Lögrétta - 04.05.1927, Qupperneq 1

LOGRJETTA
[I. ár. j Reykjavík, miðvikudaginn 4.. maí 1927. j 25.
Um vsða veröld.
Keyserling um Kínverja.
Ennþá eru Kínamálin óleyst
vandamál. Ennþá er barist aust'
ur þar og ennþá veit enginn hver
skjöldinn ber. En þessar skærur
eru, þrátt fyrir stjómmálavafn-
inga, verslunarbrask og hemað-
axgrimd, eitt af merkustu og
eftirtektarverðustu fyrirbrigðum
í menningarlífi nútímans, þar
sem barist er um það hvort sig-
ursæl vestræn menning eigi að
lifa í sátt eða ósátt við eina elstu
og merkustu menningarþjóð
heimsins, þjóð, sem margt hefur
lært af vestrænni menningu, en
líka verið kúguð af henni og 6-
rjetti beitt og stundum hefnt sín
grimmilega. —
Lögrj. hefur áður sagt all ná-
kvæmlega frá þessum málum og
sögulegri og þjóðfjelagslegri af-
stöðu þeirra. Jafnframt hefur
hún sagt nokkuð frá afstöðu
merki*a Kínverja til vestrænnar
menningar, t. d. Sun Yat Sen. Til
samanburðar við það er líka
fróðlegt að sjá álit merkra Ev-
rópumanna á Kínverjum. Einn af
kunnustu höf. sem á þýska tungu
rita, Keyserling greifi, hefur í
einu verki sínu, hugleiðingum 1
ferðasögusniði, skrifað allmikið
um Kínverja og kínverska menn-
ingu og hefur sjálfur dvalið aust-
ur þar. Hann minnist t. d. á
Kanton, einn aðal deilustaðinn
sem nú er, og sumir kalla hjarta
Kína. En samt er Kanton ekki
sjerkennilegri fyrir Kína en Mar-
seille eða Neapel fyrir Evrópu.
En samt er það merkileg borg,
þar er unnið, þrælað. Kínverjar
eru lúsiðnir. En Kanton-Kínverj-
inn púlar tilgangslaust, hann
vantar alia stórsýn framkvæmda-
mannsins. í kínverskri menningu
eru samt fólgin merkileg verð-
mæti, hún hefur staðist próf
rejmslunnar meira og betur en
flest önnur menning. Kína er hið
eina ríki, sem leyst hefur vanda-
spumingu þjóðfjelagsmálanna,
,,sociölu“ málanna, eina ríkið,
sem hefur getað gert allan al-
menning borgaranna hamingju-
saman. En á því er hætta, að
ýms þessi fomu verðmæti hverfi
með hinu forna skipulagi. Hið
nýja skipulag, sem slíkt, getur
ekki endurfætt Kína. Þjóðum er
ekki stjómað með skipulagi sínu,
heldur með skapferð sinni, eins
og Le Bons sagði. Kínverjar geta
veitt viðtöku vestrænum vjelum
og skipulagi og slíkt getur orðið
þeim að góðu liði. En það getur
því aðeins orðið að slíkt fái að
samlagast anda fomkínverskrar
menningar. Nauðsynin á kín-
verskri endurreisn er ekki fyrst
og fremst vegna hins gamla
skipulags, en vegna þess, að hinn
gamli andi er að hverfa úr því.
Kína hefur öldum saman staðið
hugsjón sinni nær í þjóðlífinu en
nokkur önnur söguþjóð og enn
lifir hún við þann anda, sem
gerði slíkt mögulegt. En hann er
að veiklast, jafnvel í hinum
bestu Kínverjum. Þá skortir fast-
an, framkvæmdaglaðan kraft.
Þeir kvarta og kjökra þar
sem þeir eiga að starfa. En Kín-
verjar eru þó iðnir, og þeir eru
allra manna kurteisastir, á marg-
an hátt sannmentuðustu menn
heimsins, þótt líka bregði fyrir í
fari þeirra ómannlegum einkenn-
um og djúpspakir í hugsun eni
þeir ekki. Viðreisn Kínverja er
möguleg aðeins á þeim menning-
argrundvelli, sem Konfúsius
lagði.
