Lögrétta - 24.03.1927, Blaðsíða 3

LtÖGRJKTTA
ræðisstjómimar. Þær eru einn- ;
ig siðlausasti fyrirburðurinn í j
stjómmálalífi álfunnar nú. Þetta
er afleiðing ófriðarins. Hann
ærði upp í fólki æfintýralöngun-
ina, skapaði óánægju og agaleysi
og sljófgaði siðferðisvitund þjóð-
anna. Á ófriðarárunum drápu
menn og stálu — ofbeldisandinn
gagntók að minsta kosti 50 milj-
ónir manna. Menn vöndust þeirri
hugsun að með valdi væri hægt
að ráða fram úr öllum málum.
Menn eru famir að fyrirlíta
reglubundið líf. Stríðsbraskaram-
ir, sem oft em í öllum löndum
fyrirlitlegustu mennimir, kosta
blöð, sem æsa upp hatrið. Þingin
eiga nokkum þátt í því hvernig
fólkið er farið að hugsa. Þau eru
þung í vöfum, en ástandið hef-
ur krafist skjótra úrræða. —
Stjómarskifti hafa staðið mánuð- i
um saman í Þýskalandi og Frakk-
landi. Flokkarnir em hver upp á
móti öðrum. Alt þetta æsir upp
almenning. Fólk fer að tala illa
um þingin án þess að hafa hug-
mynd um það, hvað koma eigi í
staðinn. Auðveldasta lausnin, sem
fyrir verður slíku fólki með tak-
markaðar gáfur, er alræðisstjórn.
Kún virðist auk þess þægileg-
ust fljótt á litið. Það, sem ein-
kennir þröngsýna og geðlausa
menn, er hinn einfaldi skilningur
á lífinu, er hvílir á kraftaverka-
trú, eins og í heimi trúarinnar.
Hið veraldlega kraftaverk þeirra,
sem óánægðir era, er byltingin
í augum alþýðunnar og alræðið í
augum afturhaldsins. Alræðið á
að vera hið einfalda meðal til
þess að kæfa verkamannahreyf-
inguna og knýja fram þjóðhroka-
stefnur. En því er nú ver, að það
er auðvelt að koma á alræðis-
stjóm, en erfiðara að losna við
hana. Alt persónulegt vald stefn-
ir að sjálfsögðu að því fyrst og
fremst að verja sig, þ. e. a. s.
að því að eyða allri mótspymu.
En til þess að eyða allri mót-
spyrnu þarf að brjóta lögin og
beita valdi, eyða einstaklingsör-
ygginu með kúgun. En öll kúgun
kveykir hatur og blóðugar of-
sóknir. Land með alræðisstjóm
breytist óhjákvæmilega í land
þræla og uppreisnarmanna. Allar
alræðisstjómir nýju sögunnar
hafa endað í byltingum og ófriði,
eða hvomtveggju. Alræðisstjóm-
unum er komið á undir yfirskyni
þess, að forðast eigi byltingu, en
þær enda sjálfar sífelt með bylt-
ingu.
Löndum, sem búa við alræðis-
stjóm fer óhjákvæmilega hnign-
andi, af því þau eyða einstak-
hngsstarfi og frjálsum skoðana-
skiftum. í Evrópu kemur alræðið
fram í tveimur formum eftir-
tektarverðum, bolsjevismanum í
Rússlandi og fascismanum á Ital-
íu. Byltingarsinnaðir verkamenn
hneigjast víða á sveif bolsjevism-
ans, þó árangurinn af tilraunum
hans sje víðast lítill. Efnastjett-
irnar era, jafnvel í menningar-
mestu löndunum, oft velviljaðar
fascismanum. En þegar öllu er á
botninn hvolft era bolsjevismi og
fascismi tvennar algerðar afneit-
anir frjálsræðisins.
Fascisminn hefur nú verið við
8
líði frá því í október 1922. Þeir,
sem komu fótum undir fascism-
ann voru að miklu leyti kommun-
istar og byltingamenn, sem á-
rangurslaust höfðu reynt að
koma á rauðri byltingu, en gerðu
nú hvíta í staðinn. Mussolini var
sjálfur byltingamaður og hafði
mælt bót ofbeldinu og þjösna-
hættinum ' við morðtilraunir
stjómleysisins. Hann var æfin-
týramaður, sem ekki vora ljósar
hugsjónir sínar, en vildi ráða í
einhverri mynd. Hann hefur á-
valt harmað það, að jafnaðar-
menn fylgdu honum ekki í bylt-
ingu hans. Alla æfi sína hefur
hann leitast við rauðri byltingu.
