Lögrétta - 09.11.1927, Qupperneq 1

LOGRJETTA
[I. áx. Reykjavík, miðvikudaginn 9. nóvember 1927. | 58.
Um víða veröld.
Sir Henry Wilson
um heimsstyrjöldina.
Bókunum um heimsstyrjöldina
fer sífelt fjölgandi og hafa nú
flestir helstu menn styrjaldarinn-
ar skrifað eitthvað meira eða
minna um hana, en altaf kemur
fram eitthvað nýtt. Ein síðasta
bókin, sem út hefur komið 1 Eng-
landi, eru dagbækur Sir Henry
Wilson’s marskálks. Hafa þær
vakið mjög mikla athygli, þykja
óvenjulega bersöglar og hvass-
yrtar um menn og málefni og
varpa enganveginn fögru ljósi
yfir suma helstu leiðtoga enskra
mála á ófriðarárunum, í her- og
stjómmálum. Sir Henry var
mikilsmegandi maður í enska
hemum, um skeið leiðtogi aðal-
herstjómarinnar og þekti því
mjög vel til málanna. Hann var
myrtur árið 1922, en Callwell
herforingi hefur nú tekið að sjer
útgáfu dagbókanna, en samt víða
strikað út beiskustu ummælin.
Meðal þeirra, sem einna versta
útreið fær, er Kitchener og yfir-
leitt eru dómar margra Breta um
hann nú orðnir all ómildir. I
október 1915 segir Sir Henry
um hann: Hann er hræddur við
Egyptaland, við Indland, við Me-
sopotamíu. Hann er hræddur við
að halda áfram Dardanella-her-
ferðinni og hræddur við að hætta
henni. Hann er hræddur við að
halda til Saloniki og hræddur við
að gera það ekki. Kitchener er
hræddur og þekkingarlaus, segir
hann á öðram stað. Asquith á
heldur ekki upp á háborðið hjá
honum. Alt er á ringulreið í
stjóminni, segir hann á einum
stað, og alt er það Asquith að
kenna, hann er nú enn þá einu
sinni háttaður ofan í rúm til þess
að hafa betri tíma. Stjórnin er
hrædd og veit ekkert hvað gera
á, segir hann á öðrum stað. Ekki
virðist honum samt taka betra
við, þegar Lloyd George fær
stjómartaumana. Stjómin er
hræmuleg samkoma, segir hann
þá. Daglega vex fyrirlitning mín
á þessum mönnum, á hugsun
þeirra, þekkingu, hugrekki og
skapferð. Jeg hef aldrei sjeð
jafn gersamlega þekkingarlausan
og einskisnýtan hóp manna. Mar-
skálkurinn fyrirleit einnig mjög
hjartanlega nafna sinn, Banda-
ríkjaforsetann, og þótti hann
hvervetna koma fram til óhappa
og altof mikið tillit vera til hans
tekið. Allir nötra af reiði og fyr-
irlitningu á Wilson forseta, segir
hann einu sinni. Eftir því sem
marskálknum segist frá, hefur
Clemenceau verið honum mjög
sammála um enska stjómmála-
menn, hann kallaði þá ávalt
heimskingja. Best liggur Sir
Henry orð til frönsku herforingj-
anna Joffre og Foch. Ýms smáat-
vik greinir hann, sem skrítin eru,
þó ekki velti á miklu um þau,
eins og það t. d. á einum stjóm-
arfundi hafi ýmsir haldið, að
Liége væri í Hollandi eða það, að
Lloyd George hafi endilega viljað
láta Breta taka Jerúsalem her-
skildi, vegna þess að það mundi
hafa góð áhrif á kjósendur í
Wales. Eftir því sem Sir Henry
segist frá, hafa Bretar litla von
haft um það rjett áður en ó-
ófriðnum lauk, að horfur væra á
því, að þeir gætu sigrað Þjóð-
verja.
Síðustu fregnir.
