Lögrétta - 12.10.1927, Blaðsíða 3

LÖGRJBTTA
3
skólum. Það er mál, sem sumir
af oss láta sjer ant um. Og nú
erum vjer svo heppnir að hafa
hjer meðal vor prófessor í heim-
speki frá Tufts College í Massa-
chusetts í Bandaríkjunum, dr.
Fagginger Auer, sem hingað er
kominn til þess að flytja hjer
um 20 fyrirlestra um saman-
burðarguðfræði. Það er nýjung,
sem jeg vona að stúdentar Há-
skólans færi sjer vel í nyt.
(Eftirfarandi kafli, ávarpið til
ameríska prófessorsins, var flutt á
ensku, en er hjer þýtt): -
Dr. Auer! Jeg bið yður vera
velkominn til Háskóla vors. Það
er oss nýjung að fá gest svo
langt að. Vjer stöndum í mikilli
þakklætisskuld við The Eddy
Foundation fyrir þá vinsemi, sem
oss er sýnd með því, að senda
yður til Islands. Vjer erum og
þakklátir stjómarvöldum yðar
eigin Háskóla, Tufts College,
fyrir að þau hafa veitt yður nær
því hálfs árs leyfi, til þess að
þjer mættuð heimsækja Háskóla
vom.
Jeg veit ekki mikið um Eddy-
sjóðinn, en mjer hefur verið
skýrt frá þessu: Vöxtum sjóðs-
ins á að verja til þess að greiða
fyrir frjálslyndi í trúarefnum.
Sjóðstofnunin fæst ekki við að
breiða út skoðanir nokkurs sjer-
staks kirkjuflokks eða manns.
Stofnandinn, Mr. James Eddy.
hafði lagt stund á samanburð
trúarbragða, og undi illa allri
sundurgreining í sjerstaka kirk-
juflokka, og óskaði að vinna
gagn trúbragðafrelsinu með sem
víðtækustum og fullkomnustum
hætti. Oss er því vel ljóst, að
þjer eruð ekki hingað kominn til
þess að útbreiða skoðanir nokk-
urs trúarflokks, heldur ætlið þjer
í fyrirlestrum yðar að ræða trú-
arefni frá heimspekilegu sjónar-
miði, með því að þjer eruð pró-
fessor í heimspeki, en ekki í
guðfræði.
Jeg vona að þjer komist að
raun um, að vjer erum frjáls-
lyndir í trúarefnum sem öðm.
Við Háskóla vom ríkir ótakmark-
að hugsanafrelsi, málfreisi og
kenningarfrelsi, eins og auðvitað
ætti að vera við alla háskóla.
Fyrirlestrar yðar munu verða
kærkomin nýjung stúdentum
vorum, og vjer hlökkum til að
hlýða á yður. Þjer hafið lagt
mikið á yður, með því að takast
þessa löngu ferð á hendur, en
jeg vona að yður iðri þess samt
ekki.
Þjer hafið þegar sjeð dálítið
af hinni einkennilegu og marg-
breytilegu náttúrufegurð lands
vors í björtu sólskini, og þjer
hafið komist að raun um, að
veðráttan er ekki eins óþægileg
og þjer ef til vill bjuggust við.
Jeg el þá von í brjósti, að þjer
munuð smátt og smátt komast
að því, að hjörtu og hugsanir
Islendinga eru ekki heldur með
þeim kuldablæ, sem margir menn
í öðrum löndum ímynda sjer,
með öðrum orðum, að þjer kom-
ist að raun um, að hlýrra sje
bæði í hugum mannanna og í
veðrinu, en nafn landsins bendir
til
En svo að jeg snúi mjer aftur
að yður, ungu stúdentar, þá vil
jeg benda yður á, að Háskóh vor
gerir með sjerstökum hætti sitt
til að koma yður í samband við
umheiminn. Á hverju ári fá 4
kandidatar ferðastyrk til út-
landa. Þama er áreiðanlega
nokkuð að keppa eftir. Sá, sem
ber af öðrum við námið hjer, er
öruggur að hljóta slík verðlaun
að afloknu prófi. Þótt þau verð-
laun sjeu ekki mikil, er gaman
fyrir nýbakaðan kandidat að
geta brugðið sjer til útlanda,
þótt ekki sje nema til eins árs
dvalar.
Áminningar til yðar ætla jeg
að hafa sem fæstar. Ástundið að
vera iðnir og góðir drengir. Temj-
ið yður vinsemi og prúðmensku
í allri framkomu hver við annan,
og hugsið í tíma um að varð-
veita líkamsheilsuna með því að
iðka íþróttir.
Nú hafið þjer hlotið hið aka-
demiska frelsi. Gætið þess vel.
