Lögrétta - 30.03.1927, Blaðsíða 4

4
LÖGRJETTA
sem hann ef til vill heflr keypt
með það fyrir augum, að láta
framkvæmdaþrek sitt og getu
gera garðinn frægan bæði með
túnræktariðju og öðrum fram-
kvæmdum.
Reynslan taJar sínu máli og
sker ur um þessa 10. grein. Það
er þegar sjáanlegt, að allmikill
hluti allra bænda á landinu verða
eftir fá ár komnir í svo miklar
vinnuskuldir við jarðræktarlögin,
að þeir eiga sjer engrar við-
reisnar von, — það er voniaust
um að þeir geti nokkumtíma orð-
ið neins styrks aðnjótandi fyrir
túnræktariðju. Ofan á alt bætist
svo að greinin er óframkvæman-
leg að heita má. Til þess að alt
fari ekki í vitleysu verður Bún-
aðarfjel. lsl. að halda nákvæmar
skýrslur um túnræktariðju á
öllum jörðum á landinu, einnig
þeim jörðum, sem mjög lítið er
unnið á, eða svo lítið að ekki
nær styrk. Slík skýrslugerð er
vel tiltækileg og verður víst fram-
kvæmd; en það þarf líka að halda
nákvæmar skýrslur um tölu verk-
færra manna á jörðunum ár frá
ári, — það verður snúningasam-
ara. Eftir þessi tvö ár sem mælt
hefur verið mun útkoman vera
sú að ekki eru til skýrslur um
vinnuskuldir bænda nema úr
einni sýslu, enda hefur það ver-
ið mjög á reiki hvemig dregið
hefur verið frá fyrir verkfær-
um mönnum, að minsta kosti
eru það undarlega margar jarðir,
sem enginn verkfær maður er á,
eftir mælingarskýrsiunum.
Nýafstaðið Búnaðarþing gerði
ýmsar tillögur um breytingu á
jarðræktarlögunum, meðal annars
að fella alveg úr gildi þessa
vinnuskuldagrein, Það var þarf-
ara verk en sumt annað sem gert
var á því þingi. í stað greinarinn-
ar var stungið upp á því að
ákveða að minni vinna en 5 dags-
verk njóti einksis styrks. Það
verður þá einskonar frádráttur
— án skuldareiknings — sem
hvetur menn til að komast upp
fyrir markið, því þá fá þeir
styrk fyrir alt sem unnið er,
líka þessi fyrstu 5 dagsverk.
Þetta ákvæði er líka vel viðeig-
andi, sökum þess að með því er
girt fyrir það að neinn fái
minni styrk en sem nemur því
sem hann verður að greiða fyrir
mælinguna, en það getur altaf
komið fyrir eins og nú er um
búið. Að þessi 5 dagsv. frádrátt-
ur komi ekki alveg rjettlálega
niður á mönnum, fátækum og
rikum, er satt að vísu, en það er
ekki meinlegt misrjetti, og lítils
um vert hjá skulda-refsingar-
reglunum, sem nú gilda.
Frh. Árni G. Eylands.
----o----
Geir T. Zoega rektor Menta-
skólans varð sjötugur 28. þ. m.
Söfnuðust skólapiltar og stúlkur
þá saman suður á Tjamarbrú og
gengu í fylkingu undir skóla-
fánanum upp í skóla og stað-
næmdust undir skrifstofuglugg-
um rektors. Sungu þeir þar
kvæði, sem skólapilturinn Krist-
inn Guðlaugsson hafði orkt, en
inspector scolæ, Haraldur
Bændasamvinnan í DanmiSrku.
Fyrirlestur fluttur á alþjóða-samvinnumótinu
í Heísingjaejri 25. júlí til 8. ágúst 1925
Eftir A. D r e y e r.
I ------
Höfuðkosturinn við samvinnustefnuna á sviði
! dönsku smjörhúanna, er, eins og áður hefur verið
tekið fram, sá, að hún hefur trygt tilveru og vernd-
að hagsmuni smábýlanna gegn ofurmagni stórbú-
anna, þrátt fyrir það, að breytingin, sem á varð bú-
skaparhögunum 1875, var eindregið stórbúskapnum
í vil.