Fascisminn er ekkert annað en
Mussolini með kostum sínum og
göllum. Hvað sem sagt er, þá eru
aðrir kraftar fascismans gersam-
lega þýðingarlausir. Það er ein-
göngu persóna Mussolinis sem
er stjómarfarslega og sögulega
athyglisverð. Hver hefur svo orð-
ið árangurinn af fjögurra ára
fascista-stjóm á Italíu? Engin
hugsjón hefur sprottið þar, eng-
in stefna komið fram, það er að-
eins ofbeldið, sem aukist hefur. I
fyrstu var sagt, að fascisminn
drægi úr kommunismanum. En
sannleikurinn er sá, að kommun-
isminn hefur aukist. En þeir,
sem ekki hafa viljað beygja sig
undir fascismann hafa verið of-
sóttir afskaplega. Alt umburðar-
lyndi er horfið. Útlendir ferða-
menn í Italíu sjá ekki nema yfir-
skyn regluseminnar, yfirborðið,
sem hylur djúpt hatur. Allur
þorri verkamanna og bænda er á
móti stjórninni. Efnaðir borgar-
ar era hræddir og óvissir, vegna
; byltingaróttans, og bíða morgun-
dagsins án nokkurs trausts á
stjóminni. Þingið er í sjálfu sjer
afnumið, kjörfrelsi er ekkert. I
frjálsum kosningum mundu and-
stæðingar fascismans verða í
yfirgnæfandi meirihluta. Ekkert
blaðafrelsi er til. öll óháð blöð
era skoðuð, eydd, rænd. öll
stjómmálafjelög jafnaðarmanna,
kaþólskra og frjálslyndra era
bönnuð. Verkamannafjelögin era
kúguð, samvinnufjelögin rænd
og brend. Stjómin hefur sjer-
stakan ríkislaunaðan fascistaher-
flokk og getur með hans atbeina
kúgað alt. Andstöðuf oring j amir
era gerðir útlægir. Meðal þeirra
era merkustu menn í andlegu lífi
Sumir era myrtir. Húsrannsókn-
ir era altíðar. Á Italíu ríkir eng-
in lífsgleði lengur. Enginn veit,
hvað fyrir getur komið á morgun.
En þó eytt sje allri andstöðu
utan fascistaflokksins, er óttinn
risinn um klofning í flokknum
eða andstöðu innan hans. Sífelt
er klifað á því að höfuðhættan
stafi nú af þeim fascistum, sem
sjeu ekki nógu harðtrúaðir.
Mussolini er sjálfur fullur tor-
trygni, einnig gegn samverka-
mönnum sínum. Hann hefur
hrifsað undir sig einan sjö ráð-
herraembætti og er hershöfð-
ingi ‘fascistaflokksins og foi'seti
fascistaráðsins, sem nú er hið
eiginlega þing.
Því er stundum haldið fram, að
fascistar hafi endurreist fjár-
haginn. Þó er það víst, að fjár-
mál ítala era nú öll í óreiðu, þó
fjárlög Nittis og Giolittis hafi
áður verið að koma reglu á óreið-
una eftir ófriðinn. Misráðnust og
öfgafylst er þó framkoma fasc- i
ismans í utanríkismálum. En það !
getur ekki staðið lengi, að ítalska |
þjóðin beygi sig undir ok kúg- |
unarinnar. Fascisminn er gjald-
þrota.
------
Þingtíðíndi.
Járnbrautar- og fossamál.
Helstu málin sem rædd hafa
verið í þinginu undanfarið era
lánsheimildin handa Landsbank-
anum, sem fyr er frá sagt, og
sjerleyfisveitingin til Títan-fje-
lagsins. Frá sjerleyfisfrumv.
stjómarinnar hefur áður verið
sagt, og var því vísað til sam- j
göngumálanefndar (vegna jám- j
brautarmálsins). Lagði nefndin ;
til að sjerleyfið fjelli úr gildi í j
árslok 1931 (í stað 1929) ef ekki I
er byrjað á jámbrautarlagning- j
unni 1. maí 1929 og verði þá j
unnin mannvirki ríkiseign endur- j
gjaldslaust. Ríkisframlagið til i
brautarlagningarinnar (2 milj. í
stj.frv.) vildi nefndin láta greiða !
eftir á, jafnframt því, sem verk- j
ið væri unnið. En Þórarinn á :
Hjaltabakka og Ben. Sveinsson j
vildu láta fella niður þetta ríkis- j
framlag, veita sjerleyfið, en láta ;
fjelagið leggja brautina á sinn j
kostnað. Nefndin vildi einnig láta j
ákveða það nánar, en í stj.frv. ;
er gert, að sjerleyfið sje bundið j
við saltpjeturs(áburðar)vinslu. i
Nokkuð hefur einnig verið um i
það talað, hvort fjelagið skuli j
setja nokkura fjárupphæð að
tryggingu fyrir því, að úr fram-
kvæmdum verði og svo sem vott
þess, að hjer sje ekki um mála-
myndafyrirætlanir að ræða. Þyk-
ir sumum svo sem það bendi í
þá átt, ef Titan tregðist við
slíkri tryggingu.
Umræðumar um þetta mál
hafa orðið allmiklar og snarpai',
en illindalausar. Með sjerleyfis-
veitingunni hafa talað, auk at-
vinnumálaráðherra og forsætis-
herra, Klemens Jónsson, Magnús
Torfason, Jörandur Brynjólfsson,
Magnús Jónsson og Sveinn í
Firði, en hann hafði þó skrifað
undir nefndarálitið með fyrirvara.
