Lögrétta - 22.01.1927, Blaðsíða 3

LÖGRJETTA
3
þessa, til að bjarga sjer frá basli.
Og hann heldur því fram í al-
vöru, að hann væri fyrir löngu
flosnaður upp frá Blikastöðum,
hefði hann ekki farið þessa leið-
ina og ræktað af alefli. Og ætli
nokkur sje líklegri til að segja
okkur sannara um það en hann
sjálfur?
Á Blikastöðum er fyrirmyndin
handa bændunum! Og hún segir
þeim þetta: Að bæta og auka
túnið sitt, gerir betur en borga
sig! Það er vissasti vegurinn til
að vera sjálfbjarga bóndi!
Sem íslenskur sveitamaður á
jeg eina bæn innilegasta. Hún
hljóðar svona:
Blessi og þúsundfaldi framtíð-
in nýræktar-Blikastaðina í landi
voru! Helgi Hannesson.
Athugasemd. Þó að „Freyr“
gleymdi Blikastöðum, þegar hann
í haust sagði frá heyjafeng
nokkurra stórbýla, hefur það
sennilega ekki verið af því, að
hann metti þá og það sem þar
hefur verið unnið í áttina fram
minna en annað, er hann segir
frá. — Hjer hef jeg nú sagt svo-
lítið frá Blikastöðum. Og vita má
„Freyr“ það ósagt, hve guðvel-
komið honum er greinarkomið
eða það, sem hann vill þiggja úr
því. — En jeg ætla að hafa það
til marks um heilindi hans, hve
fljótt og vel hann segir nú bún-
aðarsöguna frá Blikastöðum..
H. H.
----o----
Um víða veröld.
Róstur miklar hafa verið í
Kína að undanfömu, bæði gegn
útlendum mönnum og innbyrðis
meðal kínverskra höfðingja, ei-
haldið hafa upp her hver gegn
öðmm. En nú er sagt, að þeir
muni taka höndum saman gegn
útlendingum og beita sjer fyrir
því, að losa Kína undan yfirráð-
um erlendra þjóða. Flotastjóm
Breta hefur ákveðið að senda
deildir úr Miðjarðarhafs- og At-
lantshafs-flota sínum til Kína og
bendir það á, að Bretum þyki
mikið við liggja. Það hefur lengi
verið sagt, að Rússar örvuðu
Kínverja til mótstöðu gegn áhrif-
um vesturlandaþjóðanna þar
heima fyrir, og þá einkum Eng-
lendinga, enda rekast hagsmun-
ir Rússa og Englendinga víða á
í Asíu, svo að ekki er ólíkiegt,
að deilumálin þar geti orðið efm
til meiri eða minn vandræða
þeirra í milli.
Nýlega hafa dómstólamir í
Osló sýknað mann, sem drap
annan og gekk síðan sjálfkrafa
til lögreglunnar og skýrði frá
því, sem gerst hafði. Sá, sem
drepinn var, hafði nauðgað konu
hans. — Líkt mál þessu var einn-
ig nýlega fyrir dómi í Lundún-
um og fór á sömu leið. En sagt
er, að bæði á Englandi og á
Norðurlöndum sjeu þessir dómar
einstakir í sinni röð.
Franski stjórnmálamaðurinn
Herriot, áður forsætisráðherra
og foringi frjálslyndra flokksins,
er nýlega látinn.
am--
Bændasamvinnan í Oanmörku.
Fyrirlestur fluttur á alþjóða-samvinnumótinu
í Helsingjaeyri 25. júlí til 8. ágúst 1925
Eftir A. D r e y e r.
Eftir stríðið 1864, sem varð Danmörku svo óhag-
stætt, hófst með dönskum bændum framfara- og
þroskaskeið bæði efnalega og menningarlega, sem
ekkert kemst til jafns við á mörgum mannsöldrum
áður, og hefur það orðið hið áhrifaríkasta fyrir
þroska síðustu tíma. Menn unnu að endurreisn
landsins, og erfið viðfangsefni fundu eða sköpuðu
mikla menn sjer til lausnar. Á þessu skeiði var það,
að dönsku lýðháskólamir festu verulega rætur, og
ungum mönnum og konum, er sóttu skólana, veittist
máttur til að líta bjartari augum á ástæðumar, og
þeim óx víðsýni við skólavemna eigi aðeins á and-
lega sviðinu, heldur einnig á þeim sviðum, er síðar-
meir höfðu svo mikla þýðingu fyrir samvinnuhreyf-
inguna.