Samvinnu-sláturhúsin. Fyrsta samvinnu-slátur-
húsið var, eins og fyr er sagt, stofnsett árið 1887,
þegar hætt var af sjerstökum ástæðum að flytja
dönsk svín lifandi á þýskan mai'kað. Af þessu leiddi
verðfall mikið á svínum, og til þess að hægt væri að
halda svínarækt áfram, var bráðnauðsynlegt að
breyta til um útflutningsaðferð. þótt eigi verði nú
hægt að ósanna það, að slátrun svínanna og sala
flesks hefði getað gengið á annan hátt, þá er það þó
alveg víst, að stofnun svína-sláturhúsa með sam-
vinnusniði, aukinn áhugi og aukinn arður, sem af
þeirri aðferð lteiddi, hefur alt orðið mikill styrkur
þessari tegund landbúnaðarins. Fyrir 1887 voru þeg-
ar til nokkur sláturhús í eigu einstakra manna og
mætti því stofnun samvinnu-sláturhúsanna eigi all-
lítilli mótspymu í fyrstu úr þeirri átt.
Eftir 1887 hafa verið sláturhús með samvinnu-
sniði víðsvegar um landið, og er tala þeirra sem
stendur 47. 1924 var verslunarvelta þeirra vel 500
miljónir króna, og tala slátraðra svína 3,3 miljónir.
Þetta er 82% af öllum slátruðum svínum í slátur-
húsum einstakra manna og samvinnumanna. Fje-
lagar eru sem stendur um 170.000 bændur og eiga
þeir 80% af öllum svínum landsins. Þýðing slátur-
húsanna sjest meðal annars af því, að 1924 nam út-
flutt flesk og aðrar sláturhússafurðir 532 miljónum
króna, en 5/6 þeirra upphæðar stafaði frá sláturhús-
um samvinnumanna.
Siáturhús með samvinnusniði stofna bændur í |
hjeraði, er skuldbinda sig með fjelagslönunum til
þess að flytja öll slátrunarsvín sín til sláturhússins. |
Það liggur í hlutarins eðli, að sláturhúsafjelögin ná '
yfir miklu stærra landssvæði en smjörbúin, og fá í
sláturhúsin því á sig meiri verksmiðjublæ en þau.
Lög og stjórn er annars í aðalatriðum eins og ger-
ist um smjörbúa-fjelögin. Starfseminni er jafnað
niður á reksturstímabil 7—8—10 ár, og skuldbinda
fjelagar sig til áð flytja svín sín til sláturhússins
eitt tímabil í senn. Þetta er fjárhagslegur grund-
völlur sláturhússins, og taka menn eins og í smjör-
búunum lán við byrjun hvers tímabils til stofn- og
reksturskostnaðar sláturhússins. Til tryggingar lán-
unum er svo samábyrgð fjelagsmanna, þannig að
hver ábyrgist í hlutfalli við svínatölu þá er hann
flytur sláturhúsinu, eða hann ábyrgist vissa upphæð
fyrir hvert svín. Því er nefnilega svo varið, að ann-
aðhvort ábyrgist fjelagsmaður takmarkaða trygg-
ingarupphæð á svín hvert, ellegar hann stendur í
ótakmarkaðri ábyrgð fyrir sláturhúsinu, þó svo að
venjulega er ákveðið takmark, sem stjórnin eigi
getur farið yfir í tryggingarkröfum sínum af ein-
stökum fjelagsmanni, án þess að kalla saman aðal-
fund.
Stjórnarfyrirkomulag er svipað og gerist á smjör-
búunum. Aðalfundur fjelagsmanna hefur æðsta
vald í fjelagsmálum, hann velur stjórn og fram-
kvæmdastjóra til að standa fyrir rekstrinum, sölu
afurðanna og daglegum störfum, hann ber ábyrgð
gjörða sinna fyrir stjórninni, en hefur annars frem-
ur óbundnar hendur. Þess skal getið, að sláturhúsið
rækir eigi aðeins framleiðsluna, þ. e. slátrar svín-
unum og gerir mat úr þeim, heídur sjer það og að
öllu leyti um sölu afurðanna erlendis, ólíkt því sem
á sjer stað um smjörbúin. Af því leiðir, að þeir sem
stjórna sláturhúsunum verða að bera nokkuð meira
skynbragð á verslun en' nauðsynlegt er fyrir stjóm-
endur smjörbúanna. Samvinnusláturhúsin eru inn-
byrðis bundin nokkuð sterkari skipulagsböndum en
smjörbúin, einkum eru ýms mál er snerta verslunar-
starfsemina tekin upp af sameiginlegri miðstjóm.
Öll sláturhúsin eru í sambandinu „De samvirkende
danske Andelssvineslagterier, er hefur sameiginlega
skrifstofu í Khöfn og liggja undir hana ýms mál,
einkum af því, að sláturhúsin, eins og áður er sagt,
reka sjálf verslun með afurðimar. Einnig íhafa ver-
ið stofnaðar: sameiginleg sjóvátrygging, sameigin-
leg slysatrygging, og vinnumálum sláturhúsanna er
og ráðið sameiginlega til lykta með leynilegu sam-
komulagi á fjelagsskrifstofunni.
