Lögrétta - 24.08.1927, Qupperneq 1

LOGRJETTA
XXII. ár.
Um víða veröld.
Yfirlit.
I stjórnmálum Evrópu gerist
fátt stórtíðinda um þessar mund-
ir, en í Kínamálunum er alt enn
þá í óvissu og uppnámi og út af
Sacco- og Vanzettimálunum eru
ennþá æsingar bæði í Ameríku
og Evrópu. Þeir voru teknir af lífi
í fyrrinótt. I írskum stjómmál-
um eru um þessar mundir all-
miklar viðsjár. Cosgravestjómin
varð undir við síðustu kosningar,
eins og fyr er frá sagt og De
Valera flokkurinn hefur tekið
sæti á þingi. En samt var van-
traustsyfirlýsing til stjómarinn-
ar feld á atkvæði forseta. —
Flokkadrættir eru allmiklir í írsk-
um stjómmálum og stjórnar-
skipulag fríríkisins (Saorstat' Ei-
reann) óharðnað og losaralegt
nokkuð. Stjómin er þingbundin
konungsstjórn og þingdeildirnar
tvær, þjóðfulltrúadeild (Dail)
með 158 fulltrúum, kosin með
alm. kosningarjetti bundnum við
21 árs aldur, og senat með 60
fulltrúum kosnum af þrítugu
fólki og þar yfir. En mörgum
málum má, eða á, að skjóta til
almenns þjóðaratkvæðis eftir
vissum reglum. Framkvæmda-
stjórnina annast 5—7 manna
nefnd, skipuð af landsstjóranum
(sá heitir nú Healy), eftir tillög-
um þingforsetans, en auk þeirra
getur þingið skipað aðra ráðh. fyr-
ir sjerstaka málflokka og bera þeir
persónulega ábyrgð fyrir þing-
inu. Fleiri en 12 mega ráðherrar
þó ekki vera. Aðalflokkamir
hafa verið 5 og helstur þeirra
geliski flokkurinn, eða stjórnar-
flokkurinn, en það er sá hluti
hins gamla Sinn Feinflokks, sem
gekk að ensk-írsku fríríkissamn-
ingunum 6. des. 1921 og er þjóð-
ræknisflokkur. Hinn hluti Sinn
Feinanna er nú lýðveldisflokkur
og tvíklofinn. Er De Valera for-
ingi annars klofningsins, sem
kallast Fianna Fail, en ungfrú
Mac Swiney og Art O’Connor
hins, sem kallast Sinn Feinar.
Ennfremur er í landinu nokkuð
öflugur jafnaðarmannaflokkur
undir forustu Thomas Johnson
og dálítill bændaflokkur undir
forustu Gorys. Loks er þess að
geta að kaþólska kirkjan á mikil
ítök í Irlandi og er langfjölmenn-
asti trúarflokkur þar og er yfir-
maður hennar erkibiskupinn O’
Donnell kardínáli, en helsti pre-
láti prótestanta er D’Arcy erki-
biskup.
1 Grikklandi hefur einnig stað-
ið yfir stjómarskiftahríð þessa
dagana. En þar hafa stjómmál
Reykjavík, miðvikudaginn 24. ágúst 1927.
44. tbl.
og stjórnarfar verið mjög á
ruglingi undanfarið. Condouris
varð þar forseti í mars 1924, en
annars varð þar alræðisstjóm
undir forustu Pangalos, en Za-
imis varð forsætisráðherra rjett
fyrir áramótin, en annars hefur
flest farið þar í ólestri um þing-
hald og kosningar og flokka síð-
an þjóðfundurinn var rofinn í
septemberlok 1925. Meginflokk-
amir eru 7. Stærstur er frjáls-
lyndi flokkurinn, eða Veniselos-
flokkurinn gamli. En hann skift-
ist í tvent, frjálslynda íhalds-
menn (liberal conservativa) og
frjálslynda framsóknarmenn (lib-
eral-progressiva). Leiðtogi fyrra
flokksbrotsins er Michalacopul-
os en Cafandans hins síðara.
