur við veginn, þarf 19
formreglur. Til þess að fá leyfi til
þess að reisa tjald við einhverja
strandgötu þarf formreglur, sem
taka Ivö ár. Gera mætti út um all-
an þorra þessara mála á einum eða
tveimur dögum. Sá sem málið ligg-
ur á hjarta, á að senda umsókn
og hefur svo leyfi til þess eftir
vild og vilja að bcita brögðum,
leggja sig í líma, skrifa í blöð,
flytja fyrirlestra, skamma stjórn-
ina og gera á hana eldheitar árásir.
Að eins eitt má hann ekki. Hann
má ekki hjálpa sjer sjálfur, og
vinna það verk, sem hann og íbú-
ar átthaga hans hafa þörf á.
III.
Til þéss að hefta slíka sjálfstjórn
og svo hættulegt sjálfræði hefur
stjórnin ofan af fyrir embæltis-
mannaherskara, sem eyðir tima
frönsku þjóðarinnar og peningum
franska ríkisins með óþarfa skrif-
finsku — bæði þeim peningum,
sem varið er þeim til framfærslu
og eins hinum, sem þessir menn
gætu aflað sjer, ef þeiin væri skip-
að til arðberandi starfs.
Alt það umstang. sem hver
ferðamaður þekkir, sem látið hef-
ur geymslubrjef á franskt pósthús,
eða sótt peninga á einhverja skrif-
stofu þar, það umstang læsir sig
um alla franska embættisfærslu,
um alla franska umsboðsstjórn.
pegar árið 1877 sá hver einasti
útgerðar- og sjómaður Frakklands
að höfnin í Havre var ófullnægj-
andi. Sjerfróðir menn lögðu þá
fram áætlun um stækkun hennar
og bætur. í fimm ár var unnið að
þvi, að fá neðri málstofu franska
þingsins til þess að samþykkja ein-
hverja þessara áætlana. pað tókst
árið 1882. Siðan liðu níu ár uns til-
lagan var rannsökuð og rædd í efri
málstofunni — senatinu. pað gerð-
ist 1891. Senatið feldi áætlunina i
heild, en samþykti nokkurn hluta
hennar. pá var byrjað á nýjan leik.
Ný áætlun og kröfuvægari en sú
fyrri var gerð. Fjögur ár liðu uns
þingið samþykti hana árið 1895.
Nitján árum hafði með öðrum orð-
um verið eytt til ákvörðunar um
fyrirtæki, sem sjö ár þar i viðbót
þurfti til þess að framkvæma. Ef
best ljeti mundu því líða tuttuguog
scx ár milli upphafs og endis fyrir-
tækisins. En á þeim tíma fleygði
sjómenskunni fram, hraði skip-
anna óx injög og skipin sjálf
stækkuðu, svo að áætlunin, scm að
lokum náði samþykki og var þá
fullmikið skorin við neglur, var nú
svo ófullnægjandi, að engum datt
í liug að framkvæma hana.
pannig hcfur hin þingræðislega
dreifing valdsins ásamt samdrætti
umboðsstjórnarinnar eytt fram-
kvæmd margra nauðsynja-fyrir-
tækja, sem allir fróðir menn voru
á eitt sáttir um, að væru til þjóð-
þrifa. Enn þá er ekki byrjað á
neinum skurði við Loire eða við
Rlione eða nokkrum Norðvestur-
skurði. Skorturinn á skurðum,
höfnumog haganlegum samgöngu-
tækjum hefur hamlað því, að
Frakkland gæti selt eins ódýrt, eins
og þau lönd, sem áttu þau farar-
tæki, sem Frakkland brast, og rýrt
sigurlíkurnar i samkepninni við
þau.
IV.
Ástand það, sem lýst hefur verið,
liefti fyrir stríðið framkvæmda-
viljann í Frakklandi og gerði
hæfileikagóðum ungum mönnum
erfitt að afla sjer atvinnu við iðn-
rekstur eða verslun, sem var við
liæfi krafta þeirra og gáfna. peir
urðu oftast að láta sjer nægja stöð-
ur, þar sem þeir fcngu lítið færi á
að þroska sjálfstæða hæfileika
sína og mjög ófullnægjandi sefun
framaþorsta síns.
pess vegna reyndi venjulega
hver ungur Frakki úr æðri stjett-
unuin að öðlast einhverja opinbera
stöðu, þar sem hann gæti lifað lje-
legu en áhyggjulausu lífi, án þess
að erfiða mjög. Starfið var honum
afskamtað af ríkinu, vinnuveit-
anda sem hann sá ekki og heldur
ekki sá hann, sem krafðist einskis
frumkvæðis af honum — já, meira
að segja leyfði honum ekki að gera
ncitt nýtt. Hann varð embættis-
eða starfsmaður og það var sjeð
fyrir honum „sem slíkum“.