Max Reinhardt og Chaplin.
Þjóðverjinn Max Reinhardt er
sjálfsagt frægasti leikstjóri sem
nú er uppi. Ræður hann stórum
leikhúsum í Þýskalandi og er
sótst eftir honum víða um lönd
til þess að stjórna leiksýningum.
Nýlega fór hann t. d. til Ame-
ríku og var tekið með kostum og
kynjum. Á heimleiðinni kom
hann við í París og var haldin
þar veitsla og sagði þá jafn-
framt blaðamönnum ýmislegt frá
vesturför sinni. M. a. barst talið
að Chaplin, kvikmyndaleikaran-
um og léikstjóranum sem heims-
kunnur er orðinn. Hefur ekki
einlægt verið vinátta með hinum
gömlu leikurum og hinum nýju
keppinautum þeirra í kvikmynd-
unum, enda líta margir niður á
kvikmyndimar, sem listsnauðan
samsetning fyrir lágmentað fólk.
Það er því fróðlegt að kynnast
því í þessu sambandi hvað helsti
leikstjóri hinnar leikmentuðustu
þjóðar segir um kvikmyndimar
og einn aðalfulltrúa þeirra,
Chaplin:
Hann er brautryðjandi í list
sinni, segir Reinhardt. Og það
er merkilegt, að slíkur braut-
ryðjandi kemur einmitt fram,
þegar leikhúsin eru hætt að veita
öllum almenningi sína aðal and-
legu fæðu — kvikmyndimar eru
nú sú fæða. Evrópumenn geta
ekki gert sjer fulla grein fyrir
áhrifum og gildi kvikmyndanna
í Ameríku. Þær eru víða eina
listin, sem fólk á kost á að sjá.
Chaplin er fyrsta kvikmynda-
skáld heimsins og hið eina, enn
sem komið er. Hann er skáld,
leikari og leikstjóri í senn. Hann
hefur rutt braut kvikmyndalist
og -bókmentum. Hann hefur
aldrei snúið gamalli sögu í kvik-
mynd. Kvikmyndir eru í hönd-
um hans sjálfstæð list, og hann
trúir á þessa list í djúpri alvöru.
En samt hafa kvikmyndimar
ennþá ekki komist það, sem þær
eiga eftir að komast áleiðis.
Chaplin hefur byrjað vel, á einum
fegursta stað jarðarinnar (í Kali-
fomíu). En kvikmyndir eru enn í
bemsku, þær bíða eftir Shake-
speare sínum. Hin nýja leiklist á
að sínu leyti að verða eins og
list Shakespeares og Molieres.
sem eru hátindar menningarinn-
ar, list, • sem í senn fullnægir
smekk hinna bestu og er óbreytt-
um almenningi til ánægju. Skáld-
saga getur beðið og unnið sjer
áhrif smátt og smátt. Leikur get-
ur ekki beðið. Hann öðlast gildi
sitt og fær á sig stimpil eilífðar-
innar þegar hann hefur verið
hugsaður og lifaður af skáldinu
og þjóðinni í senn, einmitt á
þeirri stund þegar hann getur
komið að gagni. Jeg trúi á kom-
andi Shakespeare kvikmynda-
listarinnar, sagði Reinhardt.
Ýmislegt.
Clemenceau, franski stjóm-
málamaðurinn, er ennþá starf-
andi að ýmsum ritstörfum, há-
aldraður. Fæst hann nú mest við
heimspeki. Hann hefur verið
margbeðinn þess að skrifa minn-
ingar sínar og boðið stórfje fyr-
ir. En hann neitar. Jeg hef sjeð
of mikið og veit of mikið, segir
hann — en ef jeg segði frá því
mundi enginn, ekki nokkur mað-
ur, fara í styrjöld framar, jafn-
vel þó framtíð lands hans væri í
veði.
