Lögrétta - 20.04.1927, Blaðsíða 4

4
LÖGRJETTA
Bsndasamvinnan í Danmörku.
Fyrirlestur fluttur á alþjóða-samvinnumótinu
í Kelsingjaeyri 25. júlí til 8. ágúst 1925
Eftir A. D r e y e r.
Samvinnu-eggjasala.
Þar sem hægt er að segja um samvinnufjelög
danskra bænda yfirleitt að þau hafi haft vöruvönd-
un fyrst og fremst á dagskrá, þá á þetta þó eigi
síst við um eggjaútflutningsfjelögin dönsku. Um
1890 átti þessi vara ekki miklu gengi að fagna á
markaðinum, og einkum komu þá frá enska mark-
aðinum, sem þá tók við mestum hluta danskra eggja,
oft kærur út af gæðum þeirra. Það er og vafalaust,
að bæði framleiðendur og kaupmenn höfðu oft þá
meðferð á eggjunum, sem var alt annað en vel lög-
uð til þess að skapa eggjunum varanlegan markað.
Á þessum árum var það að „Grocer“ skrifaði um
danska eggjaverslun og sagði, að „Danir, sem sjálfir
kunna svo, vel að meta góðan mat kref jast þess af
oss, að vjer lokum augunum og höldum um nefið
þegar vjer etum dönsk egg“. Ýmsir urðu til að vekja
athygli á þessu meðal danskra bænda, og laust fyrir
1895 var farið að stofna fjelög hingað og þangað til
þess að safna og selja egg, en í öndverðu var hreyf-
ing þessi of dreifð til þess að geta haft nokkur veru-
leg áhrif á eggjasöluna í heild. Það var fyrst 1895,
þegar Dansk Andels Ægexport var grundvallað, að
smáfjelögin undir miðstjórn þess fengu nokkuð
meiri þýðingu. Þótt langt sje frá því að fjelag þetta
sje eitt ráðandi á eggjamarkaðinum, hefur það þó á
liðnum árum haft gagngerð áhrif á vöruvöndun,
meðferð og sölu danskra eggja. Vöxtur sjálfs fje-
lagsins sjest af því, að verslunarvelta þess er nú
árlega um 20 milj. kr. og útflutt egg á ári nema um
8 milj. kg. Meðlimir í sambandi þessu eru um 550
eggjasölufjelög hingað og þangað, er taka við eggj-
um fjelaga sinna, en auk þess eru á 15 stöðum stofn-
uð.pökkunarhús (Pakkener). Þangað eru eggin send
frá einstökum fjelögum og þar er búið um þau og
litið eftir því að þau sjeu boðleg verslunarvara og
eru þau síðan tilbúin til útflutnings. Tala fjelags-
manna í öllum fjelögunum var 1924 um 45000.
Um skipulag þessarar starfsemi til eflingar út-
flutnings á þriðju stærstu vörutegund danska land-
búnaðarins er það að segja, að grundvöllur sam-
vinnunnar liggur í eggjasölufjelögunum, sem dreifð
eru um alt land, og er skipulagi þeirra hagað á
venjulegan hátt. Til þess að fá nægt rekstursfje
taka fjelögin þannig lán, er fjelagsmenn ábyrgjast
allir saman, en stjórn fjelagsins er falin stjóm, er
venjulega felur vissum manni á hendi öll dagleg
störf við söfnun eggjanna. Smáfjelögin eru aftur
skuldbundin „Dansk Andels Ægexport“ að svo
miklu leyti sem hlutur þeirra í varasjóði, og aðeins
sá hlutur, útvísar. En þessu er svo háttað, að sam-
kvæmt lögum fjelagsins Dansk-Andels-Ægexport
eru smáfjelögin (meðlimirnir) skyld að leggja ár-
lega vissa upphæð í varasjóð. Þessar upphæðir verða
ekki endurgreiddar fyr en fjelagið kann að leysast
upp, og eru þær því eiginlegur fjárhagsgrundvöllur
fjelagsins.
Þá er þess að geta, að auk Dansk-Andels-Ægex-
port hafa nokkur samvinnusláturhús auk aðalstarf-
semi sinnar tekið að sjer eggjasöfnun og útflutning
þeirra. Aðferðin er sú, að viðskiftamenn sláturhúss-
ins flytja egg sín þangað, og tekur það þau með
föstu verði, en borgar fjelagsmönnum í árslok hagn-
að þann er á kann að verða sölunni í rjettu hlutfalli
við eggjatölu þá er hver fjelagsmaður hefur selt
sláturhúsinu. Annars er stjórn þessarar eggjasölu-
deildar sláturhússins alveg aðskilin frá aðalstarf-
semi þess.
