Lögrétta - 06.06.1921, Blaðsíða 1

Nr. 25.
Reykjavík 6. júní 1921.
XVI. árg.
LÖGRJETTA
keraur út á hverjum miövikudegi og
auk þess aukablöS viS og viS. VerS
io kr. árg. á íslandi, erlendis 12 kr.
50 au. Gjalddagi 1. júlí.
Útgefandi og ritstjóri: Þorsteinn
Gíslason, Þingholtsstræti 17. Tal-
simi 178.
AfgreiSslu- og innheimtumaSur:
Þór. B. Þorláksson, Bankastræti 11.
Talsími 359.
Bækur.
Finnur Jónsson: Norsk islandske
kultur og sprogforhold i 9. og 10.
aarh. Kh. 1921.
ÞaS er ekki ýkjalangt síSan aS Lög-
rjetta gat nýrrar bókar eftir próf. F.
J, — Málsháttasafnsins. En rjett í því
kom frá honum önnur bók ný og enn
þá meiri, og sannar enn frekar þaS,
sem þá var sagt, aö F. J. væri svo aS
segja alstaSar nálægur í norrænum
iræSum. Þessi nýja bók — hún kem-
ur í safni kgl. vísindafjel. danska og
er á fjórSa hundraS síSur----er um
spurninguna um vestrænu áhrifin 4
norrænt mál og norræna menningu og
þá einkum áhrif Keltanna á NorS-
menn og íslendinga. Um leiS er svo
gerS stutt grein fyrir samböndunum
suSur á bóginn — og koma þar, eins
cg kunnugt er, einkum til athugunar
rúnirnar og ýmsar sagnir.
Um vestrænu samböndin og áhrifin
hefur rnikiS veriS deilt, og misjafnar
skoSanir komiS fram. Hjer mun allur
þorri manna einna helst þekkja máliS
af riti Jóns sagnfræSings um íslenskt
j’.jóSerni, og svo af deilunum um heim-
kynni EddukvæSanna. En enga hug-
mynd gefur þaS reyndar um máliS í
heild sinni. Þetta atriði er þó rnjög
merkilegt, bæSi fyrir norræna menn-
ingar- og tnálssögu, og er þar slungiS
saman ýmsum þáttum. Má t. d. minna
á þaS, hver áhrif lausn þessarar spum-
ing'ar hefur á skilning manna á nor-
rænni goSafræSi og uppruna sagna-
ritunarinnar. Þeir, sem helst hafa
lialdiS fram keltneskum áhrifum á
þessum sviSum, eru eins og kunnugt
er, Bugge-feSgarnir. En fleiri rit og
skoSanir ertt til um þetta, og þaS svo
margt og misjafnt, aS full þörf var
þess, aS taka nú máliS alt í heild
sinni til rannsóknar, bera saman og
meta eldri skoSanirnar, bæSi innbyrS-
is og í ljósi frumheimildanna sjálfra.
Og þaS er einmitt þetta, sem F. J.
hefur gert í þessu riti. Flarin rekur
þar og gagnrýnir rit þeirra Bugge-,
feöga, A. Olriks, og Heuslers, sem aS
þessum efnum lúta, og sömuleiSis
skoSanir þeirra v. Sydowog Zimmers.
ím ruglingurinn á þessu sviSi, t. d. aS
því er snertir upphaf söguritTFharinn-
ar, hefur komiS einkennilega fram, í
afstöSu þeirra J. F. — í Litt. hist. aS-
all. og Heuslers — í Die anfánge,
sem annars er meS því skarplegasta,
sem um þaS hefur veriS skrifaS. Þetta
skýrir nú F. J. alt frá sínu sjónarmiSi
og setur fram í heild skoSun sína á
uppruna sagnanna og gerir þaS þó
sjálfsagt rækilegar í hinni nýju útg.
af bókmentasögu sinni, þeirri stærstu,
en hana hef jeg ekki sjeS.
lYfirleitt er þessi fyrri hluti bókar-
innar fróSlegur og stórþarfur til yfir-
lits um máliS, hvaSa skoSanir sem
menn hafa á því. Þó má aS sumu leyti
segja, aS megin þungi ritsins hvíli á
seinrii hlutanum, um máliS, enda er
] iar um aS ræSa ýtarlegri rannsóknir
á því sviSi, en áSur hafa veriS gerSar
og mörg ný atriSi leidd í ljós. Höf.
hefur líka unniS aS ritinu um allmörg:
imdanfariri ár (sbr. aths. bls. 117)-
NiSurstaSa höf. er í stuttu máli sú,
aS aS svo miklu leyti sem um erlend
áhrif sje aS ræSa, beri fremur aS leita
þeirra suSur á bóginn, en vestur. Þvi
vestrænu áhrifin sjeu miklum muri
mirini, en t. d. S. og A. Bugge gera
táS fyrir, og aSall. ytri áhrif, sem
ckki megi álykta frá um andleg eSa
bókmenta- og vísinda-áhrif.