Áríðandi er að fara vel með alt
frelsi. Fyrsta háskólaárið hættir
sumum við að slá slöku við; og
þá geta menn vanist á iðjuleysi.
Látið það ekki henda yður. Þeg-
ar Títus keisara fanst hann ekki
hafa gert neinum gott einhvem
dag, er mælt að hann hafi sagt:
Diem perdidi! Eitthvað á þá leið
skyldi hver námsmaður hugsa.
Ef hann lætur virkan dag líða
svo, að hann les ekkert, ætti
hann að segja: Diem perdidi! —
„Þessum degi hefi jeg glatað —
frá náminu“. — Hver er frjáls?
Ekki sá, sem í sjáifræði lætur
undan löngunum sínum og fýsn-
um, heldur hinn, sem sveigt hef-
ur sitt lægra eðli svo til hlýðni
við skynsemi sína og samvitsku,
að hann getur ekki gert annað
en það, sem er rjett, satt, gott
og fagurt.
Takist yður að eignast það
frelsi, ungu stúdentar, þá verðið
þjer eigi aðeins þessari stofnun
til sóma, heldur og með tíð og
tíma góðir liðsmenn í starfsher
vorrar fátæku, en göfugu móður.
•o
Amundsens á Vilhj. Stefánsson.
Fáir eða engir norðurfarar nú-
tímans munu vera kunnari en
norðmaðurinn Roald Amundsen
og vestur-íslendingurinn Vilhj.
Stefánsson. Um þá báða hefur
samt verið talsvert deilt. Ýms-
um þykja sum afrek Amundsens
hafa orðið vísindalega árangurs-
lítil, þó þau sjeu hin merkustu
íþróttaafrek og eins hafa orðið
margvíslegar deilur út af kenn-
ingum þeim, sem V. St. hefur
dregið af norðurferðum sínum.
En mikið hafa samt bækur hans
verið lesnar og ferðalög hans
dáð. Mörgum mun því þykja það
fróðlegt að kynnast því hvaða
skoðanir Amundsen hefur á Vil-
hjálmi og hefur hann látið þær í
ljós í síðustu bók sinni, sem er
rjett nýlega komin út og heitir:
Mitt liv som Polarforsker. Ekki
er þess getið hvort eða hvemig
viðskifti þessara norðurfara hafa l
verið að öðru leyti, enda þarf
það ekki að skifta máli. En þeir
munu hafa hitst, að minsta kosti
einu sinni, í norðurvegi, þegar
Amundsen var í Gjöa-leiðangrin-
um. Þeim, sem bera vilja frá-
sagnir V. St. saman við ummæli
Amundsens, en ekki hafa hin
ensku rit hans, má minna á hin-
ar fróðlegu íslensku bækur um
ferðir hans, sem getið var í síð-
asta blaði.
Ummæli Amundsens eru sjálf-
sagt óvægasti og harðorðasti
dómurinn, • sem Vilhj. Stefánsson
hefur hlotið.
Amundsen segist sífelt hafa
lýst annari megin-„uppgötvun“
V. St. sem einhverjum augsýni-
legasta þvættingi, sem borist hafi
norðanað, en hinum ekki aðeins
sem þvættingi, en jafnvel sem
skaðlegum og hættulegum þvætt-
ingi. Segist hann eiga þar fyrst
við hina útbreiddu bók hans um.
hina hvítu eskimóa og svo bók
hans um hinn hlýlega eða vin-
gjarnlega norðurveg. Að vísu
segir hann, að það þurfi ekki að
vera ómögulegt, að enn sje til
einhver eskimóaflokkur, sem
hvítir menn hafi ekki rekist á,
en enganveginn sje það sennilegt,
og V. St. hafi engar sannanir
fyrir því fært, að svo sje. Senni-
leg skýring á „hvítu eskimóun-
um“ liggi alveg í augum uppi. Á
norðurslóðum hafi verið eftirlæt-
isrannsóknarsvæði fræðimanna í
fjórar aldir. Hver hvítra manna
leiðangurinn á fætur öðrum hafi
farið þangað og flestir haft þar
vetursetu. Auk rannsóknarmann-
anna hafi óteljandi skinnakaup-
menn farið í norðurveg, kynslóð
fram af kynslóð. 1 öllum þess-
um fyrirtæjum hafi Bretar og
Norðurlandabúar verið í meiri-
hluta. Sí og æ verði fyrir manni
hjónabönd hvítra manna og inn-
fæddra kvenna og böm þeirra
alveg á sama hátt og annars-
staðar í Ameríku hafa komið
fram unnvörpum blendingar eins
og múlattar og mestitsar. Því
siðferði eskimóa segir Amundsen
að enganveginn sje betra en
annara manna og nefnir sem
dæmi, að eskimói einn hafi einu
sinni boðið leiðangursmanni
nokkrum konu sína fyrir saum-
nál. „Hvítir eskimóar“, segir
Amundsen því að sjeu tvímæla-
laust barnaböm hálfgildings
eskimóamæðra og ljóshærðra,
bláeygðra hvítra feðra frá norð-
lægum löndum, enda viti það
hver og einn, sem nokkura þekk-
ingu hafi á lögmáli Mendels um
erfðir líkamlegra eiginleika, að
í öðrum lið slíkra blendingssam-
j banda öðlist afkvæmið hreina
eiginleika . annarshvors foreldr-
anna, hvort sem um plöntur, dýr
eða menn sje að ræða. „Hvítu
eskimóarnir eru ekkert annað en
skemtilegur heilaspuni Vilhjálms
Stefánssonar“.
