Lögrétta - 12.10.1927, Page 1

LOGRJETTA
XXn. ár,
Reykjavík, miðvikudaginn 12. október 1927.
54. blað.
Um víða veröld.
Svante Arrhenius.
Símfregn segir nýlega látinn
sænska eðlisfræðinginn Sv. Ar-
rhenius. Hann var einn af fræg-
ustu og merkustu náttúrufræð-
ingum nútímans, fæddur 19. fe-
brúar 1859, sonur alkunnugs
grasafræðings og búfræðings.
Hann vann um skeið í tilrauna-
stofum í Þýskalandi og Dan-
mörku, en gerðist síðan kennari
í Stokkhólmi og gerði ýmsar
merkilegar rannsóknir. Hann
lagði grundvöll hinnar svonefndu
rafefnafræði (electrokemiu), og
hafa ýmsar rannsóknir hans um
þessháttar efni haft mikið og
merkilegt gildi. Hann fjekst
einnig mikið við „serumterapiu“
(m. a. með danska fræðimannin-
um T. Madsen) og hefur einnig
í þeirri grein haft mikil áhrif.
Störf hans á þessum sviðum og
skoðanir verða ekki metnar af
öðrum en sjerfræðingum og
helstu ritgerðir hans um þær eru
þeim ætlaðar fyrst og fremst.
Af slíkum ritum hans, nokkru al-
mennari, má þó geta kenslubóka
í rafefnafræðum og heimseðlis-
fræðum (Lárobok i teoretisk el-
ectrokemi, 1900, og Lehrbuch
der kosmischen Physik, 1902-—
1903. Hann hefur einnig skrifað
sjerstaklega um norðurljós og
jarðskjálfta og eðli þeirra. Fyr-
ir vísindastarfsemi sína fjekk
hann Nobelsverðlaun 1903, og
hann var heiðursfjelagi margra
vísindafjelaga og heiðursdoktor í
ýmsum greinum við níu háskóla.
En víðkunnastur varð hann
fyrir nokkur rit, sem hann reit
um almenn heimsfræðileg efni,
og ætluð voru mentuðu en ósjer-
fróðu fólki. Þessi rit eru þróun
heimanna (Várldamas utvecling),
Örlög stjamanna (Stjámomas
öden) og Maðurinn og alheims-
gátan (Mánniskan innför várlds-
gátan). í síðastnefndu bókinni
rekur hann ýmsar mismunandi
skoðanir á uppruna og eðli heims-
ins og lífsins. M. a. skrifar hann
þar allmikið um norræna goða-
fræði og hefur aðallega Rydberg
að heimildarmanni. Þykja hon-
um margar hugmyndir norrænn-
ar goðafræði hinar merkustu og
stórfenglegustu, m. a. vegna þess
að þær megi furðulega vel sam-
ræma við vísindi nútímans. Nefn-
ir hann til dæmis sköpunarsög-
una eða það, að lífið hafi kviknað
milli heitra og kaldra áhrifa og
haldist þannig við (. . . og þá er
mætti hríminu blær hitans, svo
að bráðnaði og draup, og af
þeinx kvikudropum kviknaði með
krapti þess, er til sendi hitann
og varð mannslíkandi, segir
Snorri um ástand Ginnungagaps,
er það fyrst fyltist þunga og
höfugleik íss og hríms úr norðri,
en ljettist mót suðri gneistum
og síum úr Múspellsheimi).
Ragnarakasagan þykir Arrheni-
usi' einnig mjög eftirtektarverð
og telur hana merkilega keim-
líka því, sem nútímavísindi telji
sennilegast um lok heimsins, er
sólin smáslokni og jarðlífið
þverri. Segir hann, að öll hin
undurfagra heimssaga Eddu taki
langt fram öllu því, sem aðrar
þjóðir á sama stigi hafi fram-
leitt í þessum efnum og þótt
norrænir menn muni hafa fengið
drög hugmynda sinna annars-
staðar að, sunnan að og austan,
sje engin ein sköpunarsaga til
annarsstaðar, sem sýni neitt við-
líka jafnsanna náttúruskoðun eins
og sú norræna.