Hann hefur á stefnuskrá sinni
sundrung (decentralisation)
stjórnarvaldsins, stofnun stórra
þingnefnda, er hafi vist löggjaf-
arvald, og svo búnaðarframfarir
og alm. spamað. Lýðveldisflokk-
urinn svonefndi var áður hluti úr
frjálslynda flokknum og er aðal-
leiðtogi hans Papanastassiou.
Berst hann fyrir aukinni fram-
leiðslu, bættum kjörum verka-
manna, bættri mentun og hlut-
fallskosningum. Þá er þjóðflokk-
urinn, sem stofnaður var 1920 af
Gounaris, en er nú stjómað af
Tsaldis, og vill fá aftur þingræð-
isstjórn, koma á ágóðafjelags-
skap milli verkamanna og vinnu-
veitenda, ellitryggingum o. sl.
Loks er svo flokkur konungs-
sinna, sem nú hefur tekið ein-
hvern þátt í stjórnannyndun, en
hefur annars barist fyrir endur-
reisn þingbundinnar konungs-
stjórnar undir forustu Eustra-
diadesar.
Annars er þess helst að geta,
að í Englandi er nú mikið rætt
og deilt um breytingartillögur í-
haldsstjómarinnar á lávarðadeild-
inni, sem Lögrj. sagði nýverið
frá. Á Spáni er allmikið um það
talað, að Primo de Rivera ætlar
að kalla saman þjóðfund á fjög-
urra ára afmæli einræðis síns, í
septemberlok n. k. En það var
12. sept. 1923 að hann rak frá
stjóm de Alhucemas greifa og
gerðist alræðismaður með her-
stuðningi og hefur síðan hvorki
verið þjóðrseði nje þingræði á
Spáni, nje málfrelsi um stjóm-
mál, þótt einskonar ráðgjafar-
þing hafi verið kvatt saman í
september í fyrra og hereinræð-
inu að nafninu til breytt í borg-
aralega stjóm 8. des. 1925 og
myndað ráðuneyti undir stjóm de
Rivera. Ráðherraúrskurðir hafa
ennþá lagagildi í landinu. Helstu
flokkar í landinu eru 4 en hafa
lítið að segja að jafnaði, því
stjórnin ræður lögum og lofum.
Vilhelm Thomsen
um alheimsmál vísindanna.
Lögrjetta hefur nokkrum sinn-
um flutt greinar um alheimsmáls-
hreyfingamar, um esperanto og
ítarlega lýsingu í idó, sem á að
vera endurbætt útgáfa af esper-
anto og hafa ýmsir kunnir mál-
fræðingar hallast að því máli, s.
s. 0.tto Jespersen. Nú hefir es-
perantohreyfingin starfað í 40 ár,
eins og frá var sagt í síðasta
blaði og aukist allmjög útbreiðsla
hennar og enn eru málfræðingar
að rökræða nauðsyn og möguleika
alheimsmálsins því fjöldi manna
finnur mjög til hennar. Það er
því fróðlegt að athuga hvemig
einn frægasti málfræðingur nú-
tímans, Vilhelm Thomsen leit á
þessi mál. Hann er nú dáinn fyr-
ir nokkru og gat Lögrj. þá helstu
starfa hans. En um þau mál, sem
hjer ræðir talaði hann eitt sinn
í hátíðarræðu við Hafnarháskóla,
og nefndi hana „sammál vísind-
anna“ og tók hann hana síðar
upp í ritgerðasafn sitt, Samlede
afhandlinger.
Hann vekur athygli á því, að
ekki sjeu nema tveir mannsaldrar
síðan latína hætti að vera opin-
bert mál háskólans. Síðasta latn-
eska háskólaræða var haldin 1854.