Miussolini hefur stungið upp á
því, að bókmentaverðlaun Nobels
fyrir 1927 verði veitt ítölsku
skáldkonunni Ada Negri.
Morgan-bankafjelagið hefur
nýlega boðist til þess að lána
bæjarfjelagi Rómaborgar 30 milj.
dollara.
Kolamannaverkfall hófst í
fyrra mánuði í meira en helmingi
allra náma í Bandaríkjunum.
Vildu námueigendur lækka kaup-
ið, sem vor 7% dollar á dag, hjá
þeim verkamönnum, sem fjelags-
bundnir voru.
Vilhjálmur fyrrum keisari er
nú sagður alveg hættur við það
að reyna að komast aftur til
Þýskalands. Hafði hann m. a.
farið fram á það, að vera gerður
að heiðursforseta í bandalagi
þýskra keisarasinna, en var kurt-
eislega en ákveðið synjað um
það.
Lindhagen borgarstjóri bar
nýlega fram í sænska þinginu
tillögu um afnám á heiðursmerkj-
um og nafnbótum og hefur slík
tillaga fyr komið fram, m. a. frá
Ekmann, sem nú er forsætisráð-
herra. Till. L. var samþykt 1
annari deildinni en feld í hinni,
en samt mun stjómin ætla að
gera ráðstafanir til afnámsins. —
Lindhagen borgarstjóri hefur
einnig borið áfram till. um mikla
lækkun á hemaðargjöldum og um
norræna samvinnu um afvopnun.
Svíar hafa nýlega sett lög um
það, að glæpamenn megi, eftir
ítrekað brot, setja á einskonar
ríkishæli æfilangt. Er víða um
lönd unnið í þessa átt í refsilög-
g'jöf.
Samkvæmt síðustu fjárauka-
lögum Dana hefur hallinn á
rekstri ríkisjámbrautanna oröið
á árinu ca. 22 milj. kr.
Amerískt fjelag eitt ætlar nú
að leggja fram 200 milj. marka
til búsabygginga í Berlín, en þar
hefur verið húsnæðisekla. Á að
byggja 15 þús. 2—4 herbergja
íbúðir.
Á fjárlögum þjóðverja eru nú
áætlaðar 698 milj. marka gjöld
til hermála og hafa Þjóðverjai
samt ekki heimild til þess að
hafa meira en 100 þús. mannr
her.
Eitt af stærstu kvikmyndafje-
lögum heimsins, Ufa-fjelagið
þýska, hefur nýlega verið selt
og breytt allmikið. Hafði verið
50 milj. marka halli á rekstri
þess.
Enska stjómin hefur nýlegn
flutt frumvarp, sem takmarkar
mjög löglegan rjett til verkfalla,
og verkbanna, sem stjómin telur
þjóðfjelaginu hættuleg. Frv. hef-
ur mætt ákafri mótspymu.
Danska stjórain hefur Iagt
áfram frv. um sameiginlega
starfrækslu pósts og síma. Er
ráð fyrir því gert, að það veröi
samþykt. Till. í sömu átt hefur
komið fram á Alþingi.
Síðustu fregnir.
I stóránni Missisippi í N.-Ame-
ríku eru nú mikil flóð. Era 250
þúsundir manna heimilislausir og
geisar sultur og drepsóttir. Borg-
in New Orleans er sögð f stór-
hættu og hafa verið sprengdir
flóðgarðar norðan árinnar gegnt
henni til þess að reyna að bjarga
henni og fékst því þó ekki fraitt-
gengt nema með blóðugum bar-
daga, því bændur þar spyrntu á
móti. 1 Arkansas-fljóti er einnig
feiknaflóð og 60 þús. manna
heimilislausir af völdum þess.
Sumstaðar sjest aðeins á hús-
þökin. Hoover hefur verið skip-
aður alræðismaður á flóðsvæð-
unum. — Norska þingið hefur
samþykt að lögbjóða gerðardóma
í vinnudeilum.