Lögrétta - 21.12.1926, Blaðsíða 1

[nnbttimta og afgreiðsla
í Þingholtastræti 1
Sími 185.
LOGRJETTA
Útgefandi og ritatjór'
Þorsteinu Gíslasttn
Þingholtsstræti 17.
Sími 178.
XXI. ár.
Um víða veröld.
Síðustu fregnir.
Yoshihiti Japanskeisari er dá-
inn. — 1 Lithauen var nýlega
gerð einskonar fascistabylting og
komið á einræði. En nú er aftur
komin þai- ný stjórn, líkrar
stefnu. — 1 Italíu munu ávalt
vera viðsjár undir niðri. Sagt er
að nýlega hafi Mussolini gert
5000 manns útlæga. — Á Bretl.
eru nú 850 þús. menn farnir að
vinna í kolanáfnunum. Vikulega
eru nú brotnar þar fjórar og hálf
miljón smálestir kola, eða um 1
miljón minna en var fyrir verk-
fallið. — 1 Bandaríkjaþinginu er
komin fram tillaga um það að
smíða 10 ný beitiskip. — Þýska
stjómin fjekk nýlega vantrausts-
yfirlýsingu og sagði af sjer og
gengur treglega ný stjómar-
myndun.
---e---
Hitaveita.
Fyrir nokkru fór Þorkell Þor-
kelsson eðlisfræðingur, forstjóri
Veðurstofunnar, utan, eins og
fyr hefur verið frá sagt í Lögrj.
og kynti sjer þá m. a. notkun
jarðhita, sean nokkuð hefur verið
reyndur erlendis undanfarið.
Flutti hann Um þetta erindi á
Verkfræðingafjelagsfundi í haust
og sömuleiðis Steingrímur Jóns-
son rafmagnsstjóri, sem einnig
hafði athugað þessi mál. Urðu
síðan um málið nokkrar umræður.
Virtist mönnum koma saman um
það, að um merkilegt mál væri
að ræða og sjerstaklega athyglis-
vert fyrir Islendinga, en greindi
nokkuð á um þær leiðir, sem
heppilegast væri að fara. Var
einkum um það talað, hvort nota
ætti jarðhitann fyrst til raf-
magnsframleiðslu aðallega, og
rafmagnið síðan á venjulegan
hátt til hita og ljósa, eins og
frummælendur bentu helst á, eða
hvort notá mætti jarðhitann
beinlínis, og þá fyrst og fremst
til upphitunar. Þeirri . skoðun
hjelt Jón Þorláksson forsætisráð-
herra fram, en hann hefur einn-
ig fengist við athuganir þessara
mála.
Fyrir skömmu flutti svo for-
sætisráðherra aftur sjerstakt er-
indi um þessi mál í Verkfræð-
ingafjelaginu og gerði þar grein
fyrir skoðunum sínum. En þar
sem hjer er um að ræða mál, sem
margir munu hafa áhuga á að
kynnast, verðu r skýrt hjer
nokkru nánar frá því. Ennþá er
þó að vísu aðeins um lauslegar
áætlanir og ráðagerðir að ræða
og þarf mikilla rannsókna við,
áður en unt verði að fá sjerfræði-
legan grundvöll á að byggja um
framkvæmdamöguleika.
En það, sem fyrir forsætisráð-
herranum vaikir, er allsherjar hit-
un húsa í Reykjavík (og Hafnar-
íirði) með jarðhita.
Hvera- eða laugavatnshitun
einstakra húsa hefur verið reynd
nokkuð hjerlendis og hefur
Lögrj. áður sagt frá nokkrum
slíkum tilraunum, sem vel hafa
tekist, s. s. í Laugaskólanum, á
Álafossi, á Reykjum o. v. Einnig
hefur það komið til tals, að reyna
að nota þvottalaugamar við
Reykjavík til upphitunar Lands-
Reykjavík, þriðjudaginn 21. öesember 192fi.
53. tbl.
1
Mynd þessi er frá alríkisráð stefnunni bretsku, sem sagt var
frá hjer í Lögrjettu fyrir skömmu. Á henni sjást, frá vinstri til
hægri, Mac Kenzie King, forsætisráðherra Canada, Baldwin, for-
sætisráðh. Bretlands, Bruce, forsætisráh. í Ástralíu, Balfour jarl
og Hertzog forsætisráðh. í Suður-Afríku.
spítalans og nokkurra annara
húsa. Hefur Ben. Gröndal verk-
fræðingur unnið að rannsóknum
á þeim efnum.
