Lögrétta - 17.08.1927, Blaðsíða 1
XXIL ár.
Reykjavík, miðvikudaginn 17. ágúst 1927.
42. tbl.
Um víða veröld.
Yfirlit.
Ameríkufregnir segja að Cool-
idge ætli ekki að verða í kjöri
við næstu forsetakosningar í
Randaríkjunum, en samt telja
ýmsir, að ef vel verði á hann
skorað, muni hann láta ti\ leið-
ast. Fjárhagur Bandaríkjanna
þykir nú með meiri blóma en ver-
ið hafi nokkru sinni fyr. Fjár-
hagsár þeirra endar í júnílok.
Við lok síðasta fjárhagsárs var
tekjuafgangur ríkissjóðs 635
miljón dollarar og fór því 10
milj. dollurum fram úr tekju-
áætlun stjórnarinnar. Það er líka
drjúgur peningur, sem Banda-
ríkin í Ameríku gæða sjer á ár-
lega vegna ófriðarskuldanna hjá
Evrópuþjóðunum, en þær eru að
ýmsu leyti mjög háðar Banda-
ríkjunum vegna þeirra skulda.
Rjett áður en gerðir voru upp
þeir ríkisreikningar, sem að ofan
getur, hafði Bandaríkjastjórn t.
d. fengið um 96 milj. dollara af
útistandandi ófriðarlánum. —
Bandaríkin eru nú það land, þar
sem alt fer fram í stærstum stíl
í fjármálum, bæði ýmislegt það,
sem gott er um ýmsar fram-
kvæmdir og annað miður gott,
eins og gengur. Ekki alls fyrir
löngu hafa t. d. staðið í Banda-
ríkjunum málaferli, sem mikla
athygli hafa vakið og mikið
hneyksli. í Illinois-ríkinu hefur
hið opinbera átt í málaferlum við
ríkisstjórann, Mr. Lennington
Small. Hafði hann áður verið
ríkisgjaldkeri og þá lagt stórfje
inn í banka, sem einn af vinum
hans átti, sem Curtis hjet og
um eitt skeið var þingmaður.
Fjekk ríkið 2% innlánsvexti, en
fjeð lánaði svo bankinn aftur
sláturfjelagi í Chicago gegn 8%
útlánsvöxtum. En mismuninn,
eða 6%, hirtu þeir svo í samein-
ingu, Small og Curtis og var það
geisimikil fúlga. Meðan á mála-
vafstrinu stóð dó bankaeigandinn
og var sætst á það við ríkis-
stjórann, að hann endurgreiddi
ríkinu 650 þús. dollara, í stað 1
milj. 25 þús., er krafist var og
látið heita svo, sem hann greiddi
þetta fyrir Curtis og fjekk hann
að halda embætti sínu eftir sem
áður.
Masaryk
um stjórnmál og siðgæði.
Masaryk er forseti tjekkoslo-
vakiska lýðveldisins og var á
sínum tíma einhver helsti fröm-
uður þess, að það komst á fót.
Hann ferðaðist þá víða til þess
að hafa áhrif á stjómmálamenn í
þá átt, að fá stofnað hið nýja 1
ríki, en fjekst einnig mikið við
ritstörf, skrifaði um þjóðfjelags-
mál og heimspeki. Ýmislegt af
honum og hinu nýja ríki má
lesa í „Heimsstyrjöld“ Þorsteins
Gíslasonar og einnig hefur Lögrj.
fyrir alllöngu flutt nokkuð ítar-
legan greinaflokk um tjekkósló-
vakisk mál eftir tjekkóslóvakiskan
sendisveitarmann á Norðurlönd-
um. Masaryk er ekki einungis
talinn helsti stjórnmálamaður
Tjekkóslóvakíu, ásamt dr. Ben-
es, en einnig einn af merkustu
stjómmálamönnum álfunnar og
rithöfundum um slík efni. Hann
hefur .haldið áfram ritstörfum
sínum eftir að hann varð forseti
og þá m. a. gefið út stærsta og
helsta rit sitt, skrifað á tjekkisku,
en það hefur verið þýtt m. a. á
þýsku ekki alls fyrir löngu.