Á þessum árum, einkum frá því um 1870, gekk
pólitísk vakning yfir landið. Jókst við það áhugi al-
múgamanna á opinberum málum og vöndust menn
við að hugsa um annað en persónuleg áhugamál sín
og eignir.
Þessi vakning, einkum meðal bænda, hefur og bor-
ið sýnilega ávexti á sviði búskaparins og þar fjell
hún kanske í hvað bestan jarðveg. Að vísu komu
einnig sterk áhrif utan að hjer til greina, en við-
gangur og lok þessa breytingatímabils á búskapar-
lagi verður eigi skilið nema í sambandi við stefnuna
alment. Um 1875 urðu í dönskum landbúnaði stefnu-
hvörf; menn lögðu á nýjar brautir og tóku upp
rekstursaðferðir, sem í öllu verulegu hafa haldið
gildi sínu fram á þennan dag og eru nú jafnvel ein-
ráðar í dönskum landbúnaði.
Samgöngubætur höfðu stytt vegalengdirnar milli
kornframleiðenda hins nýja heims og Evrópumark-
aðarins, svo að lönd þau er áður höfðu verið ein um
kornverslunina fengu nú keppinauta svo skæða, að
innan fárra ára urðu miklar breytingar á framleiðsl-
unni.
í Danmörku urðu kornframleiðendur að marki
varir við þessa breytingu á síðari hluta 8. tugar
aldarinnar. 1 fyrstu olli hið lága komverð kreppu,
sem bæði varð langæ og alvarleg fyrir danskan land-
búnað. Á annan bóginn olli þetta breytingu á dönsk-
um búnaðarháttum, og varð sú breyting eigi aðeins
til þess að gera landbúnaðinn samkepnisfæran, held-
ur veitti honum varanlega aukningu. Bein afleiðing
af markaðs-ástæðunum var sú, að komframleiðsla
og komútflutningur hætti að vera aðal-grundvöllur
danska landbúnaðarins, í stað þess kom kvikfjár-
rækt og kjötframleiðsla.
Nokkrar tölur skulu settar hjer til að sýna þetta.
Eiga þær að sýna það sem út er flutt af komi og
mikilvægum fóðurtegundum auk kjöts, flesks og
smjörs á ýmsum ámm þessa tímabils fram yfir inn-
flutning:
Kom, sáðir
og olíukökur Kjöt og flesk Smjör
milj. kg. milj. kg. milj. kg.
1875 158 45 12
1880 107 44 10
1882 -5- 26 55 13
1885 -f- 163 46 16
1890 -í- 372 64 35
1895 -f- 668 98 44
Hjer ber mjög á hvörfum þeim er verða í kom-
versluninni: menn hætta að flytja það út, en byrja
innflutning og á sama tíma vex kjöt-, flesk- og
smjörframleiðslan mjög.
1 þessum nýmælum má nú rekja spor hinnar síð-
ari samvinnuhreyfingar innan landbúnaðarins að-
eins. Því að vísu höfðu menn haft dönsk smjörbú
um allmörg ár á hinum stærri bæjum, þar sem
framleiðslan var svo mikil, að auðvelt var að vanda
vömna sæmilega. En smábýlin stóðu algjörlega að
baki þeim í vöravöndun og þar með verðlagi á vör-
unni, af því að þau höfðu eigi ástæður til að gera
betur. Raunar höfðu menn í lok 8. tugar aldarinnar
reynt að stofna smjörbú í fjelagi og kaupa mjólkina
frá mörgum býlum, en eigi báru menn traust til að
fjelög þessi yrðu þess megnug, að koma fram hinni
stóra breytingu á búnaðarháttunum, sem stóð fvrir
dyrum.
En 1882 var stofnað hið fyrsta samvinnu-smjör-
bú og þar með var hafið starf það, er jafna átti mis-
muninn á framleiðslu stórbúa og smábýla, svo að all-
ir framleiðendur gætu framleitt jafnvandaða vöru
og stæðu jafnt að vígi. Það var því samvinnan í sam-
bandi við nýmælin í búnaðarháttunum, er varð lyfti-
stöng í framförum þeim, er danski landbúnaðurinn
átti fyrir sjer að taka og það má með sönnu segja,
að dönsku smjörbúin, sem upp frá því hafa verið
meginþátturinn í dönskum búskap, hafi öll verið
borin uppi af samvinnufjelögum á því sviði.
Seinna skal samvinnu-smjörbúunum nánar lýst, en
hjer skal þess aðeins getið, að straumhvörfin í fram-
leiðslu búnaðarins urðu með óvænt snöggum hætti
á nokkrum árum, svo að telja má framleiðslu kvik-
fjárafurða megintaug í dönskum landbúnaði eftir
1885.
