Lögrétta - 05.10.1927, Side 1
LOGRJETTA
xxn. áx.
Reykjavík, miðvikudaginn 5. október 1927.
52. blað.
Um víða veröld.
Inge prófastur
um lýðræði og flokka.
England hefur um skeið verið
mesta stórveldi heimsins. En um
framtíð alríkisins er nú mikið
rætt og ritað. Er það mögulegt,
að halda enn saman hinu miklu
ríki, eða er það á þeirri leið, að
það liðist í sundur? Og ef svo
er, hvemig stendur á þessu og
hvaða eiginleikar voru það, sem
sköpuðu mátt þess og hjeldu
honum við á blómatímunum ? Svo
spyrja nú margir og hyggja að
ný tímamót sjeu í vændum fyrir
heimsríkið. Lögrj. hefur áður
sagt frá ýmsum ummælum um
þetta, t. d. úr ritum höf., sem
kallar sig „A gentleman with a
duster“. Nýlega hefur einn af
helstu áhrifamönnum í andlegu
lífi Englendinga, Inge prófastur
við Pálskirkjuna í London,
skrifað bók, þar sem hann tek-
ur til athugunar ýms þessi efni.
Bókin heitir England og var
skrifuð fyrir safn eitt um sam-
tímasögu, sem fyrir nokkru er
byrjuð að koma út (The Modem
World, A Survey of Historical
Forces, hjá Emest Benn).
Inge lýsir fyrst landinu og
þjóðinni og þjóðareinkennunum
og síðan helstu þáttunum í
enskri menningu nútímans og
uppistöðunni í lífi og afstöðu
Englands. Ræðir hann þannig um
alríkið og alríkisstefnuna (Em-
pire), um iðnaðinn eða stóriðju-
stefnuna (Industrialism) og um
lýðræðið (Democracy). Hann hef-
ur þótt nokkuð íhaldssamur um
sumt og bölsýnn á framtíðina,
en reynir víðast að stilla í hóf
dómum sínum. Jeg hef sagt frá
vonum mínum og ugg um landið,
sem jeg ann, segir hann í niður-
lagi bókar sinnar. En það verð
jeg að viðurkenna, að aldrei,
jafnvel ekki þegar óveðrablikan
virtist blökkust, hef jeg freist-
ast til að óska þess, að jeg væri
annað en Englendingur.
Lýðræði er, segir hann, tilraun
til stjómar, eins og hvert annað
stjórnarfarsform. En orðið hefur
verið notað mjög lauslega og óá-
kveðið. En það er (samkvæmt
skýrgreiningu próf. Hearnshaws)
skipulag, þar sem úrslit stjómar-
ráðstafana velta á beinu þjóð-
aratkvæði, sem augsýnilega get-
ur ekki átt sjer stað nema í
mjög litlu þjóðfjelagi, eða það
táknar það ríkisform, þar sem
meiri hluti alls fullorðins, fólks
er hin eiginlega uppspretta
valdsins, eða þá að það merkir
þjóðfjelagslegt jafnrjetti. 1
Englandi komst fullkomið lýð-
ræði á 1918. Nú sem stendur er
mjög útbreidd andúð gegn lýð-
ræðinu. Hún kemur samt ekki
frá þeim fyrst og fremst, sem
lýðræðið hefur orðið til rjett-
arskerðingar eða fjárhags-
legrar byrðar. Hún kemur frá
þeim flokkum þjóðfjelagsins,
sem telja sjálfa sig í látlausri
baráttu við hið ráðandi ástand.
Slíkur flokkadráttur er mjög
alvarlegur. Hann er að skifta
þjóðinni með eyðileggjandi bar-
áttu í fjandsamlega flokka með
meiri heift og hættulegri, en
þekst hefur áður, meðan flokk-
amir voru tveir og skiftust á um
það að fara með völdin. En ef
menn eru óánægðir með lýðræðið
verður að svipast eftir einhverju
í staðinn.