Latínan er m. ö. o. horfin, sem
sammál vísindanna. Hún var höf-
uðmentamál álfunnar í tvö þús. ár.
En alt um það em víst allir sam-
mála um það nú orðið, að þessi
eindæma áhrif hafi hún ekki öðl-
ast vegna þess, að hún hafi til
þeirra neinn sjerstakan rjett
vegna innri eiginleika tungunnar
sjálfrar, eða vegna gildis þeirra
fombókmenta, sem hún túlkaði.
Latínan getur í þeim efnum ekki
komist í neinn samjöfnuð við
grískuna. Það er einungis merki-
legt samstarf sögulegra atvika,
sem hóf latínuna úr lágum sess
í háan, eftir því sem hið litla
Rómaríki óx upp í voldugt heims-
ríki, sem hafði margvísleg áhrif.
Þegar rómverska ríkinu fór aftur
að hnigna komst margvísleg
ringulreið á menningu álfunnar
og einkum minkar menningin
smámsaman svo tilfinnanlega
norðan Alpafjalla að nýrrar
vakningar verður brýn þörf. Sú
vakning kemur með Karlamagn-
úsi og Alkuin, Englendingnum.
— Sjerþjóðatungumar voru of
óþroskaðar um þessar mundir til
þess að menn þættust geta hugs-
að til þess að nota þær sem al-
hliða ritmál. En alstaðar voru
minningar um rómverska ríkið og
því varð þess mál fyrst fyrir og
það því fremur sem kirkjan og
þar með skólarnir, hafði tekið
þetta mál sem sitt mál. Með
áhrifum rómönsku landanna,
Niels Bukh.
einkum Frakklands fer latínan
svo sigurför sína um Evrópu,
en breytist á ýmsan hátt og
verður gagnólík máli Ciceró’s,
svo fornrómverji hefði tæpast
skilið hana. Vulgata, biblíuþýð-
ingin verður bókmentaleg fyrir-
mynd. „Renæssansinn“ endur-
reisnaröldin, kemur einnig á þessu
sviði með nýtt afl, þar sem lögð
er áhersla á það, að leita fyrir-
mynda latínu sinnar hjá hinum
bestu fornu höfundum. En afleið-
ingin af þessum stöðugu sígildis-
kröfum varð öll önnur en til var
ætlast. Það var í sjálfu sjer
ógerningur að fullnægja kröfun-
um og því fóru að heyrast raddir
í þá átt að hnekkja valdi latín-
unnar, sem sammáli vísindanna.
Siðskiftin höfðu einnig áhrif í
þessa átt, því þá hætti latínan að
vera kirkjumál sjðskiftaþjóð-
anna. Lengst hjelst latínan sem
stjettarmál háskólanna. En um
aldamót 18. og 19. aldar má þó
heita að valdi hennar í vísinda-
lífinu sje alveg hnekt. Þjjð verður
til þess að menn draga andann
frjálst eins og þungu oki sje af
þeim ljett og vísindin blómgast
betur en nokkru sinni fyr borin
á vængjum orða móðurmálanna.
Og samt er það ekki úr vegi
að athuga töp og gróða þegar til
framtíðarinnar er litið. Vísindin
eru tvöfalds eðlis. Annarsvegar
eru þau þjóðleg — það hafa menn
sannfærst um seint og síðarmeir
— hinsvegar eru þau alþjóðleg.
Þau bera boð frá einu landi til
allra landa, starfa í alþjóðlegri
samvinnu. Það var þessi hliðin
ein, sem menn tóku tillit til þegar
latínar var alheimsmál og þá gátu
smáþjóðimar látið til sín taka
engu síður en stórþjóðimar. Síð-
an hafa sögulegar rannsóknir
sýnt það, að uppgötvanir og at-
huganir smáþjóða (á 19. öld)
sem hefðu getað haft gagngerð
vísindaleg áhrif eða umbylt heil-
um „vísindagreinum, hafa fallið
máttlausar niður fyrir það eitt,