Tíu ára afmæli rússneska ráð-
stjórnaríkisins er nú hátíðlegt
haldið í Russlandi. 1 Moskva voru
m. a. miklar hersýningar og
skrúðganga miljón verkamanna.
Tvo þúsund erlendir gestir taka
þátt í hátíðahöldunum og hefur
Henry Barbusse orð fyrir þeim
— Frakkar og Jugoslavar liafa
gert með sjer hermálasamning
og skuldbinda sig til þess að veita
hvor öðram hemaðarstuðning. —
Frakkar og Spánverjar era einn-
ig að gera samninga um Tangier-
málin og er nokkur óánægja út
af þeim hjá ítölum. — Bandarík-
in ætla að verja 40 milj. dollur-
um til að auka herskipastól sinn.

Nl.
III. Jeg hef orðið þess var, að
mörgum er vinnuskylduhugmynd-
in, sem fram kom í sambandi við
sjerskólahugsun þeirra sýslu-
mannsins, mjög þymir í augum.
Mjer sýndist þvert á móti, að
sú hugmynd væri eina ljósa ögn-
in í öllum skólamálspjesanum
þeirra fjelaganna, enda þótt æði-
gloppótt væri hún með blettum.
Mjer er það í barnsminni þeg-
ar mest var deilt um „þegn-
skyldu“ hugmyndina, hjerna á
árunum. Og jeg man það enn um
mig, að jeg hugði gott til farar-
innar í þá framfaraherþjónustu.
Og jeg er enn með sama sinni!
Jeg teldi það ekki eftir mjer eða
öðrum ungum mönnum, að vinna
nokkrar vikur, í eitt skifti fyrir
öll, í þarfir þjóðarinnar og fram-
faranna, væri það aðeins gert í
þeim tvöfalda tilgangi: að vinna
þar einhver þjóðþörf verk, sem
annars myndu verða óunnin, og
að manna ungmennin, sem ynnu.
En því að eins væri þegnskyldan
rjettmæt, að að þessu tvennu
væri stefnt. En það vantar mik-
ið á að svo væri, þó að vinnu-
skylduhugmyndin hans Björgvins
sýslumanns yrði að veraleika.
Hugmyndin sú er þar að auki svo
menguð af barnalegri gróðahugs-
un og ósanngjömum misrjetti,
að í þvi sniði, sem hún er fram-
flutt, er hún ósamboðin allri
menning. Þetta hvorttveggja má
rökstyðja, þó jeg nenni því ekki
núna, að eyða til þess orðum.
IV. Þegnskylduhugsjónin var
drengileg og djörf. Enda fekk
hún marga fylgjendur. Og enn
er ekki laust við að um hana
standi styr. Hún ætti að endur-
nýjast og fá annað nafn, og verða
að veruleika. Hjer væri hin mesta
þörf á, að lögleidd væri jarðrækt-
arnámsskylda fyrir alla unga
menn.
Líklega þætti það nú nokkuð
nærri gengið athafnafrelsi ein-
staklinganna, en þess verða menn
vel að gæta, að hjer stendur al-
veg sjerstaklega á: Við búum I
einu strjálbýlasta landi veraldar
og einu frjósamasta landi Norð-
urálfu. Þó flosna bændur upp
frá búum sínum, og öll viðkoma
sveitanna flýr jafnóðum og upp
kemst, svo að sífelt fækkar þar
fólkinu. Hversvegna? Vegna þess
að gamla jarðníðslu-búskaparlag-
ið ber sig ekki lengur, og þrátt
fyrir strjálbýlið er óræktin svo
fullsetin, að varla verður þar býli
við bætt, nema breytt sje um
leið til um búskaparlagið. Jarð-
irnar eru víðlendar eins og jarl-
dæmi til foma. En ræktuðu blett-
imir, sem óvíða era meira en
hálfræktaðir, eru strjálir eins og
eyjar í úthafi og ósljettir eins og
ódáðahraun, víða hvar. Þó vaxa
hjer flestir menn upp, verða
gamlir og deyja, án þess að beita
plógi í jörð eina einustu stund
æfi sinnar. Varla hundraðasti
hver maður kann vitund til þess
verks, að fara með hesta og
herfi eða plóg. Tæplega tíundi
hver sveitamaður kann að leggja
aktýgi á hross eða aka hesti á
taumum svo í nokkru lagi sje.
