Lögrétta - 13.04.1927, Page 1
XXII. ár.
Reykjavík, miðvikudaginn 13. apríl 1927.
20____21. tbL
Um víða veröld.
Um fascismann.
í erlendum blöðum og tímarit-
im birtast stöðugt ýmsar eftir-
tektarverðar greinar um fascism-
ann á Italíu innanum ýmsan mið-
ur merkilegan og óáreiðanlegan
frjettatíning um hann. M. a. hef-
ur Churchill fjármálaráðherra
Breta látið í ljós álit sitt á fas-
cismanum, eftir ferð, sem hann
fór til Rómaborgar í vetur, og
ber honum á ýmsan hátt ve'l
söguna. En í ýmsum .enskum
blöðum hefur hann orðið fyrir
ámæli út af ummælum sínum.
Rithöf. H. G. Wells hefur einnig
fyrir nokkru skrifað um fascism-
ann í Sunday Express. Rekur
hann uppruna fascismans, svipað
•g sagt er frá í greinum, sem
Lögrj. hefur áður birt, segir að
Mussolini hafi ekki skapað hreyf-
inguna, sem farin hafi verið að
bæra á sjer fyr en hann kom til
akjalanna, m. a. í bókmentum
futuristanna. í upphafi var
Mussolini jafnaðarmaður og
friðarsinni og jafnvel eftir að
hann fór að beita sjer fyrir fas-
cismanum voru skoðanir hans
mjög í þá átt. Fyrsta stefnuskrá
fascismans, sem sennilega mundi
mú vera flestum gleymd, ef and-
stæðingar stefnunnar, eins og
Sturzo og Nitti hefðu ekki dregið
hana fram, — er í flestum at-
riðum gersamlega mótsett því,
sem fascistar halda nú fram. Þá
höfðu þeir á stefnuskrá sinni
frið, lýðveldi, afnám aðalstitla,
(nú er Mussolini sjálfur aðlaður
•g heitir hertogi), blaða-, funda-
•g skoðanafrelsi, eignamám
•frjósamra auðæfa og háa skatta
á auðmenn, landgjafir til bænda-
fjelaga (sovjets) o. s. frv. Upp-
haflega var það ekki Mussolini
heldur d’Annunzio sem átti að
verða höfðingi hins núverandi
fascistaflokks. Mussolini er eng-
anveginn neinn skapandi andi.
Það sjest á myndunum af hon-
mm þó ekki sje öðru. Þær
iýsa afskræmislega hjegómlegum
manni, og hræddum manni, að
vísu ekki manni, sem hræddur er
við líkamlegar hættur, en manni,
*em er dauðhræddur við dagsljós
sannleikans, hræddur við gagn-
rýni og andstóðu.
En þrátt fyrir alt er ýmislegt
gott í fari fascistanna. Þeir eru
ýmsir áhugasamir og trúaðir á
málstað sinn, þó málstaðurinn
sje að vísu hæpinn eða þeim sje
það ekki sjálfum ljóst hvað þeir
vilja. En einmitt í þessum æfin-
týrakenda og tígulega fascista-
flokki er fólgin framtíðarhætta
Italíu. Hann getur haldið áfram
að vera ofan á, en hann mun
óhjákvæmilega verða æ háðan
erlendu og innlendu auðvaldi,hann
mun meira og meira verða að
selja sjálfan sig til þess að koma
fram málum sínum, og þó verða
að gera það með ofbeldi og samt
ekki vinnast annað, en að ítalir
verði að dreggjum iðnaðarlýðs-
ins í Evrópu. Nú sem stendur er
ekki sjáanlegt í Ítalíu nokkurt
það afl, sem hamlað geti upp á
móti þeirri eyðileggingu, sem
fascisminn hefur komið af stað.
Italíu hnignar. Hún er að komast
út úr menningarsambandi og lífi
Evrópuþjóðanna. Hún hefur látið
myrða eða reka í útlegð alla
Evrópumenn sína.