Jón Þorláksson gerir ráð fyrir
því, að til upphitunar á Rvík (um
25 þús. íbúar) megi fá hita úr
jarðhitasvæðunum á Reykjanes-
skaga, í Mosfellssveit (Varmár-
dalverpinu) eða í Henglinum.
Gerir hann ráð fyrir því að bær-
inn þurfi um 50 milj. hitaeininga
á klukkustund, en það samsvarar
því, að hver bæjarbúi hefði eitt
herbergi um 6X7 álnir með
sæmil. stofuhita í alt að 20 stiga
frosti. Til þess að fá vatnsmagn
það, sem til slíkrar hitunar
nægði, þyrfti veitu um hjer um
bil 54 sm. víðar pípur, miðað við
það, að vatnshraðinn megi vera
1.25 m. á sekundu (vatnsmegnið
278 lítrar á sekundu) og er það
talsvert minni vídd en notuð er
hjer í vatnsveitunni. Næsta
spumingin yrði þá sú, hvort unt
yrði að einangra svo heita vatn-
ið, að ekki spiltist um of hitinn á
langri leið, t. d. 36 km., ef mið-
að væri við upptök í Henglinum.
En þaðan mundi vatnið vei’ða,
sbr. það sem fyr segir, 8 klukku-
stundir á leiðinni. Er talið svo,
að verkfræðin þekki sæmil. ör-
uggar aðferðir til svo góðrar ein-
angrunar, að vatnið ætti ekki að
þurfa að kólna um nema 5 stig
á leiðinni til bæjarins og um önn-
ur 5 í götuæðakerfinu, eða koma
um 90 stiga heitt í húsofnana,
ef það er 100 st. við upptökin.
Ofan úr Hengli er gert ráð fyrir
því, að vatnið geti runnið sjálf-
krafa til bæjarins. En yrði það
tekið t. d. nálægt Reykjum á um
50 m. hæð yfir sjávarmál í 18
km. fjarlægð frá bænum, þá
þyrfti að dæla því til bæjarins.
Þær 50 milj. hitaeininga á
klukkustund, sem hitaveitan á að
láta bænum í tje eiga að sam-
svara hitanum af 10 smálestum
kola, sem brent er í sæmilegum
miðlungseldfærum. Ef unt væri að
nota til fulls hita veitunnar allan
ársins hring, samsvarar hann
87600 smál. kola á ári. En allan
þennan hita yrði ekki unt að
nota. Er gert ráð fyrir því, að
notaður yrði hiti, sem gæfi veit-
unni 1 milj. kr. arð árlega. Til
samanburðar er þess getið, að
rafmagnsstöð, sem ljeti í tje
sömu tölu hitaeininga, og hjer er
gert ráð fyrir, þyrfti að vera alt
að 100 þús. hestöfl og mundi
kosta uppundir 50 milj. kr. En
vatnshitaveitan ætti ekki að
kosta nema lítið brot þeirrar
upphæðar, ef sæmil. tekst til með
hana, eins og J. Þorl. gerir ráð
fyrir að verða mætti, þó jafn-
framt bendi hann á ýmsa örðug-
leika, sem fyrir muni geta orðið.
En hvað sem úr verður, er hjer
um svo merkilega möguleika að
ræða, að sjálfsagt er að almenn-
ingur viti um málið, jafnframt
því sem sjerfræðingar athuga
það. Því það er, eins og forsætis-
ráðherra segir í erindi sínu, svo,
að fyrirtæki sem á vísa 1 milj.
kr. í ljúflega goldnar árstekjur,
og ef til vill kostar ekki nema ör-
fáar miljónir króna, það er þess
vert, að rannsókn sje um það
gerð. Hjer er hvorki að ræða um
skýjaborgir nje fjarlæga framtíð-
ardrauma, heldur er þetta næsta
verklega viðfangsefni Reykjavík-
urbæjar“.
■■■ o—- ■
Úr gömlu jólakvæði
Eftir sjera Einar Sigurðsson
í Heydölum.
