Lögrétta - 22.06.1927, Blaðsíða 3

LÖGRJETTA
f
Hann var sagður kirkjurækinn
trúmaður og síðustu orðin, sem
til hans heyrðust voru: Faðir, í
þínar hendur fel jeg minn anda.
Það voru ekki einungis ísl.
blöðin vestra, sem skrifuðu ræki-
lega og loflega um Th. H. J. held-
ur ekki síður ensku blöðin. Mani-
toba Free Press sagði m. a. Mr.
Johnson var einn hinn aðdáan-
legasti maður, þeirra er við opin
ber mál hafa riðnir verið, og
fylki þetta hefur framleitt. Hann
var djarfsækinn bardagamaður,
er fylkið þurfti frekast og mest
á slíkum hæfileikum að halda.
. . . Hann var fögur fyrirmynd
meðal þeirra manna, er stundum
hafa verið kallaðir hinir nýju
Kanadamenn. Kanadafæddur var
hann ekki. Þó mundi enginn
Kanadamaður hafa getað tekið
honum fram í aðdáun og hollustu
við þetta land. Enskan var ekki
móðurmál hans. Þó mælti hann á
þá tungu með slíkri nákvæmni
og með slíku magni að stórhæfir
Kanadafæddir mælskumenn öf-
unduðu hann af. Hann var
kanadiskur stórhöfðingi um leið
og hann var hinn langglæsileg-
asti fulltrúi síns eigin þjóðflokks
í Vestur-Kanada, þar sem áhug-
inn og hollustan við hin dýrmætu
óðul, hvort um sig, hjeldust í
hendur og rákust aldrei á . . .
Hann stóð nýlega . . . með pálm-
ann í höndunum á hinni veglegu
hátíð í Minneapolis, — þar sem
saman voru komnir Skandínavar
úr víðri veröld —, sem einn hinn
áhrifamesti málsvari norænna
hugsjóna og norrænnar menning-
ar . . .
Winnipeg Evening Tribune
segir: 1 sögu þessa manns býr
allur gróðrarandi Vesturlandsins,
andinn, sem enn leitar áfram og
upp á við og æ skyldi lifa.
----o----
Mjólkurmeðferð.
Eins og kunnugt er, er þess
víða krafist, að sölumjólk sje
hreinsuð eða gerilsneydd og er
það venjulega gert með aðferð
sem nefnd er „pasteurisering“,
kend við franska vísindamanninn
Pasteur,sem fann hana upp.Þessi
aðferð er notuð hjer af Mjólkur-
fjelagi Reykjavíkur. Aðferðin er
í því fólgin, að mjólkin er hituð
mikið (víðast lögboðin 80—85 st.
hitun) svo að sóttkveikjur í
henni drepist, en svo er hún aft-
ur kæld jafnharðan með sjer-
stökum og allflóknum aðferðum.
Þessi mjólkurmeðferð þykir hver-
vetna framfaraspor, frá því sem
áður var, er mjólk var seld óvalin
og eftirlitslaust til neytslu svo að
oft gat stafað heilbrigðishætta af,
einkum í bæjum. Ókosti þótti að-
ferðin samt jafnframt hafa. Hún
er alldýr og fyrirhafnarsöm,
mjólkin missir nokkuð af nær-
ingargildi sínu við það, að nokk-
uð af „albumini“ hennar hleypur
og kolsýra hverfur úr henni og
glatast þannig nokkuð að kalk- og
fosfatsöltum.
1 Pasteurstofnuninni í París
hafa því árum saman verið gerð-
ar tilraunir í þá átt að fá bætt
um aðferðina. Nú er sagt, að
prófessor Stassano hafi, eftir 20
ára tilraunir, tekist að finna nýja
og betri mjólkurmeðferð, sem
kölluð er „stassanisering“. Með
henni þarf ekki nema 75 st. hit-
un og miklu minni kælingu (í 20
st. í stað 3), með ódýrari aferð-
um en áður, og öll á hreinsunin
að taka skemri tíma en fyr. Alt
um það á mjólkin að gerilsneyð-
ast betur og halda óskertari nær-
ingarefnum sínum, ekki síst bæti-
efnunum. Dönsk verksmiðja
(Silkeborg Maskinfabrik), sem
selt hefur mjólkurvjelar um allan
heim, hefur fengið notkunarrjett
| þessarar nýju uppfyndingar, og
| er um þessar mundir verið að
| reyna hana enn á ný í tilrauna-
mjólkurbúi danska ríkisins í
Hilleröd. Telja fróðir menn, að
hún muni fljótlega og alment
ryðja sjer til rúms að breyta
núv. mjólkurmieðferð.
----o----
Nýbýli og ræktun.
