Lögrétta - 20.05.1927, Blaðsíða 1

LOGRJETTA
XXII. ár.
Reykjavík, föstudíiginn 20. maí 1927.
27—28. tbl.
Um víða veröld.
Símfregn segir að nýlátinn sje í
Kaupmannahöfn einhver snjall-
asti og- frægasti málfræðingur
nútímans, prófessor Vilhelm
Thomsen. Hann var háaldraður,
fæddur 25. janúar 1842 og hafði
verið háskólakennari síðan 1871,
og fjölsóttur fyrirlesari og all-
afkastamikill rithöfundur, en
kenslu- og prófastarfsemi hafði
hann annars fremur lítið á
hendi. Hann var manna fjölfróð-
astur í fræðigrein sinni og kom
víða við og hefur alstaðar eftir
sig látið einhver spor brautryðj-
andans. Hlotnaðist honum einnig
margvísleg veraldleg sæmd, m. a.
var hann riddari fílsorðunnar og
er það mjög fátítfc um þá, sem
ekki eru konungbomir. Hann var
einnig heiðursfjelagi margra
fræðafjelaga víða um lönd, þ. á.
m. Bókmentafjelagsins ísienska.
Hann átti líka um skeið sæti í
Árnanefndinni (1891—1918) og
fjekst talsvert við efni, sem
snertu íslenska og almenna nor-
ræna málvísi og lærði snemma ís-
lensku, hjá Þorvaldi, síðar presti
á Melstað.
Aðalstörf V. T. lágu samt á
öðrum sviðum. Varð hann einna
fyrst kunnur fyrir bók sína um
áhrif hins gotneska málaflokks á
hinn finska (1869). Sýndi hann
þar fram á margvísleg áhrif,
sem finsk tunga hefði orðið fyrir
frá norrænu (eða gotnesku)
bæði fyrir og eftir að sögur hefj-
ast og þannig, að í finsku mætti
sjá ýmsar leifar, sem sýndu
upprunalegri orðmyndir, en ann-
ars væru þektar í gotneskum
málaflokki. Seinna skrifaði hann
einnig merkilegt rit um sam-
bandið milli finsku og baltiskra
(lítáisk-lettiskra mála). 1896 var
honum boðið til Oxford til þess
að flytja þar fyrirlestra og tal-
aði þá um sambandið milli Norð-
urlanda og Rússlands hins foma,
eða Garðaríkis. Varð úr þeim fyr- l
irlestrum ágæt bók, The Relati-
ons between Ancient Russia and
Scandinavia and the origin of
the Russian State. Er þar sýnt
fram á margvísleg áhrif, sem
rússnesk tunga hefur orðið fyrir
af norrænni og það, að norrænir
menn hafi stöfnað hið rússneska
ríki.
Einna frægastur varð V. T.
samt á ^ínum tíma fyrir að ráða
torlesið letur austur í Mongólíu,
sem árangurslaust hafði verið
glímt við. Tókst honum að ráða
fram úr áletruninni 1894 og
skrifaði um bækling á frönsku
(Déchiffrement des inscriptions
de l’Ork'hon) og síðar nákvæma
bók. Hafa þessar rannsóknir hans
grundvallargildi fyrir tyrkneska
málvísi, segja sjerfróðir menn.
Svo hefur verið um fleiri efni,
sem hann hefur fengist við, að
honum hefur tekist að varpa yf-
ir þau nýju og oft óvæntu ljósi
og beina rannsóknunum inn á nýj-
ar brautir, s. s. um svonefnd lyk-
isk mál í Litlu-Asíu og um etrúsku
og samband Kennar við Kákas-
us-mál. Þá gerði hann einnig, að
því er indoevrópsk mál snerti m.
a. stórmerkar athuganir um
palatal-lögin svonefndu, sem á-
j samt Vemers-lögum urðu til þess
j að skýra margt og gerbreyta
I skoðunum manna á indoevrópiskri
| hljóðfræði.
j Auk sjerfræðirita sinna hefur
V. T. ritað ýmislegt, sem að-
gengilegra er ósjerfróðu fólki,
sem samt hefur áhuga á málvísi,
einkum málsögulegs efnis. Má
nefna þar til stutta, en skýra og
skemtilega sögu málvísinnar, rit-
gerð um fomarisika menningu,
nokkrar æfisögur danskra mál-
fræðinga o. fl. Einnig var hann
ritstjóri Nordisk Tidsskrift for
Filologi, á árunum 1872—92.
V. T. taldi sjálfur svo, að mik-
ið hefði hann lært af Rask sjer-
staklega og svo af Madvig, en
annars reynt að læra alstaðar
þar, sem eitthvað var að læra, en
lært mest af sjálfum sjer. Fjöl-
hæfi viðfangsefna hans og lær-
dóms, má nokkuð marka á því,
að hann var andmælandi við
doktorspróf í arabiskum, ind-
verskum, slafneskum, semitisk-
um, rómönskum, keltneskum og
norrænum efnum.
Með honum er í valinn fallinn
einn af helstu málfræðingum síð-
ari tíma, vandvirkur, skarpsýnn
og fjölfróður fræðimaður.
Bretsk bókagerð.
Á ófriðarárunum og um þau,
komst, svo sem kunnugt er, rót
og ruglingur á flesta hluti, m. a.