Heitir það heimsbyltingin, minn-
ingar og hugleiðingar (Die Welt-
revolution). Er þar rakin saga
þeirra afskifta, sem Masaryk
hafði af tjekkiskum stjómmál-
um á ófriðarárunum og settar
fram ýmsar hugleiðingar hans
um almenn þjóðmál og framtíð
ríkisins. M. a. ræðir hann þar
um stjórnmál og siðgæði og
segir:
Jeg þekki það, hversu övirðu-
lega tala ýmsir stjórnmálamenn,
einkum þeir, sem þykjast vera
miklir raunsæis- og hagsýnis-
menn, þegar um er að ræða sið-
gæðisgrundvöll ríkis og kirkju.
Þegar jeg ræddi um lýðræðið í
Ameríku veik jeg að ummælum
Tocqueville’s um það, að skrifuð
stjórnarskrá, þing, embættakerfi,
lögregla, her, iðnaður og verslun,
alt þetta væri ekki trygging fyr-
ir þjóðræðinu, því ekkeil ríki
gæti trygt það, ef siðgæði og
sannsögli borgaranna brysti og
það, að þeir væru sammála um
að minsta kosti höfuðatriði hinna
helstu heims- og lífsskoðana. Við
það að meta of mikils skipulag
og kerfi ríkisins, efnalegan og
hagsmunalegan grundvöll þess,
hættir mönnum við að gleyma
því, að þjóðfjelagið hvílir altaf
og alstaðar á hugsun og hugsjón-
um, á siðgæði og heimsskoðun,
Þess vegna studdist ríkið í upp-
hafi söguþróunarinnar alstaðar
við siðgæðisvald kirkjunnar og
þaðan stafar guðveldið, sem þjóð-
veldið hefur þroskast úr.
Jeg vil ekki gera of lítið úr
valdi ríkisins, samt get jeg ekki
gert of mikið úr því, ekki gert
það guðlegt. Þegar jeg skuldbatt
mig til forsetastarfsins gerði jeg
mjer fulla grein fyrir hinum ein-
stöku daglegu verkefnum í fram-
kvæmdastjóm ríkisins, en mjer
var það einnig ljóst, að ríki og
stjórnmál geta ekki staðist án
siðgæðisgrundvallar. „Með því að
vjer þess vegna höfum þessa
þjónustu á hendi, eins og oss
hefur veitst náð til, þá látum
vjer ekki hugfallast. En vjer höf-
um sagt oss frá leyndum hlutum,
sem menn blygðast sín fyrir, vjer
framgöngum ekki með fláttskap,
nje fölsum guðs orð, heldur mæl-
um vjer fram með oss við sam-
vitsku hvers manns fyrir guðs
augliti með því að birta sann-
leikann“ (II. Kor. 4. 1—2). Þetta
er stefna lýðveldisins og þjóðræð-
isins sub specie aeternitatis, frá
sjónarmiði eilífðarinnar.
Siðgæðisgrundvöllur allra stjóm-
mála er mannúðin og mannrænan,
(humanitát) og mannúð og mann-
ræna eru alþjóðleg stefna.
Mannúð og mannræna er nýtt
orð fyrir hið gamla orð náungans
kærleiki. Orðið ást er nú á dögum,
fyrir bókmentaáhrif, að mestu
notað um afstöðu kynjanna hvors
til annars. Nútímamaðurínn skirr-
ist það heldur að nota orðtök
hinna opinberu trúarbragða. Þess
vegna fór að tíðkast í heimspek-
inni, þegar á átjándu öld, orðið
mannúð eða samúð. í rauninni er
mannúðin ekkert annað en náung-
anskærleiki, en grundvallarhugs-
unin er mótuð í samræmi við hin
nýj-u skilyrði í stjómmálum og
þjóðfjelagsmálum.
Mannúðin þarf ekki að vera til-
finningasöm um of. ‘Jesús krefst
þess, að menn elski náungann
eins og sjálfa sig. Maðurinn er
vissulega eigingjarn að eðlisfari.