Þessi mál eru á dagskrá þjóð-
arinnar og munu verða það næstu
árin. AJlir sjá þörfina á því að
| rækta og prýða landið, en menn
i greinir aðallega á um leiðirnai' að
i markinu. Mikið hefur verið rætt
og ritað um þessi mál hin síðari
i árin, en þó liggur ekki nærri að
! menn sjeu komnir að nokkurri
i verulegri niðurstöðu um úrlausn
í þeirra og því ekki úr vegi að
reifa þau lítið eitt enn, ekki síst
fyrir það, að nú fara kosningar
í hönd. Væri tilgangi mínum náð,
ef það sem jeg legg til málanna
vekti menn til umhugsunar um
þessi mikilsverðu mál þjóðarinn-
ar aJmennara en nú gerist. Þetta
er mál málanna, eins og nú horf-
ir við í voru bjóðfjelagi. Krefj-
ast slík mál mikils undirbúnings.
Það hefur erlendum þjóðum ver-
ið fyllilega ljóst og oss ætti einn-
ig að verða það ljóst og það held-
ur fyr en síðar.
Síðasta manntal. Nú er nýaf-
staðið manntal hjer á landi, og
taldist svo til, að um 100 þús.
manns væru hjer búsettir. Öllum
mun það mikið gleðiefni að fólk-
inu fjölgar. Hin síðari árin hefur
verið mikil fólksekla í landinu,
enda ekki óeðlilegt, þar sem svo
margt er eftir ógert og krefst
mannshandarinnar. — Á þessum
fjórðungi aldar sem liðinn er af
20. öldinni hefur fólkinu fjölgað
um þriðjung, og síðan um alda-
mótin 1800 meir en um helming
(þá 47 þús.). Árið 1910 voru bú-
settir í landinu 85183 menn og
1920 94690 menn. Fólksfjölgunin
hefur verið nokkumveginn jöfn
hin síðari árin.
Nú er vel kunnugt, að margir
íslendingar búa erlendis, einkum
í Kanada og svo víðar. Mun láta
nærri að um 50—60 þús. íslend-
ingar og afkomendur þeirra sjeu
búsettir í öðrum löndum..— Ef
Ameríkuferðir hefðu ekki hafist,
byggju nú fleiri menn í landinu.
þó því aðeins, að skilyrði hefðu
verið til staðar fyrir það fólk að
búsetja sig heima þegar útflutn-
ingurinn hófst. En þá steðjaði að
þjóðinni óáran mikil og efnahag-
urinn var mjög bágborinn, svo að
ýmsar sveitastjómir sáu sjer
jafnvel hag í því, að senda þurfa-
menn til Ameríku, eða styrkja
þá til fararinnar.
Þegar vjer athugum nánar síð-
asta manntal og berum það sam-
an við fyrri manntöl, þá verðum
vjer þess fljótt áskynja, að tals-
verð hreyfing er innan þjóðfje-
lagsins. Og aðalhreyfingin stefn-
ir í þá átt, að fólkið streymi úr
sveitum Jandsins í sjávarþorp,
kaupstaði og kauptún. Fólldð
hverfur frá þeim aðalatvinnuvegi
sem 'var, að öðrum atvinnuveg-
um, sjávarútvegi og siglingum,
verslun og iðnaði.
Sjávarútvegur hefur verið
stundaður frá landnámstíð, en
ekki sem neinn sjerstakur at-
vinnuvegur fyr en fram undir síð-
ustu aldamót, heldur sem auka-
atvinna jafnframt landbúnaði. Þá
var stundaður sjór nokkurn hluta
úr árinu, einkum að vetrinum,
en horfið að sveitavinnu að sumr-
inu, einkum heyönnum.
Nú er til í landinu stjett
manna, sjómannastjettin, sem
stundar fiskiveiðar eingöngu, og
er hún orðin tiltölulega fjölmenn.
Sama má segja um verslunar-
menn og iðnaðarmenn. Þó er það
fremur algengt, að menn stunda
tvo eða fleiri atvinnuvegi jöfnum
höndum, stunda sjávarvinnu
nokkurn hluta úr árinu, en land-
vinnu hinn hlutann o. s. frv.
Margir bændur stunda útgerð og
og jafnvel aðra atvinnu jafn-
framt landbúnaði. Það er því
ekki hægt eftir þeim skýrslum,
sem fyrir liggja, að sjá ákveðið,
hvað mikill hluti þjóðarinnar
stundar hvern atvinnuveg, en þó
með nægilegri nákvæmni.
Fyrir 45 árum (1880) lifðu um
s/4 (73%) af þjóðinni á land-
búnaði, árið 1910 um V2> árið
1920 um 42% og árið 1926 lík-
Jegast eitthvað kringum 37% af
öllum fólksfjölda landsins.
