Lögrétta - 12.10.1927, Blaðsíða 2

2
LÖGRJETTA
I U- . --- -----------------« |
LÖGRJETTA
Utfefandi og riUtjóri
f’ori tii bd eiiliin
Þingholtsstrseti 17. Simi 178.
Innheimta og af«rreiðsln
i Þmg-holtastræti 1.
hj artanlega velkomnir, bæði til
þess að þiggja þá fræðslu, sem
þessi stofnun fær látið yður í
tje,en jafnframt til þess að leggja
henni sjálfir lið með starfi yðar,
áhuga yðar og góðri breytni.
Oss er það öllum ljóst kennur-
unum og eldri stúdentunum, að
stúdentalífið hjer hlýtur að verða
miklu fábreyttara og tilkomu-
minna en við auðuga háskóla
stórþjóðanna. Samt megið þjer
aldrei gleyma því, að vor fámenna
og fátæka þjóð leggur mikið á sig,
til þess að viðhalda þessari stofn-
un og veita yður þau hlunnindi,
sem þjer verðið hjer aðnjótandi,
þótt vjer vildum gjaman að þau
hlunftindi væra meiri. í raun og
veru þarf dirfsku og hugprýði til
þess fyrir jafn fámennan þjóð-
flokk og vjer Islendingar erum,
að halda uppi mentastofnun, er
beri háskólaheiti. Mjer er ekki
kunnugt um nokkura þjóðflokk
annan í veröldinni,jafn fámennan,
er geri það. En vjer erum nú einu
sinni sjerstök þjóð í afskektu
landi, með vora eigin tungu, og
eigin sögu, heilagan arf, er aldrei
má glatast. Og stofnun Háskólans
var alveg nauðsynleg, ef vjer átt-
um að varðveita þjóðemi vort og
tungu.
En ef þessi stofnun er þjóðinni
dýr og ef vor litla þjóðarheild
leggur mikið á sig hennar vegna,
þá ættum vjer, kennarar Háskól-
ans og stúdentar, að hafa það
hugfast, að það er brýn skylda
vor að reyna af fremsta megni
að láta starf vort verða þjóðar-
heildinni að sem mestu liði. Það
gerum vjer auðvitað með því að
rækja hver og einn kensluna og
námið sem best. En jeg á ekki
eingöngu við það. Það er trúa
mín, að þessi litli háskóli geti
átt mikinn þátt í að auðga líf
þjóðarinnar og veita margs kon-
ar fróðleik út til hennar. Hann
ætti að geta frætt fleiri en stú-
dentana. Og á það vil jeg
leggja sjerstaka áherslu í dag.
— Hann ætti að geta orðið
eins konar miðstöð vors andlega
lífs. Hjer í fámenninu er auð-
veldara að ná með fræðsluna út
til alls fjöldans en meðal stór-
þjóðanna. Setjum oss það, sem
heilagt markmið, að vinna að því
að fræða og menta þjóð vora, svo
að alþýða manna á íslandi standi
engri þjóð að baki að því leyti.
Þótt veraldarauðurinn sje ekki
mikill, getur auður andans verið
drjúgur. Og munum vel, að vjer
búum meðal fróðleiksfúsra manna,
sem varðveitt hafa löngunina til
þess að hugsa sjálfir og hugsa
frjálst. Nýlega heyrði jeg ment-
aðan útlending lýsa því yfir, að
íslendingar stæðu mörgum þjóð-
um betur að vígi, sjerstaklega
vegna tvenns: Þeir hefðu í marg-
ar aldir verið lausir við bölvun
hernaðarins og þeir hefðu öld eftir
öld unnað skáldskap og bókment- \
um og óvenjumargir tamið sjer
að yrkja, en þeir, sem yrki, hugsi
miklu dýpra en fólk gerir flest.
Og hann skoraði á oss, að láta
ekki ástina á skáldskapnum
minka, og hætta ekki að leggja
rækt við ljóðagerðina, því að
þetta væri dýrmæt þjóðareign og
blessunaruppspretta. En sú þjóð,
sem lengi hefur unnað bókment-
um og eyðir ekki neinu af and-
legum kröftum sínum í að hugsa
um hemað, hún er móttækilegri
fyrir hverskonar nýjan fróðleik.
Og í því sambandi langar mig
að minnast á eitt við yður, hina
nýju stúdenta. Ennþá er slæðing-
ur eftir af þeim hugsunarhætti
hjá sumum meðal vor, að oss
sje nauðsyn á að hverfa aftur að
fomtungnanáminu og stofnsetja
sjerstakan latínuskóla. Jeg get
ekki verið annað en andvígur
þeirri stefnu í mentamálunum út
frá þeirri reynslu, sem jeg hef
hlotið í lífinu. Jeg ólst sjálfur
upp við fomtungurnar og stærð-
fræðina fyrst og fremst. Jeg hef
haft fremur lítil not þess náms,
nema grískunnar — af því að jeg
er guðfræðingur —, og hefði þó
ekki þurft að eyða eins miklum
tíma í hana á skólaárunum og
jeg gerði. Aftur á móti var kensl-
an í latínuskólanum þá ljeleg í
nýju málunum svonefndu og enn
lítilfjörlegri í náttúrufræðinni.