En hins má spyrja sjálfan sig,
hvort maðurinn sje eingöngu
eigingjarn, eða hvort hann finni
einnig til samúðar og ástar gagn-
vart náunga sínum, og það
hreinnar og beinnar tilfinningar,
ekki tilfinningar, sem sprottin sje
að eigingjörnum hvötum. Eigin-
gimin er sennilega öflugri. Af því
sprettur krafan um það, að lögð
sje vitandi og viljandi áhersla á
það að styrkja og göfga hina með-
fæddu ást til mannanna. Reynslan
kennir okkur það, að ástin á
mönnunum borgi sig á endanum
(eigingirnisástæða). Ástin og það
fjelagslífsskipulag sem af henni
sprettur hjá venjulegum mönnum
reynist hagfeldust.
Boðorð kærleikans segir ekki,
að við eigum algerlega að bæla
niður eigingimina. En eigingimin
á ekki saman nema nafnið. Til
er ekki aðeins skynsamleg og vit-
urleg eigingimi, en heimskuleg
og mjög heimskuleg eigingirni,
sem skaðar manninn meira en
heimskuleg mannúð.
Gyðingar höfðu boðorðið um
það, að elska náungann. En ná-
ungi merkti hjá þeim samlanda.
Jesús og lærisveinar hans hafa
fært hugtakið út og látið það
einnig ná til annara manna. Síð-
an hefur alþjóðatilfinning mtt
sjer braut, á grundvelli mannúð-
arinnar inn á við og út á við, í
siðgæði, stjómarfari og rjettar-
fari. Þröngsýnn þjóðrembingur
verður að víkja fyrir ríkjasam-
vinnu og alþjóðastefnu, tilraun-
unum til þess að koma sem lík-
ustu og samræmustu skipulági á
alla Evrópu, alt mannkynið. Við
kref j umst alheimsst j ómarstef nu.
Alheimsstefnuna ber ekki að
skoða frá þjóðlegu, óþjóðlegu eða
yfirþjóðlegu sjónarmiði. Við guf-
um ekki upp í framkvæmda-
lausri ást á einhverri og ein-
hverri þjóð einhversstaðar í Asíu
— mannkynið er ekki neitt ó-
beint hugtak, það er beinn hag-
nýtur veruleiki. En það merkir,
að án þjóðrækni verður engin
alþjóðastefna til. Mannkynið er
þjóðakerfi. Jeg hef áður sagt og
segi enn — því þjóðlegri, því
alþjóðlegri, því alþjóðlegri því
þjóðlegri. Mannúðin hvetur til
starfandi kærleika til þjóðar og
föðurlands, en eyðir hatri til ann-
ara þjóða.
Það er að lokum rangt, að
greina milli meiriháttar og minni-
háttar siðgæðis, eins og stjórn-
málamaður hefði heimild til þess,
í þágu ríkisins að virða að vett-
ugi boðorð siðgæðisins. Málinu er
í raun og veru þannig farið, að
maður sem t. d. lýgur og svíkur
í opinbera lífi, hann lýgur og
svíkur líka í einkalífi sínu, og
öfugt. Án þess að viðurkenna
siðferðilegan grundvöll ríkis og
stjómmála, er ekki unt að reka
nokkurt ríki eða nokkurt fjelags-
legt fyrirtæki. Ekkert ríki getur
staðist, sem hirðir ekki um al-
mennan grundvöll siðgæðisins.
Ríki og löggjöf rekja vald sitt
úr almennri viðurkenningu sið-
gæðislögmála, og úr því, að rík-
isborgararnir sjeu alment sam-
mála í hinum mikilsverðustu lífs-
og heimsskoðunum. Jeg legg á-
herslu á þetta — þjóðræðið er
ekki einungis sjerstakt ríkis- og
stjórnarform, það er lífs og
heimsskoðun. Grundvöllur ríkis-
ins er rjettlæti, það var boðað
þegar af Grikkjum og Rómverj-
um. En rjettlætið er lögmál kær-
leikans. Með hefðum og skrifuð-
um lögum breiðir ríkið boð kær-
leikans út til allra greina í fram-
kvæmdum fjelagslífsins og knýr
það fram með valdi (ekki of-
beldi) að þau verði gerð að vem-
leika. Af þessu spretta hinar
gömlu deilur um gildi siðgæðis
og rjettar.
Grikkir og Rómverjar töldu
siðgæðisgrundvöll alls rjettar