,Slík breyting, sem þessi, er í
rauninni ekkert sjerkennileg fyrir
Island, þessarar breytingar verð-
ur vart í hverju landi að heita
má. Sjerstaklega er oss kunnast
alt það sem snertir Norðurlanda-
þjóðimar, eða ætti að vera, en
þar eru alveg sömu straumbrigð-
in og hjer. Þó streymir fólkið
meir þar að iðnaði en sjávarút-
vegi, enda er enginn teljandi iðn-
aður risinn upp hjer á landi
ennþá.
Tölur sem tala. Ef vjer lítum
nánar yfir manútöl hin síðustu,
sjáum vjer tölur, sem hljóta að
vekja hvem hugsandi mann til
umhugsunar. Vjer skulum athuga
i manntölin 1910 og 1920 og bera
þau saman við manntöl tveggja
síðastliðinna ára.
Árið 1910 búa í kaupstöðum
18013 menn og í kauptúnum
(með yfir 300 íbúa) 9451 menn,
samtals 27464 manns. í sveitum
búa þá 57719 manns og af þeim
búa 2493 menn í kauptúnum með
frá 100—300 íbúa. Þetta ber það
með sjer, að víða eru að mynd-
ast þorp, sem smátt og smátt
stækka og verða að kauptúnum
með yfir 300 íbúa, og hverfa því
inn undir þann lið. Skýrir þetta
betur hinn öra flutning eða hina
öru fjölgun fólksins í kauptúnum,
þar sem víða eru að rísa upp slík
þorp, er stækka síðan tiltölulega
ört.
Árið 1920 búa í kaupstöðum
29056 menn og í kauptúnum
11389 menn, samtals 40445
manns. I sveitum búa það ár 54
245 manns eða tæpum 3500 færra
en 10 árum áður, og það enda
þótt fólkinu í landinu hafi fjölgað
um 9500 á sama tíma. Folks-
fjölgunin fer því öll til kaup-
staða og kauptúna, og auk þess
það fólk, sem fólksfækkuninni
nemur í sveitunum. Það má mik-
ill fólksflutningur kallast.
Árið 1924 búa í kaupstöðum
33631 menn og í kauptúnum 11
935 menn, samtals 45566 manns.
En í sveit 52804 menn. Árið
1925 búa í kaupstöðum 35640
menn, í kauptúnum 12154 menn,
samlagt 47794 manns. En í sveit
52069 menn. Þar með eru taldir
íbúar sjávarþorpa með færri íbúa
en 300. Verður því um helming-
ur allra landsbúa, sem búa í
sveitum á móti 2/3 árið 1910.
Fólkið streymir úr sveitunum,
úr einangrun dalabýlanna, í þjett-
býlið við sjóinn. Sveitimar verða
æ þunnskipaðri og þunnskipaðri.
Eftir hverju sækist fólkið?
Þessi spurning liggur beint við,
ef menn vilja grafast fyrir or-
sakimar. En jeg býst þó ekki
við, að menn sjeu alment
reiðubúnir að svara spuming-
unni, og enda skiftar skoðanir
um hana.
Vjer skulum athuga nánar
manntalsskýrslumar frá 1910—
1920. Þar er talinn heimilafjöldi
í kaupstöðum, kauptúnum og
sveitum. Árið 1910 voru 5797
heimili til samans í kaupstöðum
og kauptúnum, en í sveitum
8912 heimili, samtals 14709 heim-
ili á landinu. Árið 1920 voru til-
svarandi tölur 8611 og 9009 eða
samtals 17620 heimili. Á þessum
10 árum fjölgar heimilum um
2811 og er sú fjölgun nær öll í
bæjunum. Þó er það einkennilegt,
að enda þótt fólkinu fækki í
sveitum landsins, þá fækkar þó
heimilum ekki, helaur fjölgar
það lítið sem er. Þessi breyting
miðar í þá átt, að heimilum
fjölgar, og það í stærra hlutfalli
en fólkinu.
Nú býst jeg við að flestum fari
að verða það ljóst, eftir hverju
fólkið keppir: Unga fólkið sækist
eftir að stofna sjálfstæð heimili.
Og jafnframt því sjáum vjer það,
að það stofnar þau nær eingöngu
í bæjunum, en þó ber þessi litla
heimilafjölgun í sveitunum vott
um þá sömu hneigð þar, en að
skilyrðin sjeu einungis ekki til
staðar. Eigið heimili sem sjálf-
stæðast, enda þótt lítið sje, virð-
ist vera það sem kept er að,
markmiðið. Það mun ekki vera
eingöngu skemtanalöngun, eins
og þó er látið í ljósi. Nei, það er
aukaatriði. Satt er það að vísu,
að unga fólkið þolir illa einangr-
un, en þó er það elíki hún ein-
göngu sem fælir fólkið úr sveit-