Lögrétta - 21.09.1927, Blaðsíða 1

Um vfða veröld.
Gerhart Hauptmann
og alþjóðabókasýningin í Leipzig.
Eins og áður hefur verið sagt
stuttlega frá í Lögrjettu hefur
á þessu ári verið alþjóðabóka-
sýning í Leipzig á Þýskalandi, en
þar er höfuðból þýskrar bóka-
gerðar. Það var tilgangur sýning-
ar þessarar að leiða í ljós á ein-
um stað sem flest af þvi besta
sem til er í bóklist og bókiðnaði,
í frágangi bóka, pappír, prentun,
bandi o. sl. Það var Fjelag
þýskra bóklistarmanna, (Verein
Deutscher Buchkunstler) sem
fyrir sýningunni stóð, en bæði
bæjarfjelagið og ríkið studdu
hana ríkulega og einnig ýmsir
merkir menn, svo sem skáldið
Gerhart Hauptmann, vísindamað-
urinn Adolph von Harnack og
listamaðurinn Max Liebermann,
sem voru vemdarar sýningarinn-
ar. Tuttugu þjóðir tóku þátt í
sýningunni, þ. á m. allar Norður-
landaþjóðirnar nema ísland, og
þjóðir úr öðrum heimsálfum s. s.
Bandaríkjamenn og Japanar.
Mest bar að sjálfsögðu á þátt-
töku Þjóðverja, enda eru þeir
öndvegisþjóð í bókagerð og bók-
mentum. M. a. var sjerstakt sýn-
ingarherbergi fyrir bækur Haupt-
manns og mikla athygli vakti
einnig herbergi bókasafnarans
(Zimmer eines Bibliophilen) en
þai- var sýnt frægt og dýrmætt
safn handbundinna eða skraut-
prentaðra bóka Karls Klingen-
spor í mjög listfenglega útbúnu
herbergi, sem húsgagnaverslun
Carl Múllers hafði gert sjerstak-
lega vegna sýningarinnar. Sýn-'
ingunni var annars skift í ýmsar
deildir, sem bæði sýndu mismun-
andi tegundir bókagerðar nútím-
ans, s. s. „bamabækur allra
þjóða“ og einnig sögulega þróun
bókagerðarinnar. Alls voru sýnd
þama verk hjerumbil 1100 bók-
listarmanna, teiknara og bók-
skreytingarmanna, prentara og
bókbindara. Af einstökum verk-
um og höfunduip má nefna verk
Bicketts frá Englandi, ýmislegt
eftir Utrillo, og Jean Cocteau í
Frakklandi, Diveky og Kozma í
Ungverjalandi, von Larisch í
Austurríki og ýmislegt frá Of-
ficina Vindobonensis. Af Norður-
landamönnum er helst getið um
Gudmund Hentze og Jóakim
Skovgaard frá Danmörku og
Olaf Gulbrandson frá Noregi og
em einnig kunnar hjer ýmsar
teikningar þeirra og bókskreyt-
ingar.
Það er einróma álit þeirra, sem
sýninguna hafa sjeð og um hana
skrifað, að hún sje hinn merkasti
viðburður á sínu sviði, og glæsi-
legur vottur þess listræna og sið-
ræna gildis, sem í bókagerðinni
sje fólgið og sönnun þess hver á-
hrif hún hafi o g geti haft á.
menningarlíf þjóðanna.
Gerhart Hauptmann segir í á-
varpi sínu vegna sýningarinnar:
Bókin er eitt hið mesta undur
veraldarinnar, hún er áþreifan-
leg mynd hins óáþreifanlega,
andans. Það er henni og mannin-
um sameiginlegt. Bókin er
kraftaverk, sem á rætur sínar að
rekja til mannanna. I henni hefur
mannkyninu auðnast það, að
klæða andann efni. Bókin, efnis-
gerfing andans, flytur andann
lifandi gegnum aldir jarðvistar-
innar. Bókin felur í sjer fortíð
mannanna, nútíð þeirra og fram-
tíð. Menning mannanna á ekkert
virðulegra en bókina, ekkert und-
ursamlegra, og ekkert mikilsverð-
ara. Biblos er bók á grísku. Það
orð hefur öðlast guðlegt gildi víð-
ar en í biblíunni.