Það ástand er um garð gengið
að flokkarnir sjeu tveir, íhalds-
flokkur og frjálslyndur flokkur
(conservatives og liberals eða
tories og whigs). íhaldsflokkur-
inn enski er ekki miklu eldri en
frá 1835, að hann tók sjer þetta
nafn, sem nú ber hann. Hann
varð til úr andúðinni gegn
frönsku byltingunni. Meginein-
kenni hans eru, eftir því sem
Hugh Cecil lávarður segir (en
Lögrj. hefur áður sagt frá riti
hans um þessi efni), tortrygni
gegn því, sem óreynt er og óþekt,
en ást á því sem reynt er og al-
ment, hollusta við kirkju og
konung, trú á alríkið, tilfinning
fyrir mætti og mikilleik landsins.
Þetta á að minsta kosti við í-
haldsstefnuna eins og hún var á
dögum Salisbury lávarðar (föð-
ur H. C.), en stefnan hefur, eins
og aðrar stefnur, tekið ýmsum
breytingum. Skynsamur íhalds-
maður vill nú ekki láta telja sig
andstæðan breytingum í sjálfu
sjer. Samband hans við kirkjuna
þarf heldur ekki að vera mjög
fast. Það, sem fyrst og fremst
einkennir íhaldsmenn er það, að
þeir fylgja röð og reglu í þjóð-
fjelaginu, þar sem frjálslyndir
menn vilja frjálsræði. En heil-
brigt og skynsamt fólk vill láta
þetta hvorutveggja fara saman.
Þessvegna vildu hinir gömlu
flokkar aldrei eyðileggja hver
annan, þó margt bæri á milli. t
hinni nýju flokkabaráttu er
heiftin miklu meiri, djúpið miklu
meira, sem skilur, það er eyði-
legging þjóðfjelagsgrundvallar-
ins, sem fyrir byltingaflokkunum
vakir.
Skynsamlegasta og framkvæm-
anlegasta breytingin, sem til
mála gæti komið, ef hverfa ætti
frá því skipulagi, sem nú er,
væri embættisleg (bureaucratic)
ríkis-jafnaðarmenska, svipuð
þeirri, sem ráðandi var í Þýska-
landi fyrir ófriðinn og hafði
ýmsa kosti. Þjóðverjar tignuðu
ríkið sem „hina guðlegu hug-
sjón, eins og hún birtist á jörð-
unni“ og kom sá hugsanaferill
skýrast fram hjá Hegel. „Það er
skylda ríkisins, sagði Fichte, að
styðja að viðhaldi og fjölgun
þjóðarinnar með því að hvetja
til hjónabanda og sjá fyrir
bamauppeldi, með heilbrigðis-
ráðstöfunum og slíku, að efla yf-
irráð mannsins yfir náttúrunni
með stöðugum framförum í bún-
aði, iðnaði og verslun og með því
að halda við nauðsynlegu jafn-
vægi milli þessara greina. Hins-
vegar er það rjettur ríkisins að
taka til sinna þarfa aflögumar
eða gróðann af starfi borgaranna
undantekningarlaust. Frjáls og
göfugur borgari býður fúslega
fram hlut sinn, sem fóm á altari
föðurlands síns. Sá, sem neyða
þarf til þess að láta hann af
hendi, sýnir aðeins, að hann var
ekki verður þess hlutskiftis, sem
honum var trúað fyrir“. Þetta
lýsir vísindalegri jafnaðar-ríkis-
stefnu, sem Þjóðverjar einir
reyndu að framkvæma. Fram-
vegis mundi slík stjóm þó því
að eins geta staðist, að hún fengi
aukna íhlutun í líf og starfsemi
fólksins og þetta mundi aðeins
fást með þjóðnýtingu fram-
leiðslutækjanna. Kostir sterkrar
stjómar og nauðsyn hennar er
orðin svo brýn og bersýnileg, að
þrátt fyrir það að slíkt stjómar-
form er mjög óvinsælt með öll-
um stjettum í Englandi, er ekki
víst nema einmitt það verði ofan
á. Þegar tekið er tillit til hins
gífurlega tjóns, sem hlýtst af
verkföllum og vinnudeilum og
þeim útgjöldum, sem allskonar
atvinnuleysisstyrkir hafa í för
með sjer, verður það að viður-
kennast að ef ríkisstjómin sjálf
rjeði yfir þessum málum
mundi það geta orðið mjög
til gagns. Hið vísindalega rík'
Þjóðverja var brotið niður af
sambandi skelfdra nágranna. Það
hvíldi líka ekki á eignarjetti rík-
isins, heldur á hermensku valdi
Það getur meir en vel verið, að
atvikin neyði England til þess að
ganga inn á þessa braut af því
hún reynist heppilegasta leiðin
til þess að koma skipulagi á
þjóðarauðinn og framleiðsluna. I
þessu er skyldleiki með íhalds-
mönnum og jafnaðarmönnum.