Um fjórðungur útfluttra eggja frá Danmörku fer
í gegnum hendur Dansk-Andels-Ægexport og sam-
vinnusláturhúsin. 1924 voru útflutt dönsk egg alls
41,6 milj. tvítugar og nam verð þeirra 150 milj. kr.
Mikilvægust áhrif, er samvinnuhreyfingin á þessu
sviði hefur haft, eru þau, að Dansk-Andels-Ægex-
port kom á rækilegu eftirliti með aldri eggjanna.
Þjer vitið eflaust, að með eftirlitsaðferðum þessum
getur Englendingurinn með því að líta á eggið, sem
stendur á morgunverðarborði hans, sjeð í svip, hvort
eggin í raun og veru eru nýorpin, og ef hann vissi
hvað tölumar á egginu ættu að þýða, gæti hann af
þeim fundið út eiganda hænunnar, sem verpti egg-
inu. Vjer höfum hjer í Danmöfku nýverið fengið
samþykt lög, sem í líkingu við það er gerist um
smjörið, ákveða nánara, hversu eggin skuli flokkuð,
! svo að nú eru þau seld svo sem þau í raun og veru
| eru: „nýorpin, geymd, eða sprungin“. Niðurl.
Auðæfi hafsins og notkun þeirra
(Havets Rigdomme og deres
Udnyttelse) heitir nýútkomin
bók á dönsku (H. Hagerups for-
lag) eftir Matthías Þórðarson
frá Móum, sem nú hefur um
langt skeið verið búsettur í
Khöfn. Bókin er 352 bls. í stóru
broti og með 150 myndum, vönd-
uð að öllum frágangi og hefur
fengið mikið lof í dönskum blöð-
um. Höf. er vel kunnugur fiski-
veiðum hjer við land, hefur verið
skipstjóri hjer, formaður Fiski-t
fjelags íslands og leiðsögumaður
strandvarnaskipanna hjer. Bók-
in gefur margvíslegar og mikil-
vægar upplýsingar um fiskveið-
arnar og hefur útgáfan verið
styrkt bæði af Reiersenska sjóðn-
um og Dansk-íslenska sambands-
sjóðnum. M. L. Yde, aðalkonsúll
Dana í Hamborg, sem manna
mest hefur hvatt landa sína til
þess að hefja stórútgerð, hrós-
ar bókinni mikið og leggur til að
öll alþýðubókasöfn í Danmörku
eignist hana. Valtýr prófessor
Guðmundsson fer einnig í Polit-
iken mjög lofsamlegum orðum
um bókina.
Menn geta í Bókaverslun Þor-
steins Gíslasonar fengið sýnis-
hom, sem gefur nánari hugmynd
um ritið.
Þingtíðíndi.
Landsbankinn.
Frv. um starf og stjóm Lands-
bankans, sem fyr er getið, hefur
nú verið athugað í fjárhags-
nefnd ed. Hefur hún skilað áliti
um málið í þrennu lagi, en stend-
ur samt öll að sumum breyting-
’jm þeim, sem fram em bomar.
Bjöm Kristjánsson, Jónas Krist-
jánsson og Jóhann Þ. Jósefsson
skrifa undir álit meirihlutans, sá
síðastnefndi þó með nokkrum
fyrirvara. En þeir Jónas Jónsson
og Jón Baldvinsson skrifa hvor
sitt álit. Bankamál þessi hafa nú
verið rædd og athuguð alllengi.
Á þinginu 1924 komu fram tvö
frv., annað frá stjóminni eða
fjármálaráðherra. Kl. Jónssyni,
samið af Landsbankastjóminni,
þar sem gert var ráð fyrir því,
að Landsb. gæti fengið seðlaút-
gáfuna þegar í stað með nokkr-
um skilyrðum, að ríkið legði
bankanum 2 milj. fastan stofn-
sjóð, og að hann gæti ennfrem-
ur fengið, ef hann vildi, jafn-
mikla upph. með almennu hluta-
fje, og að yfirstjóm bankans yrði
5 manna bankaráð. Hitt frv. var
frá B. Kristjánssyni og gerði ráð
fyrir stofnun sjerstaks seðla-
banka. Málið var ekki afgreitt á
því þingi og á þinginu 1925 bar
stjómin (Jón Þorláksson) fram
nýtt frv. og samkv. því skyldi
Landsbankinn verða hlutabanki
og seðlabanki, með svipuðu
stjómarfyrirkomulagi og fyr var
ráð fyrir gert. Málið var heldur
ekki afgreitt á því þingi, en
ákveðið að skipa 5 manna milli-
þinganefnd til að athuga það.