----o---
Lýðháskólarnir
í „borg“ og í „hreysi“.
Enginn, sem hefur áhuga fyrir
lýðháskólahreyfingunni á Norð-
urlöndum, getur leitt hjá sjer at-
hyglislaust umræður þær, sem
verið hafa um dönsku lýðháskól-
ana á síðastliðnum vetri. Ekki
vegna þess að andmæli gegn lýð-
háskólunum sjeu svo ný og ó-
þekt, en vegna þess hvers eðlis
þau eru og hvaðan þau koma.
Lýðháskólamir hafa oft orðið
fyrir sterkum árásum utan að —
frá mönnum, sem staðið hafa
utan við sem áhorfendur, en ekki
þekt hið innra líf skólanna, og
því dæmt þá sem hjegóma. Slík
andmæli hafa því sem oftast
dæmt sig sjálf. Sjaldgæfara er að
árásimar hafa komið innan að —
frá mönnum, sem standa innan
veggja skólans, og benda á
hættu, sem ógnar hreyfingunni.
En það er einmitt það, sem vilj-
að hefur til í Danmörku síðast-
liðinn vetur.
I fyrrahaust hjelt Gunnar
Gunnarsson rithöfundur ræðu á
lýðháskólanum á Frederiksborg.
Ræðan var síðar birt í „Poletik-
en“ undir yfirskriftinni: „Folke-
höjskolen og Tiden“. Gunnar
Gunnarsson segir þar meðal ann-
ars: „Hinn danski lýðháskóli,
sem nú er gmnnmúruð borg, var
í byrjun aðeins stráþakið hreysi,
en yfir hreysinu blakti fáni: hið
lifandi orð. Það gerði ekkert þó
að hreysið væri lítið og fátæklegt
því fáninn var djarfur og heilag-
ur, og það var fólk til að fylgja
honum og bera hann fram með
auðmjúkri fómarlund. Það mál-
efni, sem lífið óskert ekki fómar
sjer fyrir, er dauðadæmt. Ennþá
blaktir hinn djarfi fáni yfir
borginni. En borgin er ný, en fán-
inn gamall, og með tímanum orð-
inn fremur litdaufur. Það er
næstum að verða þannig, að það
er borgin sem ber og heiðrar fán-
ann — en ekki öfugt, eins og
borgin væri eða gæti nokkura-
tíma orðið annað en efniskendur
líkami, þar sem fáninn var sólin
— hið ódauðlega!
Þó að borgin hryndi til gmnna,
og allir lýðháskólar í Danmörku
hyrfu, hvað gerði það til, ef það
væri aðeins einn staður í landinu
— eitt stráþakið hreysi eða gras-
gróinn ræðustóll úti í náttúr-
unni, þar sem orðið lifði!“
Þannig sagði Gunnar Gunnars-
son. Og jeg býst við, að flestir,
sem þekkja til málefnisins sjeu
honum sammála um það, að hjer
liggur hætta lýðháskólahreyfing-
arinnar, eins og allra annara and-
legra hreyfinga — það að þær
stirðni í mótunum og tapi við
það hinu innra lífi. Ýmislegt
annað í áðumefndri ræðu við-
víkjandi starfsaðferð lýðháskól-
anna virðist mjer fremur ljett-
vægt, og jeg hygg að fæstir lýð-
háskólakennarar vildu viður-
kenna að það sje rjett álitið. En
það era alt aukaatriði. Hjer er-
um við við aðalatriðið — fyrst
hreysið með hinum djarfa fána,
sem menn fylgdu með fómar-
lund, — og síðar borgina —
stofnunina, sem þarf að stjómast
og krefst eftirlits og reiknings-
halds.