(Ur vísnabók Guðbrands biskups).
Hirðarar sjá og heyrðu
helga nótt engla drottins.
Fögnuð fengu megnan,
fæddan Krist þar með ræddu.
Heiður guði á hæðum,
hjer friðr á jörðu niðri,
mönnum mjúklátt sinni,
mæla englar fullsælir.
Sæti faðir, jeg þakka þjer
þína elskuna hreina,
son þinn góðan að gafstu mjer,
græðarann allra meina.
Gef þú, jeg finni fögnuð þann,
framar sem aldrei bregðast kann,
fyrir þá elsku eina.
----o----
Gin- og klaufnasýkin.
Hvernig fer, ef hún berst hingað?
Þeir, sem þekkja best gin- og
klaufnasýkina, vita að hún er hin
allra skæðasta veiki, sem í hús-
dýrum geysar, hættulegasti sjúk-
dómur vegna þess, að menn vita
eigi hvemig- hann berst, og hinn
skæðasti vegna þess, hve margar
tegundir húsdýra fá tekið hann,
og hrynja niður úr honum. Dýr-
in, sem veikjast, líða óbærilegar
kvalir og mjólk kúa verður t. d.
blandin greftri, vilsu og blóði.
Má því svo að orði kveða, að þau
húsdýr, sem veiki þessa taka, sjeu
um leið afsláttarskepnur, og ekk-
ert af þeim má koma að notum.
Og nú er það víst, að veikin er
svo bráðsmitandi, að komist hún
á eitt heimili, er víst, að þar sýkj-
ast allar skepnur og viðbúið að
hún berist um alt hjeraðið.
Man nú enginn fjárkláðann
mikla og hver vágestur hann var
hjer landi? Þó var hann ekki neitt
í samanburði við gin- og klaufna-
sýkina. — —
Undanfarna daga hefur verið
hljótt um þennan skaðræðisfar-
aldur í blöðunum hjer, fyrir utan
grein þá, sem kom út í Tímanum
á laugardaginn.
Stjórnin okkar bannaði þá fyrst
innflutning frá Noregi á heyi, er
veikm hafði legið þar í landi hátt
á annan mánuð. Mbl. segir stjóm-
ina altaf hafa staðið í skeytasam-
bandi við landdýralæknirinn
norska, og virðist kenna honum
um það, að eigi var baimaður
innflutningur á heyi og hálmi
hjer fyr en gert var. Þó náði bann
stjórnarinnar ekki lengra en það,
að Lyru var leyft í síðustu ferð
sinni að flytja inn hey til Vest-
manneyja. Hey, sem hingað átti
að fara, var að vísu sent út aftur,
en fjöldi manna hjer á landi
nuddaði sjer upp við heyið um
borð á skipinu.
Vestmannaeyingar eru nú víst
að gefa gripum sínum heyið, sem
þeir fengu. Ekkert eftirht er haft
með því, hverjir ferðamenn koma
hingað frá útlöndum. Þó þykir
sýnt og sannað, að veikin berst
með mönnum. Þá ætti hún líka að
geta borist úr heyi í skipi, með
þeim mönnum, sem vinna þar um
borð og nugga sjer upp við heyið.
Mjer finst því ekki annað sýnna
en að veikin geti komið hjer upp
á hverri stundu, eigi aðeins hjer
í Reykjavík, Vestmannaeyjum
og Hafnarfirði, þar sem heyið
hefur komið á land úr norsku
skipunum, eða menn hafa getáð
borið með sjer sóttkveikjuna úr
heyi frá borði — jafnvel að hún
sje þegar komin upp um allar
sveitir. Menn hafa þar að auki
komið frá heimilum í Danmörku,
sem veikin var á.
Við höfum heyrt hvað veikin
berst óðfluga út í Noregi. Senni-
lega hefur hún borist svo hratt
þar út vegna þess að húsdýr
Norðmanna hafa að undanfömu
verið ósýkt af veiki þessari og
þolað hana því síður — eru næm-
ari fyrir veikinni — heldur en
þau húsdýr, þar sem veikin hef-
ur legið í landi, eins og t. d. í
Danmörku. En hvað mun þá
verða um húsdýrin okkar, sem
aldrei hafa fengið snefil af veik-
inni?
Hvað verður gert?