Um síðamefndu bókina gegnir
öðru máli, segir Amundsen, þar
er sett fram hættulega afskræmd
mynd af hinu raunverulega á-
standi. Það yrði engum tiL tjóns,
þó nokkrar auðtrúa manneskjur
hjeldu, að til væri slangur af
hvítum eskimóum. En það er á-
reiðanlegt, að einhverjir æfin-
týramenn gætu leiðst á glapstigu
af þvættingnum um „hlýleik"
eða „vingjamleik“ norðlægu land-
anna, þannig, að þeir reyndu að
gera það, sem V. St. segist hafa
gert, að fara í svaðilför inn í
þessi hjeruð, útbúnir aðeins með
byssu og dálítið af skotfærum.
Slíkt væri bráður bani, segir A-
mundsen mjög ákveðið, því það
sje háskalegasta villukenning, að
góð skytta geti „lifað þar á
landkostunum“. Amundsen full-
yrðir einnig, að V. St. hafi aldrei
gert þetta, þótt hann þykist hafa
gert það. Jeg er fús til þess,
segir hann, að veðja á það öllu
því sem jeg kynni að eiga fje-
mætt og mannorði mínu sem
norðurfari, að ef Vilhjálmur'' Stef-
ánsson reyndi þetta, mundi hann
deyja áður en vika liði frá því
hann legði upp í ferðalagið, svo
framarlega sem þetta yrði reynt
á pólísnum, sem er á sífeldu
reki yfir opið hafið. Reynsla V.
St. hefur heldur ekki sannað
þessar staðhæfingar, segir A-
mundsen. Uálítið er af veiðidýr-
um á meginlandinu og á stóm
eyjunum innan pólbaugsins.
Heppinn, kunnugur og snjallur
veiðimaður getur því í góðu ári
lifað á strandlengjunni, þó kom-
ið hafi það að vísu fyrir, að jafn-
vel eskimóamir sjálfir hafi orðið
þar hungurmorða. En ef haldið
er út á takmarkalausa ísauðn-
ina, án þess að eygja land, þá
eru möguleikamir fyrir því að
geta „lifað á landkostunum“ fyr-
ir hvern sem er, ekki meiri en
þeir væra fyrir því, að finna
gullnámu uppi á jökultindi.
Strjálingur af seli er þar, en
það er sýnd veiði en ekki gefin
og um fiskidrátt er ekki að
tala, því ísinn er þriggja til tólf
feta þykkur.
Ennfremur segir Amundsen að
„heimskulegur söguburður“ V. St.
hafi orðið alvarlegum rannsókn-
um til hnekkis. Jafnvel mentaðir
menn leggi trúnað á hann og
fái jafnframt ótrú á þeim mikla
útbúningi, sem aðrir norðurfarar
hafi og einkum á matvælaflutn-
ingi þeirra, þar sem V. St. hafi
sannað, að lifa megi þar áhyggju-
litlu lífi af veiðiskap. Ennfremur
segist Amundsen hafa talað um
þessar kenningar V. St. við
marga aðra norðurfara og þeir
bölvi þeim allir í sand og ösku
(þeir hafi um þetta „en rekke
grove skjeldsord“). Sjálfur segist
Amundsen vita það af eigin
revnslu, hvað þetta sje hlægileg-
ur þvættingur. Samt segist hann
ekki efast um það, að á hálfri
öld verði ekki vinnandi vegur að
sannfæra allan þorra hugsandi
manna um það, að fje því, sem
skynsamlega sje varið til mat-
vælaútbúnings norðurfara, sje
ekki sama sem hent í sjóinn.
Amundsen segir ennfremur, að
þrátt fyrir frægð þá, sem ferða-
lög V. St. hafi hlotið, hafi ávalt
einkent þau sami skorturinn á
verðmætum árangri og oft hafi