Jakob Jóh. Smári: íslensk setninga-
fræSi. Árs. Árnason. Rvík 1921.
Á síSkastiS hefur komist allniikil
hreifing á umræSur manna um ís-
lenskuna og ísl. kensluna, einkum i
sambaridi viS skiólamálin. En í þeim
umræSum, sem þar hafa fariS fram
um svonefnda „verndun tungunnar“
og málfræSiskensluna hefur of oft
veriS slept einu atriSi, sem þó er ekki
sist um vert. Eri þaS er þaS, aS þetta,
sem venjulega er troSiS í menn i skól-
um, undir nafninu málfræSi, er í raun
inni ekki riema einn liSur þessarar
fræSigreinar og þeirrar þekkingar,
sem hún getur veitt og á aS veita,
eigi hún aS koma aS nokkru verulegu
gagni. Þegar svo þar viS bætist, aS
þessi atriöi, sem tekin eru — beyg-
ingarfræSiri, og aS sumu leyti hljóS-
fræSin — eru sjálfsagt þær greinir
málfræSinnar, sem öllum þorra
manna þykja þurrastar, er í rauninni
ekki aS undra, þó heyra megi þaS
á tali margra riemenda, aS þessi mál-
fræSi sje „illa liSin alstaSar". Skólar
og kennarar gera alt of lítiS aS því,
aS vekja áhuga og þar meS skilning,
manna, á gildi og gagni málfræSinn-
ar í víSustu merkingu orSsiris, og
glæSa þá, ekki aS eins þekkinguria á
málinu, heldur líka tilfinninguna fyrir
því. En hún verSur ekki lærS meS
beygingarfræöi.
A8 vísu má segja, aS þetta yrSi ekki
miklum mun skemtilegra, þó t. d.
setningafræSi yrSi bætt viö, meira en
áSur -—- en fleira kemur líka til greina.
En setningafræSin hefur aftur mikiS
gildi, aS einu leytinu, einmitt því,
sem aö „verndún tungunnar“ snýr, og
á þess vegná heimting á hærra sessi,
en hún skipar riú. Þegar talaS er
um þessi efni, geta sumir menn fylst
beilagri vandlætingu og brennandi
bræöi út af einu vesælu ættarnafni,
af því þeir halda, aS þaSan stafi mein-
semdir og málspjöll, sem stefni „tungu
feSra vorra“ í opinn dauSann. ÞaS
er þó bæSi einföld málsöguleg staS-
reynd, og sjálfsagt líka reynsla flestra
þeirra, sem meS athygli hafa fylgt
íslenskukenslu, aS ef máliS er i nokk-
urri hættu statt á annaö borö, þá
stafar hún rniklu síöur af áhrifum
einstakra útlendra oröa, heldur en af
áhrifum erlendrar setningaskipunai
og þar af leiöandi gluridroSa í þeirri
íslensku. En þetta er þvi hættulegra,
sem þekkingin á setningafræöinni er
minni og tilfiriningin þar veikari, og
því erfitt aS sjá, á hverju fari best
Til þessa hefur ekki veriö til nein
íslensk setningafræöi aS heitiö geti,
nema um fornmálS, þar sem er Syn-
tax Nygárs. Þaö er því svo aö segja
autt skarö í ísl. fræöum, sem Smári
hefur tekiS sjer fyrir hendur aö fylla,
meS þessari bók, og ætti aö vera þvi
þakklátar þegiS, sem þörfin er meiri,
einmitt á þessu sviSi, eins og:áöur
segir. Hjer er í rauninni um alveg
nýjar og 'frumjegar rannsóknir aö
ræöa, þó bók Nygárs sje mjög til
stuönings um flokkun', efnisskipun o.
þ. h. Annars er í þessari bók, eins
og höf. segir sjálfur, lagSur.til grund-
vallar „nýíslenskur alþýöustíll og þó
getiö ýniissa afbrigöa frá honum.
bæSi aS fornu og nýju, þegar þörf
þykirþ. Eru svo, jafnframt því, aö
almennar reglur eru gefnar, greind
dæmi þeirra úr ýmsum (um 120) rit-
um mismunandi höfunda. Stundum er
líka getiS rangrar notkunar atriöarina
og talin dæmi þess, og aö því er hag-
nýta notkun bókarinnar fyrir almenn-
ing snertir, heföi sjálfsagt niátt taka
meira af slíku, enda mun nóg um dæm-
in, þó ekki sje þaö stranglega nauS-
svnlegt vegna setningafræöinnar
sjálfrar. Annars er víSa erfitt aö setja
í fram fastar reglur, m. a. af því, aS
| sumt af þessu eru í rauninni smekk-
i atríSi, enda fellur ýmislegft í þessari
: fræöigrein mjög nálægt almennri stíl-
i fræöi.
i Eins og höf. segir, er bókin eink-
j um ætluö islenskum rithöfundum og
kennurum og ættu þeir allir aS eign-
ast hana. Vþg.