Sátu í henni Magnús Jónsson
dócent, Sveinn Bjömsson, Ásgeir
Ásgeirsson, Jónas Jónsson og
Ben. Sveinsson. Meirihl. þeirrar
nefndar vildi gera bankann að
seðlabanka, en minnihl. (B.Sv.)
ekki, en var annars ósammála um
ýms atriði. Ríkið skyldi leggja
fram 3 milj. kr. stofnfje og starf
bankans skiftast í 3 deildir:
Seðla-, sparisjóðs og veðdeild
með aðskildri bókfærslu og fjár
hag. En yfirstjóm bankans skyldi
í höndum þingkjörinnar nefndar
er aftur kysi bankaráð til 4 ára,
en það aftur úr sínum hópi 3
bankastjóra til 1 árs. En enn
varð málið ekki afgreitt og aftur
lagt fram af stjórninni nú í þing-
byrjun með ýmsum breytingum
frá því sem fyr var.
Helstu breytingamar, sem
meirihl. fjárhagsn. ed. leggur til
miða að því, segir hann, að auka
öryggi bankans. Telur hann einn-
ig, að eftirlitsleysið, seip nú ríki
með bankanum og starfsemi
hans, sje mjög athugavert, þar
sem engin yfirstjóm sje lengur
til á borð við gæslustjórana
gömlu og engin „kritisk endur-
skoðun" fari fram, en viðskifti
bankans orðið mjög mikil, þar
sem skuldbindingar hans hafi í
árslok 1925 numið um 50 milj.
kr., auk ábyrgðar fyrir allstór-
um reikningslánum í útlöndum,
en sparisjóður bankans sje um 30
milj-. kr. — meirihl. leggur nú
til, að bankinn fái 5 milj. kr.
stofnfje, gullforðinn verði 40%
verða 4 milj. (í stað 3), og að
bankaráð 5 manna verði sett (í
stað 15 manna bankanefndar og
ráðh.). Þingdeildir eiga að kjósa
herra). Þingdeildir eiga að kjósa
sína 2 mennina hvor en ríkis-
stjómin að velja formanninn,
þetta bankaráð á, með nánar til-
tekinni verkaskiftingu að starfa
daglega í bankanum til eftirlits
og yfirstjómar, og hafi form. 5
þús. kr. og hinir 3 þús. kr. á ári,
með dýrtíðaruppbót og sjeu allir
búsettir í Reykjavík. En fram-
kvæmdastjórar verði 3 og einn
þeirra valdamestur aðalbanka-
stjóri. I þetta bankaráð er gert
ráð fyrir að kosið verði í fyrsta
sinn á þessu þingi og skipar
hæstirjettur þá jafnframt nefnd
5 viðskiftafróðra manna til þess
að meta allan hag bankans, úti-
standandi skuldir og eignir og
skal ljúka því fyrir 1. febr. 1928
og taki bankaráðið við samkv.
því mati og komi bankastarfsemi
á grundvelli þess í samræmi við
hin nýju lög eigi síðar en 1.
janúar 1929.
Meirihl. er samt ekki, sem fyr
segir, alveg sammála, og Bj.
Kristjánsson getur þess, að sjer
virðist nú sem fyr, að happasæl-
ast mundi, að hafa seðlabankann
sjerstaka stofnun. Jónas Jónsson
heldur fram skoðunum meirihl.
milliþinganefndarinnar, sem hann
sat í, og leggur til að stjómar-
frv. sem fyrir liggur verði samþ.
með fáum breytingum, s. s. þeim
að skylda opinberar stofnanir og
sjóði til þess að geyma handbært
fje sitt í Landsb. eða útibúum
hans, og að aðalbankastjóra skal
ráða, er tvö sæti losni í núver.
bankastjóm. Jón Baldvinsson
kveðst einnig í meginatriðum
vilja byggja á grundvelli meirihl.
milliþingan. frá 1925, en telur að
sumar breytingar stjómárinnar
sjeu til skemda, t. d. vill hann
ekki hafa einn bankastjóra yfir
hinum, en segir að núver. skipu-
lag, með 3 bankastj. valdajöfn-
um, hafi gefist vel. Yfirleitt virð-
ist honum til þess ætlast að
stjóm bankans verði óþarflega
umsvifamikil með bankaráðstill.
meirihl.Ekki vill hann láta banna
þingsetu hinum þjóðskipuðu
bankstjómm Islandsbanka eins
og stjfrv. gerir ráð fyrir, og megi
slíkt bann fremur til sanns veg-
ar færa um Landsbankastjórana,
því þeir óski þess sjálfir. Aðal-
lega er hann samt mótfallinn
ákvæðunum um endurkaupa-
skyldu Landsbankans á viðskifta-
víxlum Islandsbanka. Úttektina í
hendur bankaráðsins vill hann
láta eftirlitsmann banka- og
sparisjóða framkvæma.
----o——
Prentam. Acta.