Lögrétta - 04.02.1927, Blaðsíða 1

LOGRJETTA
XXII. ár.
Reykjavík, föstudaginn 4. febrúar 1927.
7.-8. tbl.
Búnaðarmálin.
Búnaðarfjelagið og jarðræktar-
lögin.
----- Frh.
Breytingar á lögum og fyrir-
komulagi B. 1. verða fyrst og
fremst að miða að því að fast-
skorða betur stjómarvald og
ábyrgð. Eðlilegt virðist og nauð-
synlegt, að búnaðarmálin hafi
sinn forstjóra, sem bæði sje fram-
kvæmdastjóri á þessu sviði og
«m leið ráðgjafi og önnur hönd
landsstjómar í búnaðarmálum,
bæði þeim sem R. í. fer með og
svo öðrum. Fyrirkomulagið má
undir engum kringumstæðum
vera þannig, að búnaðarmála-
stjórinn og landsstjómin elti
grátt silfur saman, sökum þess
að stofnun sú sem búnaðarmála-
stjóri veitir forstöðu, sje svo los-
lega hnýtt við landslög og lands-
stjóm, að hún lendi í sjerstöðu
— sem oft geti orðið bein and-
staða — við heildarstjóm lands-
málanna. Hitt er annað mál að
við landbúnaðarmenn viljum að
búnaðarmálastjóri sje sem dug-
legastur að ota voram tota við
landsstjóm og Alþingi, en að
hann geti verið það verður að
byggjast á því, að staða hans
sje þannig, að hann verði viður-
kendur sem sjálfsagður ráðgjafi
og umboðsmaður landsstjómar i
búnaðarmálum, alveg á sama hátt
eins og vegamálastj. í vegamál-
»m, fræðslumálastj. í fræðslu-
málum o. s. frv.
Sumum hefur dottið í hug að
breyta fyrirkomulaginu þannig,
að setja á stofn sjerstaka bún-
aðarmálaskrifstofu í (eða í sam-
bandi við) atvinnumálaráðuneyt-
ið. Henni stjómi sjerstakur bún-
aðarmálastjóri. Til skrifstofunnar
heyri þau búnaðarmál sem nú
heyra beint undir atvinnumála-
ráðuneytið og einnig ýms mál
sem nú era rekin af B. 1. og seni
það fer með fyrir hönd lands-
landsstjómarinnar, s. s. sand-
græðslumálin og framkvæmd
jarðræktarlaganna. Jafnvel hefir
verið gert ráð fyrir að ráðu-
nautastarfsemi B. í. flyttist að
mestu eða öllu til þessarar skrif-
stofu; — ráðunautamir yrðu
beinir starfsmenn ríkisins o. s.
frv. Hvað verður þá eftir af B.
I? Svo spyr margur, þegar þess-
ar ráðagerðir ber á góma. Þeir
sem helst hafa hreyft þessum
ráðagerðum eða svipuðum, era
niargir hverjir þeir menn sem
rnestar mætur og trú hafa á B.
í. og framtíð þess. Þeir vilja ekki
hrifsa búnaðarmálin frá B. 1.
vegna þess að þeir hafi fengið
ótrú á fjelaginu og vilji láta það
sigla sinn eigin sjó og farast ef
verkast vill. Nei, þeir vilja lbsa
B. I. við mest alt samband við
ríkið og Alþingi en efla fjelagið
sem fjelag. Láta það lifa sem
mest á eigin afli og áhuga. Þeir
vilja í stuttu máli gera B. 1. að
lifandi áhugamanna-f jelagi, í stað
þess að það er — að þeirra dómi
— orðið of bundið ríkinu og af-
skiftum þess; er orðið einskonar
umskiftingur. Svo mikil er trú
sumra manna, að þeir halda að
þessi leið sje fær. Sannarlega er
það gott, að til er svo mikil trú
á fjelagsþroska ísL bænda. Það
væri gleðilegt ef hann reyndist
svona mikill þegar á herðir. Þó
maður hafi góða trú á fjelags-
þroska þeirra, virðist mjer það
vera órjettmæt oftrú að búast
við að B. 1. haldi lífi ef hin eig-
inlegu framkvæmdamál búnaðar-
ins eru tekin af fjelaginu, nema
eitthvað annað komi í staðinn, og
þó hætt við að það verði vand-
fundið, sem betur reynist til að
halda fjelaginu vakandi — nema
ef það væri þá gert að pólitísku
bændaf jelagi!