I The Nation and Atheneum
hefur höf. að nafni Francis
Hackett einnig nýlega skýrt frá
viðtali, sem hann átti við Musso-
lini og lætur á ýmsan hátt vel
af honum. Mussolini veit það
ósköp vel, segir hann, að dygðir
þær, sem hann er að kenna Itöl-
um, eru dygðir þær, sem brýndar
eru fyrir börnum, hlýðni, agi og
það að heiðra skaltu föður þinri
og hertoga. Þessum reglum hef-
ur hann líka ætlað að þröngva
upp á sjer meiri menn, eins og
Salvemini og Croce. Hackett
spurði hann þess m. a. hvað
mundi hafa orðið um hann sjálf-
an ef einhver hefði ætlað að fara
að neyða hann til aga, hlýðni og
undirgefni. En Mussolini svar-
aði: Tíminn eftir ófriðinn er nýr
tími.og nýir tímar krefjast nýrra
siða. Mussolini er kraftur, of-
beldisfullur kraftur og hann get-
ur oft ekki stjórnað geðofsa sín-
um og hefur það einnig komið
fram í stjómmálaafstöðu hans.
Oftast hefur hann samt vald á
skapi sínu. Hann hefur verið hje-
gómlegur og grimmur. Hann hef-
ur vantað heiðarlega og áreiðan-
lega ráðunauta. Hann vantar
gagm’ýni. Þess vegna er hann
farinn að lifa í alveg óverulegum
heimi og hefur ekki sannar
fregnir af ástandinu eins og það
er. Hann er kominn í svipað á-
stand því, sem hafið gat upp á
sínum tíma mann eins og Ras-
putin. Jeg skyldi við Mussohni
með þeirri ósk, segir höf., að
hann eignaðist samverkamenn,
sem segðu honum sannleikann, í
stað þess annaðhvort að sleikja
fætur hans, eða bíða eftir færi
til þess að troða hann niður.
I Kína logar ennþá alt í ófriði.
Rússar hafa slitið stjómmála-
sambandi við Peking-stjómina.
Kanton-herinn kvað hafa farið
halloka síðustu daga.
. -o—■-
Játning-ar.
(Gunnar Áraason frá Skútu-
stöðum ritaði).
------ Frh.
Eins og sjest af því, sem að
framan er sagt, er jeg sammála
Chesterton um, að ekkert sje
heimskulegra, en að þykjast einn
hafa vit á öllu og fara einvörð-
ungu eftir því sem manni sjálf-
um kann að detta í hug, án þess
að taka skoðanir annara til
greina. En Chesterton hefur alls
ekki opnað augu mín fyrir þessu.
Jeg hef altaf litið þannig á máhð
frá því jeg kom til vits og ára.
Hinu neita jeg ekki, að mjer
finst það mjög freistandi að þýða
hjer röksemdaleiðslur hans fyrir
því, að það sje sannast að segja
vitfirring að trúa eingöngu á
eigin skynsemi. Brjálaðir menn
eru þeir* einu sem gera það út í
ystu æsar. Hann gengur svo frá
því máli, að ilt er að hrekja það,
og óþarft væri ekki að koma með
pistilinn. Jeg sleppi því samt tím-
ans og rúmsins vegna, en lýsi
því nú lítillega hverju þessi skoð-
un mín á eigin skynsemi minni
veldur um trúarskoðanir mínar.
Jeg get ekki gert það betur ljósc
með öðru en því, að gera sem
allra skýrast hversu mjög jeg er
mjer þess meðvitandi, að skyn-
semi mín sjálfs er takmörkuð og
jeg oft og einatt verð að beygja
mig fyrir dómum og hlíta ráð-
um annara til að komast að
sannleikanum. Jeg skal taka þrjú
dæmi til að sýna það.