á bókagerð. Varð þá að hætta
við ýms bókmenta- og, vísinda-
fyrirtæki og shtnaði ýms milli-
ríkjasamvinna um þau og er það
fyrst nú um þessar mundir, að
nokkur regla er aftur að komast
á þau mál. Þannig er aftur farið
að halda ýmsa alþjóðlega vís-
indafundi, sem niður höfðu lagst
og fræðastarfsemi og bókagerð
er aftur að færast í sæmilegt
horf. Bókagerð Breta varð minst
á árinu 1918 og komu þá alls út
í bretska konungdæminu 7.717
bækur og bæklingar. En árið
1925 komu út 13.202 bækur og
bæklingar og er það meira en
verið hefur nokkru sini síðan
1913. Af þessu voru nýjar bækur
9.997 og nýjar útgáfur eldri bóka
3.225. Flestar bækur koma út í
október, fæstar í ágúist. í því er
nokkur fróðleikur, að athuga það,
hvernig bókaútgáfa Breta skift-
ist og hvað helst virðist lesið
(1925). Langmest kemur út af
skáldsögum (2.269) og einnig
mikið af kvæðum og leikritum
(794) og er það fjórði hæsti
flokkurinn, en hærri eru trúmála-
rit (981) og þjóðfjelagsmálarit
(932). Þá eru æfisögur (632)
og náttúrufræðarit ýms (617)
og rit um verkleg fræði (609)
og ferðasögur (578). Nokkuð er
það einkennilegt, eftir því sem
af er látið Bretum, og ýmsir út-
lendingar gera sjer hugmyndir
um, að rit um íþróttir (222) og
verslunarmál (150) eru hlutfalls-
lega fá. Rit um listir (281),
heimspeki (288). málfræði (263)
og hermál (262) eru mun fleiri
og sagnfræðarit eru einn hæsti
flokkurinn (499). Það er loks
eftirtektarvert, að tiltölulega
mjög fátt af þessari bókamergð
eru þýðingar (aðeins 307) og er
þar allmikill munur á bókaút-
gáfu Breta og t. d. Þjóðverja.
Síðustu fregnir.
Viðsjár eru nú með Bretum og
Rússum út af því, að lögreglu-
rannsókn fór fram í húsi ráð-
stjórnarinnar í London gerð með
vitund stjómarinnar í þeim til-
gangi að leita að mikilsverðu
ensku skjali, sem talið var að þar
mundi vera. Það fanst ekki, en
ýms skjöl segir innanríkisráð-
herrann að fundist hafi sem
sanni fjandsamlegan undir-
róður Rússa gegn Bretum. Talið
er nú að stjómmálasambandinu
verði slitið milli ríkjanna, en
ósenniegt að til ófriðar dragi,
þótt ófriðlega sje látið. ófriðar-
horfur em ennþá nokkrar út af
Balkanmálunum. 1 Kína em enn-
þá skærur. Nýtt flóð hefur hlaup-
ið í Missisippífljótið og hafa 200
þús. manns flúið heimili sín.
Játningar.
(Gunnar Ámason frá Skútu-
stöðum ritaði).
IV. Um syndina, vegina tvo og
djöfulinn.
%
„Burt með aillar kennisetning
ar“, það er heróp allra tískuguð
fræðinga. Þeir kalla það á göt
um og gatnamótum, þeir skrækj;
það í fundarsölum og æpa þa<
jafnvel 1 kirkjunum. Og fólki
klappar þeim lof í lófa, vill a<
þeir endurtaki það sem oftast o;
bergmálar það sjálft, án þess a<
vita meir en svo hvað það þýðir
Og tískuguðfræðingamir takast
loft yfir snjallræði sínu, að n;
til fólksins. Því með því að nið
urlægja kirkjuna, upphefja þei
sjálfa sig í augum þess. Nú
þetta er mannlegt.
Þeir segja það, þessir vitring
ar, að kirkjan fái ekki þrifis
vegna kennisetninganna, þær ætl
að sliga hana, eigi hún að reis
ast við, verði að hreinsa hana al
gerlega af þeim. Jeg verð ai
segja það, að mjer leikur vafi
því, hvort þessir menn vita gjörlr
hvað þeir em að fara með. Þv
að jeg ætla að sannleikurinn sjc
sá, að það sje hreinasta endi
leysa. Chesterton segir á einun
stað á þá leið, að það sje álíkr
viturlegt að tala um, að þa<
þurfi að losa kristindóminn, eðr
kirkjuna, við kennisetningamar
eins og að segja að nauðsyn bær
til, að losa einhvem mann vi<
beinagrind sína, til þess að hanr.
væri eins og hann ætti að vera
Jeg hef engan sjeð rökstyðjf
betur og í jafn stuttu máli hv<
óhjákvæmilegar kennisetning-
amar era kirkjunni. Tel líka alls-
endis óþarft að bæta nokkru vic
það. Aðeins get jeg bent á það
að nú má heita, að lútherskr
kirkjan, eða að minsta kosti ís
lenska þjóðkirkjan, hafi enga’
kennisetningar. Er hún styrkari
er líf hennar meira fyrir það'
íletur nokkur borið á móti, af
svo er að sjá sem hún sje að lið-
ast sundur og það aðallega af
þessu, að þeir sem eiga að
standa hlið við hlið standa hve;
gegn öðmm, þeir sem ættu af
hjálpast að við að safna saman
dreifa sundur. Jeg á við prestana
sem kenna oft sitt hvað hver uir
sig. Er ekki von að almenningur
sem heyrir eitt í þessari kirkju,er
annað i hinni, já ef til vill alvet
þveröfugt af munni t. d. sjer;
Bjama og sr. Haraldar, eigi ekk
eingöngu bágt með að átta sig í
hverjar sjeu kenningar kristin-
dómsins, heldur finnist sem svo
að það sje til einskis að hirða uir