Það virðist ólíkt eðlilegri leið,
að efla og bæta það fyrirkomu-
lag sem nú er, en að rífa niður
og byggja alt nýtt*). Aðalkjami
þeirra breytinga sem jeg tel
nauðsynlegar er þessi:
í stað þess sem B. 1. er stjóm-
að af 3 manna stjóm, sem| að
Vs er kosin af Búnaðarþingi og
2/3 af þingnefnd í Alþingi, — og
sem ræður framkvæmdastjóra
handa fjelaginu, komi þriggja
rnanna stjóm og sje formaður
stjómarinnar framkvæmdar-
stjóri (búnaðarmálastjóri) fje-
lagsins. Þessi 3 xnanna stjóm sje
þannig valin: 1 maður skipaður
af atvinnumálaráðuneytinu, sem
búnaðarmálastjóri, sje hann
sjálfkjörinn formaður B. 1. og
framkvæmdarstjóri þess. Með
honum sjeu 2 meðstjómendur
valdir, 1 af Búnaðarþingi og 1 af
aðalfundi fjelagsins. Formaður
stjómarinnar situr þá óhaggan-
legur — þó eitthvað volgni í
kolunum — meðan hann ekki
gerir nein þau glappaskot eða
neitt það, sem verði til þess að
landsstjómin segi honum upp
starfinu. Hinir stjómendumir
sjeu valdir til fárra ára í senn
(2 eða 4 ára?). Vald og starf
stjórnarinnar sje hið sama og
samanlagt vald 0g starf stjómar
og búnaðarmálastjóra er nú. Bún-
aðarþing hafi einnig sama vald-
svið og nú en vald aðalfundar
*) Ef á annað borð á að umtuma
því fyrirkomulagi sem nú er, verð-
ur um fleira að velja en demba öllu
i stjómarráðið; — t. d. að dreifa
ráðunautunum út um landið og
skifta því í umdæmi milli þeirra.
aukist — hann fær að velja 1
mann í stjómina. Fengi aðalfund-
ur það vald, yrði um leið að
setja greinilegri ákvæði um hann
— þau eru nú mjög ógreinileg
og loðin eins og síðar skal bent á.
Sumir munu nú segja að með
þessum breytingum sje B. 1.
bundið á klafa — óleysanlegan
klafa hjá stjómarráðinu. Þar er
því til að svara, að það er mjög
vafasamt að B. I. verði með
þessu fyrirkomulagi neitt háðara
landsstjóminni, en með því fyrir-
komulagi sem nú er þegar þing-
nefnd velur 2 menn í þriggja
maxma stjóm. Áreiðanlega yrði
B. 1. með þessari breytingu mun
óháðara stjómmálaklíkuskap og
hrossakaupum en það er eða
virðist ætla að verða með nú-
verandi fyrirkomulagi. Þess ber
að minnast, að búnaðarmálastjóri
skipaður af landsstjóm situr
lengur við sitt starf en venja er
til að landsstjórain sitji óhögg-
uð, er því lítil hætta á að hann
yrði skipaður í stöðuna sem póli-
tískur hrókur, enda hefur ekki
borið á því með þá „stjóra“, sem
nú fara með ýms mál landsins
fyrir hönd landsstjómarinnar.
Það mesta og besta sem ynnist
við þetta fyrirkomulag, er að
búnaðarmálastjóri þannig skipað-
ur yrði meira virtur af lands-
stjórninni en nú vill verða. Hann
yrði eðlilega viðurkendur sem
opinber starfsmaður, og lítil
hætta á að búnaðarmál yrðu
afgreidd án þess að tillögur
hans og meðstjómenda hans í
B. 1. kærnu þar að. Á þennan
hátt hygg jeg B. 1. fengi meiri
og betri ráð yfir, og áhrif á allar
opinberar landbúnaðarframkvæmd
ir, heldur með því fyrirkomulagi
sem nú er, jafnvel þó verið sje,
með lagaákvæðum að reyna að
koma öllum slíkum málum inn-
undir áhrif og vald B. 1.
Þá er það, hvort B. 1.
yrði við slíka breytingu ekkert
annað en opinber búnaðarmála-
skrifstofa, og misti allan fjelags-
blæ? Ef núverandi „fjelag“ er at-
hugað ögn náið hverfur af því
mesti fjelagsblærinn. Það er í
raun og vera ekkert fjelag.Það er
opinber búnaðarmálastofnun, og
því miður heldur óheppilega rek-
in, sem stafar mest af því, að
afstaða stofnunarinnar til þings
og stjómar er hálfloðin og mis-
skilin undir hinni ljelegu fjelags-
hulu, sem verið er að breiða yfir
hana, en ekki hefur orðið neinn
sómasamlegur búningur. „Fje-
lagið“ fær allan fjárstyrk sinn
frá ríkinu. Ríkið ræður meiri-
hluta fj elagsstj órnarinnar. Aftur
á móti geta bændur og aðrir sem
vilja og nenna, haft hönd í bagga
með rekstri þessarar stofnunar.
En afskifti manna af B. I. og
málum þess eru ekkert bundin
við það að þeir sjeu meðlimir
fjelagsins.
Að ótöldum heiðursfjelögum og
trúnaðarfjelögum, sem ekki koma
til greina í þessu sambandi, era
fjelagar B. í. bæði einstakir
menn og búnaðarfjelög. Fjelagar
hafa -engar skyldur við B. 1.
nema að greiða því 10 kr. í eitt
skifti fyrir öll, þegar um ein-
staklinga er að ræða, en á 10
ára fresti, ef það era fjelög.
Fjelagsrjettindin era: að fá Bún-
aðarritið, að mega á aðalfundi
velja 4 menn á búnaðarþing, —
það eru öll afskifti fjelaganna af
fjelagsmálum. Búnaðarsambönd-
in, sem ekki era fjelagar B. í.
nje deildir þess, hafa mikið
meira að segja á Búnaðarþingi
og um æstu stjóm B. 1. en hin-
ir svokölluðu fjelagar þess. Þann-
ig geta mexm átt sæti á búnað-
arþingi og í stjóm B. I. þó þeir
sjeu alils ekki fjelagar þess, ef
þeir aðeins eru í einhverju bún-
aðarsambandi og jafnvel án þess.
Getur þetta kallast fjelag? Það
er tæplega afgangur af því að
svo sje, og því hæpið að breyt-
ingar á stjórnarfyrirkomulagi B.
1. drepi „sjálfstæði“ fjelagsins.
Jeg tel æskilegast að B. 1. yrði
breytt þannig, að það væru eng-
ir einstaklingar meðlimir í fje-
laginu (nema heiðursfjelagar) en
búnaðarsamböndin yrðu gerð að
löglegum deildum þess. Eigi að
síður gæti hver sem vill gerst á-
skrifandi að Búnaðarritinu, en án
allra fjelagsrjettinda. Það er með
öllu óeðlilegt að þeim fáu krón-
um, sem greiddar era fyrir Bún-
aðarritið fylgi nein rjettindi
önnur eða meiri en að fá ritið
sent æfilangt — það er sannar-
lega nóg. Sömuleiðis óeðlilegt,
eins og nú er, að sveitabúnaðar-
fjelög sjeu meðlimir B. 1. upp á
þann máta að greiða 1 — eina
•— krónu á ári til þess. Enda
kemur mótsögn fram í því að
sveitabúnaðarfjelag sem greiðir
gjald sitt til B. I. hefur ekkert
meira að segja á aðalfundi B. 1.
þó það telji 50 meðlimi, en ein-
hver og einhver, sem hefur látið
skrá sig 1 fjelagatal B. 1. og
greitt sínar 10 kr. Ef búnaðar-
samböndin y rðu gerð að skipu-
lagsbundnum deildum í B. 1.
ættu þau að sjálfsögðu að ráða
mestu um mannaval til Búnaðar-
þings — enn meira en nú, og þó
mætti eflaust gera þá kosningu
einfaldari en nú er. Þannig ^rirð-
ist alveg eins gott að formenn
búnaðarsambandanna sjeu sjálf-
kjömir á Búnaðarþing eins og
að samböndin kjósi sjerstaka
menn til að eiga þar sæti. For-
menn sambandanna era venju-