Á skólaárunum lagði jeg litla
stund á stærðfræði, átti enga
stærðfræðiskenslubók, þegar jeg
var í efri bekkjunum, og las oft-
ast nær aðeins dæmin í tímanum,
— ef það var þá svo vel. En jeg
komst ekki hjá því að vera tek-
inn upp öðru hvom. Auðvitað
gat jeg þá annaðhvort alls ekki
leyst dæmin, eða reiknaði þau
vitlaust. Þó kom mjer það aldrei
til hugar, sem sumir sýnast gera
í trúmálum, að virða að vettugi
hjálp Dr. Ólafs Dan. til að reiknn
dæmin — þykjast einfær um það
sjálfur. Og jeg hefði tahð það
hreinustu heimsku af mjer, og á-
litið að bekkjarbræður mínir
hefðu fulla ástæðu til að segja
að jeg væri genginn af göflunum,
ef jeg einhvemtíma hefði treyst
svo mikið á stærðfræðisvit mitt,
að þegar jeg hefði reiknað eitt-
hvert dæmi hringlandi vitlaust,
þá hefði jeg haldið því fram, að
það væri rjettara, en eins og
ólafur reiknaði það. Þvi það
vissu bæði þeir og jeg, að stærð-
fræðisvit hans bar af mínu líkt
og sól af týru.
Þekking mín á náttúruvísind-
unum er mjög af skomum
skamti. Þess vegna er það, að
þegar jeg tala um þau, þá ber
jeg lítið fram af brjóstviti mínu,
en jeg styðst við kenningar
þeirra, sem jeg ætla að sjeu
mestir vísindamenn og hafi
drýgsta reynslu fyrir því, sem
við ber á því sviði, er þeir hafa
helst rannsakað. Jeg treysti mjer
ekki til að reka þyngdarlögmálið
ofan í Newton eða svara Einstein
fullum hálsi og segja að afstæð-
iskenning hans nái ekki nokkurri
átt, jafnvel þó mig kynni að
langa til þess að verða frægur
fyrir vikið. Jeg hef næga skyn-
semi til að kynoka mjer við að
verða frægur af endemum. Jeg
vil heldur læra af þessum mönn-
um en standa upp í hárinu á
þeim. Jeg held að jeg hafi betra
af því.
Jeg þykist hafa dálítið vit á
bókmentum. Jeg hef alla tíð haft
yndi af fögrum listum og reynt
að kynna mjer þær eftir föngum.
En þó jeg treysti mjer til að
rita dóm um bók eftir einhvem
höfund, þá myndi jeg skirrast við
að halda því fram að jeg væri sá
eini, sem gæti það. Og enda þótt
jeg skildi skáldskap Sigurjóns
Jónssonar eða Jóns Bjömssonar
til fullnustu, hefði jeg ekki einu
sinni sannfært sjálfan mig með
því um, að jeg gæti skýrt Goethe
og Shakespeare eins og vera bæri.
Jeg efa ekki að fjöldinn allur
hefur betri bókmentaskilning en
jeg, og jeg yrði að setjast þeim
til fóta og nema af þeim, sem í
því efni em snjallastir, ef jeg
ætlaði að taka mjer með rjettu
myndugleikavald á þessu sviði.
,Eíf menn em mjer sammála um,
að jeg hafi farið rjett að ráði
mínu í fymefndum tilfellum, þá
geta þeir ekki heimskað mig
fyrir hvemig jeg hef aflað mjer
trúarskoðana minna. Jeg hef
sem sagt þar borið mig eins að.
Jeg hef aldrei treyst og treysti
ekki enn á eigin skynsemi ein-
vörðungu til að skera úr um ei-
lífðarmálin. Þess vegna hef jeg
reynt eftir megni að kynna mjer
skoðanir þeirra manna á þeim,
sem jeg eftir bestu skynsemi tel
bærasta um þau að dæma. En
það em að mínum dómi þeir,
sem mestan áhuga hafa á
þeim haft, mest um þau hugsað
og besta trúarreynslu hafa. Jeg
álít trúarreynsluna lang mest
verða. Maður sem hefur hana
fram að færa á trúmálasviðinu,
stendur í mínum augum jafnt að
vígi og vísindamaðurinn, sem
hefur gert sjálfstæðar athuganir
og rannsóknir á vísindasviðinu.
Þannig er mjer ljúft, að beygja
mig fyrir þeim sem hefur feng-