Jeg hef saknað hvorstveggja; jeg
vildi að mjer hefði verið kent
meira í náttúrusögu og eðlisfræði,
og ekki síst meira í ensku, þýsku
og frönsku og minna í grísku og
latínu. Þá hefði jeg staðið miklu
betur að vígi síðar í lífinu. Jeg
vil nota tækifærið til að lýsa yfir
því, að jeg er fegnari komu yðar
ungu stúdentanna fyrir þá sök, að
þjer komið hingað að Háskólanum
með góða undirstöðuþekking 1
nýju málunum. Hitt mundi gagna
yður minna nú, þótt þjer kynnuð
meira í latínu og töluvert í grísku,
en gætuð t. d. ekki lesið sæmilega
þýskar og enskar bækur. Hjer fá-
ið þjer jafnskjótt að þreifa á því,
að þekkingin í þessum tveim mál-
um sjerstaklega er yður harla
nauðsynleg. Þegar Háskólinn var
settur á stofn, voru þau fyrirmæli
tekin upp í lög hans, að „við kensl
una skuli nota prentaðar bækur
svo sem til vinst“. Stúdentar eru
hjer svo fáir í hverri deild, að eng-
in líkindi eru til, að unt verði að
gefa út kenslubækur á íslensku,
nema í stöku námsgreinum. Þeg-
ar ákvæðið var sett í lögin, var
mönnum ljóst, að óumflýjanlegt
væri að nota bækur á erlendum
tungumálum. Þá var venjan hjer
á landi að nota eigi aðrar erlend-
ar kenslubækur en danskar. Nú
notum vjer hjer við Háskólann
miklu meira enskar og þýskar
bækur, að minsta kosti í guð-
fræðideild og læknadeild. Oss
kennurunum finst mikil framför
í þessu. Því að stórþjóðimar geta
fyr endurnýjað kenslubækur í öll-
um greinum en smærri þjóðirnar;
því að vísindastarfsemin er þar
að öllufri jafnaði miklu meiri og
auðveldara að gefa út hvers kon-
ar vísindarit vegna kaupenda-
| fjöldans. En skilyrðið fyrir því,
| að við vora litla og fámenna Há-
skóla sje unt að nota ýmsar
ágætisbækur stórþjóðanna er ein-
mitt það, að þjer, stúdentamir,
komið hingað úr Mentaskólanum
með svo góða kunnáttu í nýju
málunum, að þjer getið þegar
fyrsta árið hjer byrjað að lesa
þessar bækur. Það er sannfæring
mín, að þessi hneigð sumra
manna til þess að auka af nýju
fomtungnanámið við Mentaskól-
ann, en minka kensluna í nýju
málunum, sje leifar gamallar of-
trúar eða erfikenningar, frá þeim
tíma, er latínan sat í öndvegi
með öllum menningarþjóðum og
menn voru þeirrar skoðunar, að
ekkert gæti æft og þroskað gáf-
ur manna sem latínunám. En það
er unt að æfa gáfurnar og ala upp
skilninginn á fleiru en að læra
latínu. Það má vel takast með
að kenna vel ensku eða þýsku eða
íslensku. — Menn verða að muna,
að latínan er ekkert alþjóðamál
lengur. Sá tími er löngu liðinn,
er allir lærðir menn rituðu bækur
sínar á latínu og gátu talað sam-
an latínu.
Nú eru tungur stórþjóðanna
komnar í staðinn. Því miður hef-
ur engin ein þeirra erft sæti la-
tínunnar. En ef menn vilja nú
fylgjast með vísindalegri þekk-
ing nútímans, þá er kunnátta í
nýju tungumálunum bráðnauð-
synleg.
Fyrir því vil jeg segja þetta
við yður, nýju stúdentana: Fagn-
ið því, að þjer hafið fengið að
læra nýju málin. Haldið þeirra
þekking vel við og aukið hana
stöðuglega.