Fáeinum árum síðar, eða 1887 var hið fyrsta sam-
vinnu-sláturhús stofnsett, og má leggja þýðingu
þess atburðar nokkuð að jöfnu við stofnun hins
fyrsta samvinnu-smjörbús.
Besta sönnun þess, hverja þýðingu samvinnan
hefur haft fyrir landbúnað vom, er að finna í stærð
smjör- óg fleskframleiðslunnar og útflutnings þeirra
vörutegunda. En áhugi bænda hefur eigi beinst að
því aðeins að auka mjólkurframleiðsluna og svína-
ræktina, heldur hafa menn einnig hugsað mikið um
að bæta þessar vörur og vanda, sem mest má verða.
Þaðan er sprottinn iðnaður á sviði landbúnaðar-
ins, sem hefur það markmið að tilreiða vöruna sem
allra best.
Með tilliti til þriðju stærstu vörutegundar land-
búnaðarins, sem er egg, þá hófu menn samvinnu á
því sviði um miðjan síðasta tug aldarinnar, fyrst og
fremst til þess að bæta vörana en jafnframt því á
þann hátt, að eggjaframleiðslan jókst og að mun.
Þar sem jeg nú hef sagt frá því, hvenær samvinna
hefur verið upptekin á þremur aðalgreinum danska
landbúnaðarins, er það eðlilegt að draga saman
nokkrar athuganir er verið gætu lýsing á samvinnu-
fjelögum bænda yfirleitt, áður en tekið er til að lýsa
nánara einstökum fjelögum og fyrirtækjum. — Því
miður er altaf nokkur vandi, að finna það einmitt,
sem útlendingum þykir nýstárlegt við starfsemi
vora.
Eitt af aðaleinkunnum dönsku samvinnuhreyfmg-
arinnar á sviði landbúnaðarins er þá fyrst og fremst
það, að hún hefur frá öndverðu og til þessa dags
verið með „praktisku" sniði. Það er oft svo um mikl-
ar hreyfingar, er þær koma að nýju landi, að þar
gerast fáeinir menn eða litill hringur manna for-
göngumenn hennar og vinna að útbreiðslu hennar
með ýmislegum hætti. Þess era næg dæmi, einnig
um samvinnustefnuna í öðrum löndum, að stjórn-
málamenn, mannvinir, vísindamenn og rithöfundar
hafa unnið málefninu gagn eftir vissri áætlun og með
sjerstakri stefnuskrá. Þessu hefur eigi verið svo var-
ið hjer í Danmörku. 1 upphafi höfðu menn enga
stefnuskrá, og ekkert fjelag eða samband var stofn-
að til þess að vinna að útbreiðslu hennar, ennþá síð-
ur hefur danska samvinnuhreyfingin fætt af sjer
nokkra vísindamenn í samvinnuvísindum eða doktora
á sínu eigin sviði. Hin fyrsta sjerkennilega danska
grein samvinnuhreyfingarinnar var, eins og jeg áð-
ur hef nefnt, dönsku samvinnusmjörbúin, og eins og
þroskasaga þeirra varð, þannig hefur og orðið
þroskasaga hinna greinanna: menn hafa byrjað á
byrjuninni, þ. e. á. s. á litlum fjelögum, og eftir
fyrirmynd þeirra hafa önnur fjelög verið stofnuð
víðsvegar.
Þjer munuð best skilja, við hvað jeg á, er jeg segi
yður stuttlega frá því, hversu menn komu sjer nið-
ur á skiplagsgrundvöll hins fyrsta samvinnu-smjör-
bús, er stofnað var í sveitaþorpinu Hjedding í
Vestur-Jótlandi 1882. Þar hjeldu óbreyttir jótskir
bændur fund með sjer í martsmánuði 1882 og komu
sjer saman um meginreglur þær, er seinna hafa ver-
ið uppteknar af hinni voldugu samvinnu á sviði
dönsku smjörbúanna. Það er í frásögur fært um
þennan fund, að menn leiddust þar til þess, án þess
að gera sér fyllilega ljóst, hvert menn stefndu með
fundargerðinni, — leiddust til þess að ljá hinni síð-
ar svo víðfeðmu og mikilfenglegu samvinnu-hugsjón
fast form í framkvæmdinni með því, að hver sem
gengi í smjörbúið, skyldi hafa arðshlut eftir þeirri
markatölu mjólkur, er hann legði til. Eftir þennan
fund, sem að vissu leyti var frumlaga-samkoma hins