Betri þekking
á ísl. bókmentum úti um Norðurlönd.
Jeg hef meS athygli lesiS Lögr. frá
19. jan., þar sem rninst er mjög svo
vingjarnlega á bæklirig minn „ís-
lenskur skáldskapur á síSustu tímum
og Danmörk.“ Þar sem tekiS er þar
fram, aS æskilegt heföi veriS, aS
meira heföi veriS talaö um íslenskár
bókmentir heima á íslandi, þá er eng-
inn fúsari eri jeg til aS játa þetta. En
því má ekki gleyma, aö útgefandi
bókarinnar óskaSi ekki eftir íslenskri
bókmentasögu, en fjekk mjer þaS
verkefni í hendur, aS skrifa um þá
Jóharin Sigurjónsson og Gunnar
Gunnarsson. Þetta ljet jeg mjer ekki
nægja og reyndi svo, á þvi mjög svo
takmarkaöa rúmi, sem jeg fjekk ráS
yfir, aö gefa lesendunum hugmynd
um sjerkenni íslerisks skáldskapar
yfirleitt og sýna afstööu hans til and-
legs lífs í Danmörku og þær andr
stæSur, sem þar koma fram.
Á þenrian hátt veröur aö eins
brugSiö kastljósi yfir islenskan skáld-
skap. En þetta hef jeg líka tekiS fram
hvað eftir annaö i bæklingi mínurri,
m. a. meö því aS leggja áhersiu á, aS
þessi skáldskapur, sem aö eins er til
á íslandi, sje of lítiS þektur á NorS-
urlöndum yfirleitt. Svo aS enginn at-
hugall lesandi getur misskiliö fram-
setnirig mína á þann veg, aS þar eigj
aS vera lýst íslenskum skáldskap í
heild sinni á þessu tímabili. Titilinn
ber líka vitni um þetta. j
Jeg hef líka frá byrjuri veriS sam-
dóma höf. um þaS, aö einmitt lýsing
á þeim hluta hins íslenska skáldskap-
ar, sem aögengilegastur er fyrir
Dani, mundi riú sem stendur vera
heppilegust til þess aö vekja eftirtekt
á Noröurlöndum. Og jeg hef líka
fengiS marga skýra vitnisburöi —•
bæSi í brjefum og blaSagreinum —
um þaS, aö þessi litla bók; hefur vakiS
ekki litla eftirtekt á íslenskum bók-
meritum. Og þetta á sjer einnig staS
utan Danmerkur.
Emil Olson prófessor viS háskól-
ann í Lundi segir í Svenska Dag-
bladet: „Þar sem hinn fyrnefndi sjer-
legi fróöleiksmaöur í nýíslenskum
bókmentum, Arne Möller, hefur nýp
lega samiS dálítinn bæklirig, sem
heitir „íslenskur skáldskapur á síS-
ustu timum og Danmörk" og hjér á
aS vekja athygli á meS línum þess-
um, er þaS mjög eSlilegt, aS hann
dvelur einkum viö þá íslensku höf-
undana, sem á dönsku rita. ■ En viS
eigum þó ekki, eins og hann rjetti-
lega tekur fram, vegria þeirra aS lít.a
fram hjá hinum, sem eingöngu rita
á móöurmáli sínu. I þessari litlu Uók
leiöir Arne Möller meS skarpskygni
og grandgæfilegri þekkirigu menn til
fyrstu kynningar viS þá höfunda,
sem hjer eru nefndir, og aSra nútíS-
arrithöfunda og skáld íslands. ÞaS,
sem kvarta mætti yfir, er hinn mikli
samdráttur efnisins, sem ástæSurnar
hafa neytt höf. til. ÞaS er. aS eins
drepiS stuttlega á margt af þvi, sem
riefnt er. En sem fyrirrennari ítarr
legri sögu nýíslenskra bókmenta, sem
værita má frá hendi A. M., á þessi
bæklingur verulegt erindi aö rækja.
Sjerstaklega gæti hann IaSaS lesend-
ur sína til nánari kýnna viS ný-
íslenska rithöfunda, fyrst og fremst
þá, sem skrifa á dönsku eSa eiga
verk, sem þýdd hafa veriS. En hinir
geta þar líka komiS til greina. Því
ætíS er þaS leiöin til þess aS kynnast
ítarlega bókmentum hvers lands sem