Auk þess sem dönsk svínaframleiðsla hefur auk-
ist mikið, er vert að taka það fram, að samvinnu-
sláturhúsin hafa eigi síður en smjörbúin kostað
mjög kapps um að auka vörugæðin og hefur sam-
vinnan valdið því, að framleiðendur hafa fómað
meim til þess, en þeir mundu gert hafa sem einstak-
lingar, og þannig áunnið varanlega verðhækkun.
I sambandi við það, sem nú hefur sagt verið um
smjörbú og sláturhús er eðlilegt að fara fáeinum
orðum um danska lúðurinri, sem er sameiginlegt
vörumerki á smjöri og fleski. Er merkið sett á vör-
umar eftir rækilega skoðun og mat á gæðum henn-
ar. t öndverðu var lúðurinn „prívat“ vörumerki
nokkurra smjörbúa, en svo fór, að lúðurinn var tek-
ínn upp af ríkinu, svo að nú stendur hann sem
verndarmerki á öllum dönskum vörum. Nánari á-
kvæði um lúðurmerkið era fastákveðin með lögum
og ríkið lítur eftir því, að svo sje farið með vörana,
sem til er ætlast, til þess að bún megi njóta merkis-
ins. Meginregla í rannsóknaraðferð þeirri, sem beitt
er við vöramar, áður en þær fá merkið, er sú, að
hægt sje að rekja feril þeirra til framleiðandans með
ýmsum eftirlitstölum.
Það er með fullum rjetti hægt að eigna samvinnu-
hreyfingunni kapp það, er á það hefur verið lagt,
að vanda vöramar sem best, og sem kemur greini-
lega fram í notkun lúðurmerkisins.
Frh.
Bjamason frá Vestmannaeyjum
flutti ræðu, en rektor þakkaði.
Stúdentar komu einnig heim til
hans um kvöldið og sungu Int-
egervitæ og skrautritað ávarp
var honum fært. Hefur hann ver-
ið kennari við Mentaskólann í 44
ár, og verið vinsæll og vel met-
inn, bæði fyrir kenslustörf sín
og fræðastörf.
Beethoven’s hefur verið minst
hjer í Rvík um þessar mund-
ir með þrennum hljómleikum.
Hljómsveit Rvíkur ljek fyrst
nokkur lög hans fyrir hljómsveit.
Emil Thoroddsen ljek þrjár són-
ötur hans og síðasti orgelkonsert
Páls Isólfssonar var helgaður
minningu hans. Söng þar frú
Guðrún Ágústsdóttir nokkur lög
eftir hann. Einnig söng Hreinn
Pálsson Lofsöng eftir hann á
hljómleik, sem hann hjelt ný-
lega. Þetta er gott, en var á
dreifingi. Hefði átt vel við — og
mætti gera enn — að gera úr því
helsta af þessu ’eitt eða tvö Beet-
hoven’s kvöld, svo ódýr, að sem
flestir gætu sótt þau.
Flatningsvjel hefur Gísli John-
sen konsúll keypt frá Nordischer
Maschinenbau í Lybeck. En mað-
ur við þá verksmiðju, Þjóðverj-
inn Heckel, hefur búið til þess-
ar vjelar. Er hann nú staddur
hjer og var vjelin og vinna henn-
ar sýnd hjer nýlega, en G. J.
hefur látið nota hana á þessari
vertíð í Vestmannaeyjum og gef-
ist vel. Vjelin grípur fiskinn,
sem að henni er borinn og skil-
ar honum út úr sjer aftur full-
flöttum, hvort sem um stóran
fisk eða smáan er að ræða og
þótti sjómönnum hún fletja vel.
Hún fletur 1000 fiska á klukku-
stund.
Eggert Stefánsson söngvari er
nýkominn hingað og ætlar að
halda samsöngva hjer úti um
land; fór með Brúarfossi nú fyr-
ir helgina til Akureyrar, en kem-
ur aftur með Botníu frá Akur-
eyri, og syngur þá hjer í bænum.
Undanfarið hefur hann sungið
fyrir grammofónfjelag erlendis.
Lætur hann sjer ant um að
syngja íslensk lög erlendis og
hefur því verið vel tekið, og hjer
heima á E. St. marga vini, vegna
söngs síns.
Fossavirkjunin í Amarfirði
kvað eiga að hefjast í sumar, er
haft eftir einhverjum forgöngu-
mannanna í Alþbl.
Kappskák hefur verið háð und-
ananfarið milli skólapilta hjer og
við gagnfræðaskólann á Akur-
eyri og unnu hinir síðamefndu.
Síðan skoraðu þeir á stúdenta,
enurðu undir.
Prentsm. Ácta.