En í framtíðinni stafar megin-
hætta ríkjanna ekki af hervaldi,
eins og var um þýska ríkið, held-
ur stafar hún innanað. Að sjálf-
sögðu má mæla ýmislegt á móti
þessu ríkisskipulagi. Embættis-
stjóm hættir við að lama fram-
tak og frjálsræði og mörgum
borgara mun svíða frelsisskerð-
ingin.
Þróunin í ensku þjóðlífi nú-
tímans beinist heldur ekki í
þessa átt, en miklu fremur í átt-
ina til syndikalisma, flokkar
dráttarins, stjettabaráttunnar og
ofbeldisins. Syndikalismi og
kommúnismi eru ómögulegar
stjórnaraðferðir. Kommúnisminn
gat þrifist í litlum kirkjulegum
klausturfjelögum, þar sem hann
var studdur af trúartilfinningu
og einlífi. Syndikalisminn er ein-
hver versta og eitraðasta stefna
sem hugsast getur. Ekkert er
þjóðfjelaginu hættulegra en sú
sundrung, sem hann veldur, sú
sífelda borgarastyrjöld og það
stjettahatur sem hann kveikir.
Heppilegast er að halda sig
sem mest á þeim lýðræðisgrund-
velli, sem fyrir er, hann er
þrautreyndur, þrátt fyrir alt og
alt. Eini möguleikinn annar, sem
hugsanlegur væri, er embætta-
stjóm ríkisjafnaðarmenskunnar.
Hitt hefur alt brugðist. Megin-
vopn byltingarmannanna, alls-
herjarverkfallið, hefur brotnað í
höndum þeirra. Eins er um
trúna á það, að „einhver Musso-
lini“ mundi geta kipt öllu í lag.
En slík gagnbylting, sem til þess
þyrfti, að koma á slíku einræði,
væri aðeins möguleg að undan-
genginni þessháttar reynslu, sem
góðir menn óska að ekki þurfi
yfir landið að ganga.
Síðustu fregnir.
Annie Besant, forseti guðspeki-
fjelagsins varð áttræð 1. þ. m.
Hún er af mörgum talin ein merk
asta kona nútímans og hefur lát-
ið til sín taka ýms mál, auk guð-
spekinnar, þjóðfjelagsmál og ind-
versk sjálfstæðismál. Enn ferð-
ast hún víða um lönd og talar nú
mest um komu mannkynsfræðar-
ans. Hún er skörulegur ræðu-
maður. Rússlandsfregn segir, að
ákveðið hafi verið einum rómi að
útiloka Trotsky úr framkvæmda-
nefnd þriðju intemationale vegna
tilrauna hans til að ntynda sjer-
stakan flokk um sjálfan sig. 1
Frakklandi hafa nýlega orðið upp-
þot á tveimur stöðum, í fangelsi
í Toulon og á frönsku herskipi.
Er kent um undirróðri kommún-
ista og hefur þetta orðið til þess
að ýmsir eru stirðari en áður í
garð Rússa, en þeir eiga nú í
ýmsum samningum og erjum við
Frakka. Chamberlain og Rivera
ætla innan skamms að hittast í
Barcelona til þess að ræða ýms
mál, einkum Tangier-málin.
Nokkrar skærur eru á Balkan-
skaga, vegna árása bulgarskra
óaldarflokka á grísk og júgóslav-