Á móti sjerleyfinu, að einhverju
eða öllu leyti hafa talað Jakob
Möller og Árni Jónsson frá Múla,
Þórarinn á Hjaltabakka, Hjeðinn
Valdimarsson og Ólafur Thors.
Atvinnumálaráðh. og KL J. röktu
efni sjerleyfisfrv. og sögu fossa-
og járnbrautarmálanna. Bentu
þeir á samgöngunauðsyn suður-
láglendisins og rafmagnsþörf og
töldu að með sjerleyfisveiting-
unni væri ráðið fram úr báðum
þeim málum á hagkvæman hátt
og báðum aðiljum, ríkinu og
Títan, til hagnaðar svo að trygð-
ur væri á æskilegan hátt rjettur
landsmanna. Landið fengi hina
margræddu jámbraut ódýrar og
fyr, en annars væri kostur á, og
einnig áburðarefni, hita og ljós
á ódýran hátt. Afgjaldið af fossa-
fyrirtækjunum( c. 300 þús. kr. á
ári fyrst) væri meira en vextir og
afborganir mundu nema af rík-
isframlaginu til jámbrautarinnar.
Gert væri ráð fyrir því, að virkj-
uð yrðu alls 160 þús. hestöfl
og mundi virkjunin kosta um 40
milj. kr., en ekki væri ætlast til
þess, að virkjaður yrði nema
þriðjungur þessa afls fyrst, en
fyrirtækið látið smávaxa ef vel
gæfist. Að fjelaginu var sagt að
stæðu margir ríkustu menn Nor-
egs. Við fyrirtækið var talið að
þurfa mundi um 600 verkamenn
og mundi þjóðeminu engin hætta
af þeim stafa, þó einhverjir
þeirra væru útlendir og landbún-
aðinum heldur ekki stafa mik-
il hætta af því, þó allmargt
af þessu fólki drægist úr sveitun-
um, því sveitirnar fengju mikla
vinnuaflsuppbót með raforku
þeirri, sem þeim hlotnaðist.
Andmælendur hjeldu því fram,
að sjerleyfisfrv. væri illa gert og
illa trygðUr rjettur ríkisins, enda
væru fyrirætlanir fjelagsins allar
í lausu lofti og engin trygging
fyrir því, að fjelagið fengi nokk-
um eyri til framkvæmda, hvað
þá 40—50 milj., en það væri
meira en verð alls ísl. togaraflot-
ans og gætu meim af því markað
hver mundi verða afstaða slíks
fyrirtækis í þjóðarbúskapnum og
áhrif hans í þjóðlífinu. Væri
einnig æskilegast, að það fengi
aldrei nein fjárráð, því Islend-
ingum mundi engin heill stafa af
starfsemi þess, enda líkur til
þess, að hjer væri um að ræða
braskfjelag, svo alþingi væri það
ósamboðið, að samþ. frv. (Jak.
M.). Fjelagr sem rjeðist í 40—50
milj. fyrirtæki mundi skifta það
litlu, hvort stofnkostnaður yrði 2
milj. meiri eða minni, og mundi
því ekki ríða á neinu, þó ríkis-
framlagið til j árnbrautarinnar
yrði kipt burtu, ef fjelaginu væri
á annað borð alvara með fram-
kvæmdirnar, enda væri fjárhag-
ur ríkisins þannig nú, að hann
gæti ekki lagt fram þetta fje,
nema með því að taka lán (Þór.
J.). Það væri rangt að hlekkja
saman þessi tvö mál, virkjun
Urriðafossins og járnbrautina, en
líkumar væra til þess mestar, að
slíkt mundi tefja jámbrautarmál-
ið. Titanfjelagið væri vafasamt
fyrirtæki. En þótt vissa væri
fyrir því, að Þjórsárvirkjunin
fengist framkvæmd, eins og frv.
gerði ráð fyrir, ætti það að verða
ný hvöt fyrir ríkið til þess, að
leggja jámbrautina sjálft, því
fjel. yrði þá svo mikill viðskifta-
vinur, að brautin ætti að vera
trygð fyrstu og erfiðustu árin
(Á. J.). Það væri ómótmælanlegt,
að jámbrautar væri þörf og nýrr-
ar vatnavirkjunar, en ríkið
sjálft ætti að framkvæma slíkt,
en gæti síðar, ef það vildi, selt
starfræksluna á leigu. Samkv.
sjerleyfisfrv. mundi rafmagnið,
sem verið væri að lofa sveitun-
um og bæjunum ekki fást fyr en
1937, en bæði Reykjavík og
Hafnarf. væri nauðsyn á auknu
rafmagni miklu fyr, því Elliðaár-
stöðin væri að verða of lítil.
Heppilegra væri að virkja Sogs-
fossana en Þjórsárfossana og gæti
bærinn sjálfur risið undir því (c.