V.
það er sannleikur, sem hver ó-
hlutdrægur áhorfandi hefur hlotið
að veita eftirtekt, að sú innanlands
barátta, sem altekið hefur franska
þjóðlífið síðasta mannsaldurinn,
liefur annaðhvort verið tiltölulega
ófrjó í sjálfri sjer eða orðið það við
heimsstyrjöldina.
Til hins síðara tel jeg baráttuna
í Ðreyfusmálinu, að svo miklu
leyti sem hún var barátta móti
þjóðrembingi og hermenskuremb-
ingi — og baráttuna móti andlegu
stjettar reglunum,* að svo miklu
leyti sem hún var barátta fyrir
leikmanna mentun og veraldlegri
menningu gegn kirkjutrú og
kirkjuveldi. 1 bæði skiftin endaði
baráttan í orði kveðnu á sigri
frjálslyndisins. í stríðinu hafa hins
vegar öfl þau, sem þá var barist á
móti, risið upp aftur sigri hrós-
andi. Hrakfarir og harmur hafa á
öllum öldum aukið vald kirkjunn-
ar á hugum manna og í rauninni
var svo þegar fyrir stríðsbyrjun að
jafnvel hinn framameiri æskulýð-
ur sneri aftur með gamalli virð-
ingu til katólskunnar sem hinnar
þjóðlegu trúar. Og óþarft er að
rekja hjer hve úreltar og jafnvel
andstyggilegar þær árásir eru nú i
augum Frakka, sem í Dreyfusmál-
inu voru bornar á herinn og for-
ingja hans, eða að sanna hvernig
þjóðernisstefnan — nationalism-
inn — hefur eytt öllum draumum
um bræðralag þjóðanna, öllum
heimsborgaraanda og öllum mann-
úðarkenningum hins eldri tima.
Eins og nú er ástatt og frá sjón-
arhól líðandi stundar virðast þess-
ar frjálslyndisbarátturalveg árang-
urslausar. En þó virðist, frá sjón-
armiði okkar daga, ekki síður á-
rangurslaus sú stjettabarátta, sem
farið hefur fram í Frakklandi, sú
barátta sem sje, sem franskir jafn-
aðarmenn í blindri trú á kenningar
Karls Marx hafa haldið uppi i heil-
an mannsaldur, ekki gegn einstök-
um, ágjörnum auðkýfingum, held-
ur gegn auðvaldinu sjálfu, með
þeim árangri að jafnaðarmennirn-
ir hafa, að sinu leyti eins og bank-
arnir miklu, svift eignamennina
orlui, áræði og víðsýni.
VI.
Jafnaðarmenn Frakklands hafa
auðvitað unnið að því að bæta kjör
lægri stjettanna. Með aðstoð hag-
skýrslna atvinnumálaráðherrans
er hægt að sjá, livað þcir hafa unn-
ið á. Meðalárskaup vinnufólks í
sveit var árið 1913 800 frankar.
Vinnulýður í málm- og grjótnám-
um vann sjer inn til jafnaðar 1300
fr. peir, sem störfuðu að einhverri
verslun, fengu 1200 fr. Allur þorri
smá embættis og sýslunarmanna
var þannig launaður: vegaverðir i
sveit 500—1000 fr. á ári, skógar-
verðir 975,póstmenn 800-1000, lög-
regluhermenn fótgönguliðs 1000,
brautarverðir ríkisjárnbrauta 900
—1280, kennarar 1100—2100. Ars-
kaup handiðnamanna var 1912—13
til jafnaðar 1222 fr. í 24 iðngrein-
* Þaö var barátta, sem stób einna
hæst um leiö og Dreyfusdeilan og
snerist aöallega um vald munkaregl-
annna yfir skólunum og alþýSu-
fræöslunni. En munkastjettin var yf-
irleitt andvíg' stjórninni og stjórnar-
fyrirkomulaginu nýja og þótti beita
áhrifum sínum á móti því í skólunum.
Þess vegna var reglunum fyrst bann-
aS aö hafa skóla, nema ineð sjerstöku
leyfi, síðan flestum skólum þeirra
lokað og reglurnar sjálfar rofnar.