Jeg þarf ekki að taka það fram,
hvað jeg vil að sje gert í þessu
máli. Jeg hygg að jeg hafi tekið
það nógu skýrt fram í greinum
mínum áður. En það sem mig og
fjölda manns langar nú til að
vita, er þetta:
Hvað ætlar stjórnin okkar nú
að gera?
Hverjar ráðstafanir hefur hún
hugsað sjer til þess að fyrir-
byggja það, að veikin komist hjer
í algleyming, úr því að hún
hefur nú fallist á það, að hætta
geti verið á smitun frá Noregi?
Hvað ætlar hún að gera ef veik-
in kemur upp í einhverju hjer-
aði hjer, til dæmis Kjós eða Mos-
f ellssveit ?
Ætlar hún þá að fara að eins
og Norðmenn og láta fallvötn
skifta samgöngum, til dæmis að
láta Hvítá eystri og Hvitá í
Borgarfirði skilja samgöngur
manna og dýra milli landshluta?
Og hvað ætlar stjórnin að gera
ef veikin berst út fyrir þessi tak-
mörk, eða kemur upp annarstað-
ar sem engin hefur búist við?
Þetta getur komið fyrir; svona
fór í Noregi.
V arúðarráðstaf anir.
Jeg álít, að landbúnaði okkar
stafi mikil hætta af öllu skeyting-
arleysi í þessum efnum, og jeg hef
margoft bent á, að vel geti svo
farið, að veiki þessi gjósi hjer
upp bráðlega. Og þá er jeg líka
hræddur um hitt, að menn leyni
henni von úr viti, og þama álít
jeg að sje aðalhættan; með þann-
ig lagaðri yfirhylmingu getur
veikin borist bæ frá bæ, um heila
hreppa og sýslur áður en nokkur
veit af. Getur maður því búist
við að kvikfjenaður okkar hrynji
niður, og að bömin sýkist vegna
óheilnæmrar og eitraðrar mjólkur.
Mjer hefur dottið í hug, til að
komast fljótt fyrir það hvort
veikin hefur borist hingað, að
læknum, sýslumönnum, hrepp-
stjórum og yfirsetukonum væri
falið, hverju í sínu umdæmi, að
hafa nú fyrst um sinn glöggar
gætur á því, hvort upp koma ein-
hverjir kvillar í búfje manna;
þetta eru alt opinberir embættis-
menn og má því fela þeim þetta;
þeir hafa líka góða aðstöðu til
þess að vita um það fyrstir
manna, einn fyrir alla og allir
fyrir einn. Ljósmæður koma víða
og þær sjá það hver mjólk ung-
bömum er gefin. Læknar fara enn
víðar og kynnast mörgu. Um
hreppstjóra og sýslumenn vitum
við, að þetta eftirlit ætti að
heyra undir þeirra verkahring.
Og þótt það komi fyrir að grun-
samir menn geti laumast svo
hjeraða milli, að landstjóm viti
ekkert af t. d. frá Vestmanna-
eyjum í vor upp í Landeyjar og
sveitir þar í grend — þá er lækn-
um, sýslumönnum og hreppstjór-
um vel til þess ætlandi að taka
í taumana.
Lokaorð.
Jeg ætla ekki að lengja mál
mitt mikið úr þessu. Jeg vona, að
allir sjái og hafi sjeð, hvað mjer
hefur gengið til þess að skrifa um
þetta mál svo sem jeg hefi gert.
Það er ekki af pólitík, heldur af
áhuga fyrir velferðarmálum lands-
ins og hins íslenska landbúnaðar.
Jeg hefi þótst sjá hættuna, er að
okkur steðjar, og afleiðingar
hennar, og alt sem fram hefur
komið, hefur sannað mál mitt.
Eitt vona jeg, að sýslunefndir
taki mál þetta til meðferðar. Það
liggur þeim næst. Jeg vil líka
segja þeim sýslunefndum, er
þessi orð mín lesa, og skilja hver
hætta Islandi er hjer búin, að jeg
skal vera þeim svo hliðhollur,
sem unt er, með fleiri upplýsing-
ar, um þetta stórvægilega mál, en
þær, er komið hafa í greinum
mínum.
Reykjavík, 20. des. 1926.
Ólafur J. Hvanndal.
- ■»■■■■«—