Meginrit Arrheniusar á þessu
sviði ritmensku hans er annars
Þróun heimanna. Hann segir að
alheimurinn sje óbreytilegur í
eðli sínu, hafi ávalt verið eins og
hann er. Efni, orka og líf hafi
einungis skift um staði og form
í rúminu. Hann segir að allar líf-
rænar verur í alheiminum sjeu
hver annari skyldar og myndaðar
úr frumum, sem gerðar sjeu úr
kolefna-, vatnsefna-, súrefna- og
köfnunarefnasamböndum. Lífið á
öðrum hnöttum sje sennilega í
mjög líku sniði og lífið á jörð-
unni. Hann álítur að líf geti bor-
ist frá einum hnetti til annars,
lífssæðið berist um geiminn með
Ijósþrýstingi eða geislasúg. En
ekki segir hann að þar muni vera
nema örlítill hluti þess lífssæðis,
sem fyrir hendi sje eða losni frá
einum stað, sem borist geti á
nýja og ósnortna jörð og orðið
þar að nýju og fjölbreyttu lífi.
Þannig telur Arrhenius að lífið
geti um alla eilífð borist jörð af
jörð og jafnvel úr einu sólkerfi í
annað.
Málaralist nútímans.
í menningarlífi Þjóðverja er nú
á flestum sviðum starfað af mikl-
um krafti, þrátt fyrir erfiðleika
þá, sem styrjöldin og afleiðingar
hennar hafa valdið. M. a. hafa
Þjóðverjar á þessu ári komið á
hverri merkissýningunni á fætur
annari. Lögrj. hefur áður getið
um bókasýninguna í Leipzig og
leiklistarsýninguna í Magdeburg.
Ennfremur hefur í Frankfurt við
Main verið haldin mikil hljóm-
listarsýning (Musik im Leben der
Völker) og í Hamburg var komið
fyrir mikilli sýningu nýtísku mál-
aralistar. Var ætlunin að gefa þar
sýnishom helstu listastefna, sem
uppi eru og sýna eitthvað af verk-
um sem flestra sjerkennilegra eða
góðra listamanna frá ýmsum
þjóðum. Mest bar á þýskri og
franskri málaralist, enda er þar
nú mest unnið, ekki síst í Frakk-
landi. Þaðan voru sýnd um 70
verk, flest þó eftir eldri kynslóð-
ar menn eins og Matisse, Cézanne,
Renoir, Derain, en af yngri
mönnum sást enginn nema Mas-
son (f. 1896). Af öðrum málur-
um, sem myndir voru eftir má
nefna Hollendinginn van Gogh,
Rússana Chagall og Jawlensky,
Þjóðverjana Nolde, Kirchner,
Kayser og Dix, Austurríkismann-
inn Kokosohka og Englendingana
Wolf, Wood og Duncan, Italana
Chirigo og Modighliani, Svissar-
ann Hodler, Pólverjann Kisling og
Spánverjann Pruna og svo ýmsa
norræna málara, eins og Munch
og fleiri. En það er þýðingar-
laust að ætla sjer að telja tóm
nöfn og á lýsingum á mönnum og
stefnum er oft lítið að græða.
Málverk þurfa menn að sjá, en
ekki aðeins heyra um þau. Samt
er rjett að geta þessarar sýning-
ar, því hún er allmerkur viðburð-
ur, en erlendir nútímamálarar
mjög lítið þektir hjer, miklu
minna en t. d. rithöfundar og tón-
skáld. Ennfremur verður að
minna á það, að íslendingar voru
eina norræna þjóðin, sem engann
fulltrúa átti á sýningunni, munu
ekki hafa haft hugmyhd um hana.
Er það rangt, eins og áður hefur
verið skrifað um í Lögrj. að
reyna ekki eftir efnum og ástæð-
um að taka þátt í slíku alþjóða-
starfi.
Hermann Bahr og Austurríki.