Deilunni lauk eins og kunnugt er
áriö 1905, mei5 algerhum skilnafii rikis
og kirkju.
um. pað skiftist þannig i dagkaup:
setjarar og prentarar 4 fr., sútarar
3,35 fr., söðlasmiðir 3,50 ír., skó-
smiðir 3,24 fr., blaðskerar 3,57 fr.,
beykirar 3,65 fr., trjesmiðir 3,99
fr., veggfóðrarar 4,15 o. s. frv.
Steinhöggvarar og járnsmiðir náðu
hæsta kaupi 4,20 fr.
Með öðrum orðum: mikill liluti
íbúa Frakklands vann fyi'ir sultar-
launum. Til þess að bera nákvæm-
lega saman ástandið i Frakklandi
og Danmörku mundi þurfa þekk-
ingu dansks hagfræðings. Leik-
maður getur að eins hjer um bil
komist að hinu rjetta. Ef skygnst
er i þau tvö rit, sem hjer er um
að ræða: Oversigt ovcr gældendc
Lönningslove for Statens Tjeneste-
mænd ved A. Lauesgaard og Stali-
stisk Aarbog fyrir 1917, verður það
ljóst hve ástandið er miklu betra í
hinni litlu Danmörk heldur en í
Frakklandi, sem virðist svo aúð-
ugt.
Vinnufólk i sveit fjekk árið 1910
til jafnaðar 680 kr. á ári, þ. e. ca.
960 franka, cn 1915 fjekk það 830
kr., þ. e. cá. 1180 fr. á móti 800
í Frakklandi. Póstþjónar höfðu í
engum launaflokki undir 1000 kr.
og i hærri launaflokkunum 1740
og- 1680 kr. í lokalaun, þar sem
franskir póstþjónar höfðu að eins
800—1200 fr. Uppkomnir piltar,
sem' aðstoðuðu við verslanir og
skrifstofur, höfðu í Danmörku
milli 1000 og 3000 kr. árslaun, i
Frakklandi að eins 1200 fr. Ef bor-
ið er saman dagkaup iðnaðar-
manna eins og það var í Frakk-
landi 1913 og það danska, sjest, að
til jafnaðar er kaupið hærra í Dan-
mörku í krónum, en í Frakklandi
í frönkum og á hitt skal ekki
minst, að nú sem stendur er
danska kaupið svimhátt hjá hinu
franska.
VII.
En það, að kaupið sje lika hærra
pýskalandi heldur en í Frakklandi
sjest af þeirri einföldu ástæðu, að
Frakkar liafa notað fje sitt erlend-
is, pjóðverjar i landinu sjálfu. Ár-
ið 1905 var 2,174 miljónum franka
komið fyrir i erlendum verðbrjef-
um, pjóðverjar áttu sama ár að
eins 700 milj. fr. erlendis. 1906 áttu
Frakkar 3,482 milj. í erlendum
verðbrjefum, en pjóðverjar 387
milj. 1907 var það 1,508 milj. móti
202.1908 voru það 2,110 milj. móti
285.1909 voru það 4.069 milj. móti
864. 1910 voru það 5.296 móti 633.
Hlutfallið milli erlendra og inn-
lndra verðbrjefa var í Frakklandi
83%, í pýskalandi 9x/0o. Alliu*
forði erlendra verðbrjefa er í
Frakkl. metinn á 50 miljarða
franka, í pýskalandi á 22 miljarða.
pessi 28 miljarða munur er kyr í
pýskalandi sjálfu og hefur, að svo
miklu leyti, sem hann hefur verið
notaður til launa, gert rikinu kleift
að fleyta fram 30 miljónum manna
meira en Frakkland og þess utan
aukið hagsæld þjóðarinnar að
mun. Frá 1883 til 1910 hefur hveiti
og rúgnotkun aukist um nærri 24
prósent á nef hvert, kartöflunotk-
unin um 80 prósent, kjötnotkunin
um nærri 47 pros., sykurnotkunin
um 18% prós. og kaffi-, te- og
kakaó-notkunin um 44 prós. Kaup-
ið hefur hækkað um 35 prós. hjá
námamönnum, um 125 prós. hjá
múrurum og trjesmiðum, um 67
prós. lijá málurum, snikkurum og
járnsmiðum hjá Kritpp. Einn ein-
stakur verksmiðjueigandi, eins og
Thyss, veitir 35 þús. mönnum
vinnu.
En á sama tíma hafa menn í
Frakklandi verið önnum kafpir við
\
r-'iF'