Lögrétta - 25.05.1927, Blaðsíða 1

XXH. ár.
Samvinnumenn og Jafnaðarmenn.
Hjer á landi hefur löngum ver-
ið deilt aUmikið um samvinnu-
fjelagsskapinn og stefnu hans og
ekki síst um afstöðu hans til
stjórnmála og stjóramálaflokka.
En það er ekki einungis hjer, að
slíkar deilur hafa farið fram,
en einnig t. d. í einu höfuðlandi
samvinnunnar, Bretlandi. En
einmitt nú sem stendur rísa all-
hátt öldur þessara deila og
stendur fyrir dyrum, að sam-
vinnufjelögin bretsku geri endan-
lega út um það, hvaða stefnu þau
taki í þessum málum, á sam-
bandsfundi, sem haldinn verður
innan skamms í Cheltenham.
Mun Lögrjetta þá skýra nánar
frá þessurn málum, en segja nú
frá aðdraganda og aðal deiluefn-
unum. En um skipulag og hag
bretskra samvinnufjelaga í heild
sinni hafa áður birtst yfirlits-
greinar hjer í blaðinu.
Deilan stendur nú um það
fyrst og fremst í samvinnufjte- i
lögunum bretsku, hvort þau edgi
að ganga í stjórnmálabandalag
við Jafnaðarmannaflokkinn eða
ekki, á grundvelli jafnaðarstefn-
unnar að mestu leyti. Til með-
tnæla þessu hefur m. a. verið
gefinn út bæklingurinn The Co-
operatives and Trade Unions og
á þessi skoðun þegar allmarga og
ötula formælendur innan sam- i
vinnufjelaganna, aúk þess sem
jafnaðarmenn, bæði socialistar
og kommunistar, róa fast að því.
Hefur setið á rökstólum nefnd,
skipuð fulltrúum frá báðum að-
iljum, til þess að athuga banda-
lagsmöguleikana. Hefur fyrir
hennar tilverknað verið gert upp-
kast að samvinnustefnuskrá, sem
eins og fyr segir, hvílir að mestu
á grundvelli jafnaðarstefnunnar
og igerir ráð fyrir sameiginleg-
um kosningastuðningi og sam-
eiginlegum þingflokki, hinum nú-
verandi jafnaðarmannaflokki. Þó
er það undanskilið, að samvinnu-
menn halda fram hlutfallskosn-
ingum, en jafnaðarmenn vilja
ekki fallast á þær, og að þar sem
jafnaðarmenn vilja þjóðnýta (eða
hjeraðsnýta) kola-, brauð- og
mjólkursölu (og framleiðslu),
bankastarfsemi, þá vilja sam-
vinnumenn fyrst koma á þetta
samvinnuskipulagi með núverandi
sniði (og þjóðnýta á eftir).
Hreyfingin í þá átt, að láta
samvinnufjelögin taka þátt í
stjórnmálum á flokksvísu er ekki
ný. En fram að þessu hafa þeir
stöðugt orðið ofan á, sem verlð
*lafa andstæðir þessari hreyfingu.
Reykjavík, miðvikudaginn 25. maí 1927.
Á sambandsfundinum í Swansea
1917 var samþykt ályktun þess
efnis, að tími væri ekki til þess
kominn, að sambandið' tæki þátt
í stjómmálum og á Carlisle-
fundinum tveimur árum síðar,
var þetta staðfest. En á fundi
í Southport 1925 var ákveðið
að leita samvinnu við verka-
mannaflokkinn um þingframboð.
Innan samvinnufjelagsskaparins
hefur líka lengi verið til sjer-
stakur flokkur, sem tekið hefur
opinberlega þátt í landsmálum í
nafni samvinnunnar. Kom hann
fyrst að þingmanni 1918, síðan
fjórum 1922, sex 1923 og fimm
1924 (þingmenn eru nokkur
hundruð). En þrátt fyrir þessa
stjómmálahreyfingu hefur af-
staðan verið sú, að af kringum
1400 smásölufjelögum hafa til
þessa aðeins 447 verið áhangandi
þessum stjómmálaflokki innan
sambandsins og hefur hann því
iítið getað notið sín út á við.
En inn á við í sambandinu, .hef-
ur hann látið allmikið að sjer
kveða og allvíða náð yfirhönd yfir
hinum, — þótb þeir segist vera
miklu fjölmennari, — því þeir
eru ákafari í fylginu við mál-
stað sinn.
Þeir, sem andstæðir eru stjóm-
málaafskiftum og flokksfylgí
samvinnustefnunnar halda því
fram, að samvinnufjelögin sjeu
fyrst og fremst hlutlaus við-
skiftafjelög, sem eigi að láta af-
skiftalausar landsmálaskoðanir
fjelaga sinna, enda mundi það
verða fjelagsskapnum til tjóns,
að dragast inn í flokkadeilur, og
hafi stofnendur og forvígismenn
bretskrar samvinnu ekki til þess
ætlast. Þeir benda einnig á það,
að stjómmálaafskiftin, sem starf-
semi hins pólitiska minnihluta
hafi þegar haft í för með sjfer,
hafi verið samvinnufjelögunum
óhæfilega dýr. Þingfulltrúamir
hafi sem sje kostað um 190 þús.
kr. hver, þar í meðtalinn kostn-
aður við kosningar og sæmilegur
fulltrúafjöldi ‘ mundi því kosta
sambandið um 10 miljónir króna.
Andstaðan gegn stjómmálaþátt-
tökunni hefur líka sumstaðar
verið svo megn, t. d. í einu höf-
uðbóli samvinnunnar, Leeds, að
þar hafa samvinnufjelögin rekið
stjómmálaflokkinn alveg af hönd-
um sjer, og meira að segja rekið
frá starfi þá framkvæmdastjóra,
sem þrátt fyrir það aðhyltust
stjómmálaþáttökuna.