Hermann Bahr hefur á síðustu
áratugum verið einn af kunnustu
rithöfundum Evrópu og mikils
metinn í föðurlandi sínu, Austur-
r,ki, þótt mikill gnýr hafi að vísu
oft staðið um hann og sjálfur
hafi hann hallast að ýmsum ólík-
um stefnum og skoðunum. Haxm
fæddist 1863, las hagfræði um
skeið, lenti í ýmsum erjum út af
skoðunum sínum, var ekki við
eina fjöl feldur og nokkur ofsa-
maður. Hann starfaði mikið sem
ritdómari og hóf einna fyrstur
meðal þýskumælandi þjóða bar-
áttu gegn „naturalismanum“ og
fylgdi þá „symbolismanum“ svo-
nefnda. Af leikritum hans varð
einna kunnast eitt, um Jósefínu,
konu Napóleons og Móðirin
(skrifað sem einskonar hliðstæða
við Faðirinn eftir Strindberg) og
af sögum hans „Die gute Schule“
og Bók æskunnar. Þegar hann
var sextugur skrifaði hann eins-
konar æfisögu sína eða minningar
og má þar sjá glögga og eftirtekt-
arverða mynd af gáfuðum og
fjörmiklum, en oft nokkuð ein-
hliða og ofsafengnum manni, sem
lifað hefur kröftuglega með í
ýmsum helstu hreyfingum síðustu
áratuga. Svipaða sögu hafa sjálf-
sagt margir fleiri að segja og
sýnir bókin að nokkru leyti eftir-
tektarverðan þátt úr sögu and-
legs lífs í Mið-Evrópu næsta
skeiðið á undan heimsstyrjöldinni
og eftir hana.
Þá fara einna fyrst sögur af
Bahr er hann á skólaárum sínum
flutti eldheita ræðu um þjóðfje-
lagsmál og lýsti því m. a. að úti
væri tími ættaraðalsins, en kom-
inn tími auðs- og peningaaðalsins,
sem einnig væri á förum, og kæmi
þá tími starfsmannaaðalsins,
hinna vinnandi manna. Upp úr
þessu fór Bahr að hneigjast að
j afnaðarstefnu, seinna að svo-
nefndri þjóðlegri jafnaðarstefnu
og var rekinn úr háskólanum í
Vínarborg, fór til Berlínar og
varð þar hrifinn af Bismark.
Seinna fór hann til Parísar, dreg-
inn þangað af áhrifum natural-
ismans, en varð samt mesti and-
stæðingur hans. Varð hann þá
einkum fyrir áhrifum frá Maurice
Barré og sveigðist meira og
meira í þjóðræknis- og íhaldsátt.
Þegar heim kom varð haxm aðal-
maður tímaritsstofnunar og fjekk
góða meim sjer til nokkurrar að-
stoðar, þ. á. m. Tolstoy, Georg
Brandes og Knut Hamsun. Á
stríðsárunum var haim orðinn
hinn mesti föðurlandsvinur, keis-
araveldissinni og kaþólskur
kirkjutrúannaður. En þá kom
ógæfan yfir land hans, örbyrgð og
sundurliðun ríkisins. „Fyrir mig
hefur komið það ægilegasta, sem
nokkur maður verður agaður með
á jörðinni“, segir hann m. a. „föð-
urland mitt er uppleyst og að
engu orðið. Jeg á ekkert jarð-
neskt föðurland framar, jeg á
hvergi heima um víða veröld.
Hvar sem jeg kem er jeg alstað-
ar gestur. Ekkert er mjer eftir
skilið nema það frelsi, sem jeg
hef lengi unnað, að mega eigra
um“.
----o----
Afgreiðsla Lögrjettu og óðins
er flutt í Miðstræti 3.
Kristján Kristjánsson söng hjer
í gærkveldi við góða aðsókn og
prýðilegar viðtökur.
„Dansk-islandsk Kirkesag" er
nýkomið út með grein um Valdi-
mar Briem, Geir Sæmundsson
o. fl.
SkúM Skúlason blaðamaður, sem
dvalið hefur í Noregi undanfar-
in ár, er nýkominn hingað.
Tvö Lögrjettublöð koma í dag.
----o----