Þegar Háskólinn var settur á
stofn, óttuðust sumir, að það
mundi verða til þess, að einangra
oss fslendinga enn meira en áð-
ur. Um margar aldir höfðu em-
bættismenn vorir flestir og ísl.
mentamenn yfirleitt sótt alla há-
skólafræðslu sína til Kaupmanna-
hafnar eins og þjer vitið. Háskóla-
námið þar var því einskonar sam-
bandsliður milli fslands og um-
heimsins. En sá sambandsliður
var mjög svo takmarkaður. Vjer
kyntumst Danmörku og því, sem
þar var hugsað og ritað, en til-
tölulega mjög fáu af því merki-
lega, sem var að gerast með stór-
þjóðunum. Jeg hefi til dæmis að
taka oft síðan furðað mig á, hve
lítið vjer guðfræðingamir urðum
varir við það í Kaupmannahöfn,
er gerst hafði fyrir áratugum
suður á Þýskalandi í guðfræðinni
og var að gerast þar. Jeg man,
hve mjer brá við, er jeg kom til
Þýskalands og tók að hlusta á
guðfræðiprófessorana þar.
En sú breyting hefur orðið
á með stofnun Háskóla vors, að
nú reynum vjer ekki fyrst og
fremst að standa í andlegu sam-
bandi við Danmörku, heldur við
umheiminn, við Norðurlönd,
Þýskaland, England, Frakkland og
jafnvel Ameríku. Og að þessu
andlega sambandi hefur kunnátt-
an í nýju málunum opnað oss
leið. Fyrir þá sök leita og nú
margir (eða flestir) þeir stúdent-
ar vorir, er styrk hljóta til há-
skólanáms erlendis, til þessara
landa (einkum Þýskalands og
Frakklands). Þeir geta það, af
því að nú kunna þeir þýsku og
ensku að minsta kosti alveg eins
vel og vjer kunnum dönsku, já,
miklu betur en vjer kunnum la-
tínu og grísku, þrátt fyrir allar
hinar mörgu kenslustundir í þeim
málum.
Vjer kennaramir, sem notum
erlendar bækur við kensluna, not-
um — að minsta kosti í lækna-
deild og guðfræðideild — aðal-
lega þýskar og enskar bækur —
og vjer gerum oss far um að
kynna oss einhver af bestu tíma-
ritum þessara þjóða hver í sinni
námsgrein. Ef oss gæfist nægi-
legt næði til lesturs og vjer
þyrftum ekki að vera að fást
við annað óviðkomandi starf, til
þess að geta lifað, þá er jeg
sannfærður um, að Háskóli vor,
þótt lítill og fátækur sje, er betra
ráð gegn einangrun þjóðarinnar
en háskólanámið í Kaupmanna-
höfn var.
En fyrir því hefi jeg minst á
þetta, að jeg er sannfærður um,
að þjer, nemendumir, getið allir
átt þátt í þessu verki með oss
kennurunum, þegar á námsárun-
um, af því að Mentaskólinn
leggur rækt við nýju málin. Þjer
ættuð að gera yður að reglu, að
vefja það málið, sem yður þykir
mest koma til, og reyna að full-
komna þekking yðar í því, með-
al annars með því, að lesa að
staðaldri eitthvert gott tímarit á
því máli í yðar námsgrein, hver
sem hún er — einn þýsku, annar
ensku, þriðji frönsku. Með því
móti drekkið þjer í yður nýja
þekking, fræðist um nýjar bækur
og fylgist með framförum í yðar
vísindagrein. Vjer kennaramir
viljum láta deildir Háskólans
leggja til tímaritin. Og eftir því,
sem þekkingin eykst, mun spretta
fram löngun hjá hinum dugleg-
ustu og færustu yðar til þess að
miðla þjóðinni af hinni nýju
þekking. Hversu oft finnum vjer
hjer á íslandi til þessa: „Upp-
skeran er mikil, en verkamenn-
irnir fáir“. Oss skortir liðsmenn
á íslandi til margs, meðal ann-
ars til að breiða þekking út til
vorrar afskektu þjóðar. Jeg skal
taka dæmi, er skýri betur, hvað
jeg á við. Það gleðilega fyrir oss
guðfræðingana hefir gerst á
þessu ári, að einn af fyrstu nem-
endum giíðfræðideildarinnar hef-
ir þýtt eina af merkustu bókum
síðustu ára í guðfræðinni á ís-
lensku (bók Adolfs v. Hamack:
Das Wesen des Christentums)
og annar af þeim yngstu hefir
þýtt merka bók úr ensku (Evo-
lution and Creation, eftir Sir
Oliver Lodge) og komið henni á
prent, meðan hann stundar nám-
ið hjer og glímir sjálfur við
fjárhagsörðugleika, — eins og
þjer flestir gerið. Slíkt kalla jeg
lofsverðan dugnað, öðrum til
fyrirmyndar. En hvorugur þeirra
hefði gert þetta, ef ekki væri
þekkingin í nýju málunum.
Eitt af því, sem eflt getur
samband vort við umheiminn og
varið oss gegn því að einangrast
um of, er að fá við og við hingað
sendikennara frá erlendum há-