Gunnar Gunnarsson benti á
hættuna. En sá sem hóf sjálfa
árásina á hina grunnmúruðu
borg, var ungur kennari á lýðhá-
skólanum á Frederiksborg, Karl
Nielsen. Hann skrifaði fyrst
grein í „Höjskolebladet“ 26. nóv.
1926, grein, sem hefur valdið
meiri umræðum í „Höj skoleblad-
et“ en nokkur önnur í langan
tíma. En hún gerði meira en
að valda umræðum. Milli jóla og
nýárs var stofnað til fundar út á
Jótlandi, þar sem lýðháskóla-
kennarar hvaðanæfa af landinu
komu og ræddu um aðstöðu lýð-
háskólanna í bili. Karl Nielsen
flutti framsöguræðu á fundinum
og voru umræður á eftir. Ýmsir
gestir tóku þar einnig til máls,
sem höfðu áhuga fyrir lýðhá-
skólahreyfingunni, t. d. hinn
ungi, efnilegi ritdómari, Jörgen
Bukdahl. En eins og oft vill
verða, er erfitt að komast að
nokkurri niðurstöðu með slíkum
umræðum. Eftir fundinn kom
ræða Karls Nielsens í Höjskole-
bladet, og vegna þess, að hann
hefur margt nýtt fram að færa,
er bæði framlegur og ákveðinn,
vil jeg hjer gera tilraun til þess
að drepa á höfuðatriðin í skoðun-
um hans. Menn geta verið sam-
mála eða ósammála honum, en
menn komast ekki hjá því að
finna eldmóðinn og hrifninguna,
sem liggur bak við orð hans. Og
jeg þakka það ekki eins og það
er vert, að vera svo heppinn, að
kynnast þessum eldhuga dálítið
persónulega.
Karl Nielsen hefur verið frí-
kirkjuprestur í Ameríku í nokkur
ár. Þaðan er hann kominn til
Frederiksborg fyrir 2 árum, og
hefur starfað þar við skólann í
þann tíma, samtímis og hann
heldur guðsþjónustur þar í frí-
kirkjunni. — Aðeins það um
manninn.
Við höfum oft heyrt árásir á
lýðháskólana fyrir það, að þeir
væra vakningarskólar, en hugsuðu
ekki nógu mikið um að stoppa
nemendur sína upp með þekking-
arfóðri, eins og „vera bæri“. Að
þessu leyti hafa lýðháskólamir
verið frábrugðnir prófskólunum.
En það er einmitt það gagnstæða
sem Karl Nielsen ræðst á þá
fyrir, það, að þeir hafi ekki verið
nógu trúir kalli sínu, sem vakn-
ingarskólar, en sjeu meira og
meira að nálgast prófskólana
lýðháskólinn er að verða að skóla.
Eigum við þá öriitla stund að
hverfa heim á ,,borgina“ með
Karl Nielsen, og heyra hvað
hann hefur að segja um sögu
hennar — hugsunin er hans, þó
orðin sjeu mín.
Lýðháskólaborgin er stór stofn-
un. En það var aldrei takmark
hugsjónarinnar, heldur: eldur í
æskuna. Brautryðjendurnir höfðu
þennan vakningareld, en eftir-
menn þeirra hafa fyrst og fremst
,.borg“ til að stjóma. Þyngdar-
punkturinn er fluttur. Stofnunin
krefst svo og svo margra nem-
enda árlega, svo hún geti borið
sig. Það er stofnunin, sem segir
til vegar. Hún verður að taka til-
lit til margs: Rúms, tíma, talna
og almenningsálits til þess að
njóta velvilja. Niðurstaðan verð-
ur að hinar Grundtvigsku setn-
ingar um frelsi verða að meira
eða minna leyti aðeins setningar.
Það er ekki tekið tillit til upp-
lagsins, sem skyldi. Stundaskrá-
in krefst, kennarinn krefst og
síðast en ekki síst — stofnunin
krefst, að allir skrifi hina sömu
stíla, reikni sömu reikningsdæmi,
og það sem verst er, hlusti á
sömu fyrirlestra. — „Skólinn
fyrir lífið“ er orðinn hræddur við