En sem sagt, nú er fyrir dyr-
um höfuðorustan um bretsku
samvinnufjelögin og veltur að
vísu ekki á neinu smáræði hvern-
ig fer. Því með þeim gætu jafn-
aðarmönnum bætst 4 miljónir og
800 þús. kjósendur og mikill fjár-
styrkur, því samvinnufjelögin
eiga rúml. 3000 miljónir kr. 1
höfuðstólum og sjóðum, og árleg
verslunarvelta þeirra nemur
meira en 5600 miljónum króna.
Síðustu fregnir.
Sænskum ameríkumanni, Lind-
berg að nafni, hefur nú tekist að
fljúga yfir Atlantshaf, frá New
York til Parísar í einni lotu (í
33 klst.) og var einsamall í vjel
sinni. Er mikill fögnuður yfir
þessu afreki, kirkjuklukkum var
hringt þess vegna í Bandaríkjun-
um og látlaus fagnaðarlæti í
París, en Þjóðhöfðingjar land-
anna sendust á samfagnaðar-
skeytum. — Norski gerðardóm-
urinn í vinnudeilum hefur úr-
skurðað 15% almenna kauplækk-
un. — Verslunarmálanefndin á
fjárhagsráðstefnunni í Genf hef-
ur gefið út álit þess efnis, að
almenn tollalækkun sje æskileg
og nauðsynleg, því háir tollar
sjeu skaðlegir, en telur að lækk-
unina verði að framkvæma smátt
og smátt.
---o---
Játningar.
(Gunnar Ámason frá Skútu-
stöðum ritaði).
Jeg vildi örlítið vikja að einu
orði, sem sjaldan er nefnt manna
á meðal nú á dögum, og lætur
illa í eyrum flestra. Ekki af því,
að þeim þyki það hræðilegt, held-
ur sakir þess, að þeir finna svo
lítið til að það snerti þá, virðist
það eitthvað svo ómerkilega efn-
islaust. Það er orðið synd.
Ef jeg væri nokkur trúfræð-
ingur, ritaði jeg vísast langt mál
um erfðasyndina. En þar sem því
er ekki til að dreifa, segi jeg það
eitt, að sú kennisetning kirkjunn-
ar felur í sjer meir en lítil sann-
indi, sem mega heita vísindalega
sönnuð. Þau sem sje að börain
erfa mestan hluta eðlis síns frá
foreldrum og forfeðrum. Þau erfa
bæði góðar og illar eðlishvatir,
svo sannmæli er, að hjarta
mannsins er spilt frá fæðingu.
Hitt er annað mál, hvort af því
megi draga þá ályktun, að um
nokkra sekt sje að ræða hjá barn-
imi gagnvart Guði, sem það
verði að bera ábyrgð á eða taka
út hegning fyrir. Vart þykir mjer
að hægt sje að álykta svo.
Jeg vildi aðeins táka ofurlítið
til athugunar eina nútímaskoðun
á syndinni, sem er all almenn og
það jafnvel meðal guðfræðinga.
Það er sú skoðun, að syndin sje
ekki annað en fávitska mannanna,
bara þroskaleysi. Nýguðfræðing-
29. tbl.
Thomas H. Johnson.
Símfregn segir að 20. þ. m.
hafi látist í Winnipeg einn kunn-
asti og atorkumesti íslendingur
vestan hafs, Thomas H. Johnson
fyrrum ráðherra. Hann var Þing-
eyingur að ætt og uppruna, fædd-
ur að Hjeðinshöfða 12. febrúar
1870, af Illugastaðaætt. Hann fór
ungur utan, settist fyrst að i
Nýja Islandi en fór síðan að
stunda laganám og hafði verið
málfærslumaður í Winnipeg síðan
um aldamót. En jafnframt tók
hann mikinn þátt í stjómmálum
og varð þingmaður 1907 í Mani-
tobafylki, en ráðherra varð hann
á árunum í upphafi ófriðarins,
fyrst atvinnumálaráðherra og síð-
ar dómsmálaráðherra. Á síðari ár-
um var hann heilsubilaður. Th.
H. J. var málafylgjumaður mikill,
prýðilega máli farinn, bæði á
ensku og íslensku, og höfðingleg-
ur í fasi. Auk alm. Kanadamála
Ijet hann ísl. þjóðræknismál tals-
vert til sín taka. Mynd og allítar-
leg æfisaga Th. H. J. hefur birtst
í óðni.
amir hjeldu þessu mjög fram í
byrjun og gera sumir hverjir enn.
En hægust eru heimatökin. Einn
guðfræðineminn hefur nýlega I
„Tímanum“ skýrlega orðað þetta,
en svo hjóða orð hans (og læri-
meistara hans útlendra og inn-
lendra): Mjer er spurn: Frá
hverju öðru þarf mannkynið að
frelsast, en villu og vanþekking
sinni? Eða í hverju öðru geta
„syndir“ þess verið fólgnar?
Greinarhöfundur gerir alveg rjett
að hafa „syndir“ innan gæsa-
lappa, því í rauninni lítur hann
svo á að engin synd sje til. Þvi
1 orðinu synd, eins og það hefur
altaf verið skilið, af mönnum al-
ment og verður ætíð innan kirkj-
unnar, felst sektarmerking. Að
syndga merkir að verða á ein-
hvem hátt sekur fyrir Guði. Nú
er það auðsætt, að þó mannkynið
vaði í „villu og vanþekking“, sem