Jeg býst nú við, að ýmsum verði
það á að kalla þetta ósanngjam-
an sleggjudóm og að jeg verði
lítið lofaður fyrir slík ummæli.
En þau eru sönn eigi að síður.
V. Jeg er ekki ýkja valdagjam.
En mjer hefur stundum orðið
það á, þegar jeg hef sjeð unga
menn ríða erindisleysu um sveit-
ir, virka daga um hávor eða í
haustblíðviðri, að óska mjer þess,
að jeg væri orðinn að Mussolini.
Þá skyldi jeg sannarlega hafa
beðið piltana að stíga af baki,
spretta reiðveranum af, en leggja
aktýgin á í staðinn. Svo hefði jeg
vísað þeim til verks í einhverj-
um kargmóanum og látið þá
plægja eða herfa eða a. m. k.
stinga og pjakka það, sem eftir
var vikunnar og beðið svart-
stakkana mína, að líta eftir því,
að ekki væri svikist um í móan-
um þeim.
Undrist það hver sem vill, þó
að mjer og öðram, sem opin hafa
fyrir því augun, hve verkleg bún-
aðarmenning flest er hjer vand-
ræðalega á vegi stödd, detti ým-
islegt það í hug í því sambandi,
sem óhæft þykir almenningi og
of nærri höggva hinu hálofaða
athafnafrelsi einstaklingsins, sem
aldrei þykir ofdekrað við.
Jeg endurtek það, sem jeg
sagði áður: Með vorri þjóð væri
hin mesta þörf á því, að lögleidd
væri verkleg jarðræktamáms-
skylda fyrir alla unga menn. Og
verkskyldumennirnir ættu að
starfa að undirbúningi og frum-
ræktun nýbýla handa sjálfum
sjer, eða þeim úr þeirra hóp, sem
afgangs verða, þegar fullskipuð
eru gömlu býlin. — Starfa að
þvi, að sem fæstir þurfi að flýja
úr sveitunum nauðugir fyrir þá
sök eina, að þá langar að eignast
eigið heimili.
Nýbýlaræktin er eitthvert
næsta verkefnið, sem hjer ligg-
ur fyrir oss í náinni framtíð. Og
það verk verður vinnufrekt. Væri
það ósanngjamt eða illa til fund-
ið, að lofa þeim sjálfum, sem
fyrstir eiga að njóta býlanna,
að leggja dálítið lið til flýtis því
þarfa verki? Mjer finst það ekki.
Hvað finst ykkur hinum?
VI. Jeg sný mjer aftur að
skólamálinu sunnlenska. Tvær ný-
afstaðnar atkvæðagreiðslur (hvor-
ug ársgömul enn), hafa sýnt það
Ijóslega, að mikill meiri hluti at-
kvæðisbærra manna í Rangár-
þingi, óska ekki eftir sjerskóla
fyrir þá sýslu. Era miklar líkur
til og þó nokkur von um, að for-
mælendur sjerskólahugmyndar-
innar, sem allrar virðingar eru
auðvitað verðir fyrir áhuga sinn,
stillist nú og láti sansast. Væri
það áreiðanlega mikill og góður
liðstyrkur Suðurlandsskólanum,
ef þeir áhugamenn allir snerust
óskiftir á sveifina hans. Haldi
þeir hinsvegar áfram sjerskóla-
stríði sínu, getur hver sjeð það
sjálfur, að þeir vinna ver en til
einskis gagns. Sjerskólanum
koma þeir ekki upp í fyrirsjáan-
legri framtíð. En fyrir samskól-
anum tefðu þeir e. t. v. enn á
ný.
Ekki má það vonda verk vera
ólastað, sem ýmsir láta sjer þó
sæma að vinna 1 sambandi við
skólamálsdeilumar sunnlensku: