Lögrétta - 16.11.1927, Blaðsíða 1

LOGRJETTA
XXII. ár.
Reykjavík, miðvikudaginn 16. nóvember 1927.
59. tbl.
Sjötíu ljóðlínur
til Magnúsar Helgasonar, skólastjóra.
1857 — 12. nóv. — 1927.
Um víða veröld.
W. Johannsen og erfðarann-
sóknir.
Símfregn segir nýlega látinn
einn af helstu vísindamönnum
Norðurlanda, prófessor Wilhelm
Johannsen í Kaupmannahöfn.
Hann var fæddur 3. febrúar 1857
upphaflega lyfjafræðingur, en
sneri sjer síðan að plöntulífeðlis-
fræði og loks aðallega að erfða-
rannsóknum, en var annars kenn-
ari, fyrst við landbúnaðarháskól-
ann og síðar við Háskólann. Fyr-
ir erfðarannsóknir sínar varð W.
J. heimsfrægur meðal fræði-
manna, en alþýðuathygli og al-
þýðuhylli hlaut hann ekki sjer-
lega mikla, enda viðfangsefni
hans allajafna ekki vænleg til
slíks og sjálfur ljet hann oft ó-
spart í Ijósi vantrú sína og fyrir-
litningu á alþýðlegri vísinda-
mensku í þessa átt og fagur-
fræðilegum og heimspekilegum
heilaspuna um þessi efni. Rann-
sóknir hans komu honum einnig
til þess að andmæla ýmsu í kenn-
ingum fræðimanna eins og Lam-
arques, Darwin’s, SpenceFs og
Galton’s og ýmsra annara, sem
síður eru kunnir. Sjálfur hefur
hann þó samt skrifað um við-
fangsefni sín, ekki einungis sjer-
fræðileg rit, en einnig alþýðleg rit
(t. d. Arvelighed, 1917). Hann
varð einna fyrst vel kunnur fyrir
rannsóknir sínar um hinar svo-
nefndu „hreinu línur" (1903),
eða það, að út frá einu sjálf-
frjófgandi fræi mætti framleiða
niðjaraðir (hreinar línur), sem
hjeldust stöðugar og yrðu ekki
sveigðar við úrval innan línunnar.
En innan hreinu línunnar gæti
samt komið fram ýmiskonar per-
sónulegur munur, einkum í eigin-
leikum, sem auðveldlega gætu
orðið fyrir áhrifum ytri kjara.
W. J. gerði skarpan mun á eðl-
iseinkennunum, sem hann svo
nefndi (anlægspræg, eða geno-
type) og persónueinkennunum
eða svipeinkennunum (fremton-
ingspræg eða fænotype). Ein-
ungis hin fyrri eru arfgeng, en
ekki hin síðari, að áliti W. J. Ht-
frá þessum rannsóknum sínum
og skoðunum hjelt W. J. fram
kenningum um eðli og þroska-
möguleika mannsins, sem fóru
allmjög í bága við þróunar- og
erfðakenningar margra fyrir-
rennara hans og nútímakenning-
ar um mannkynbætur (eugenic).
1 einu riti sínu (Biologi, 1922)
kemst hann m. a. svo að orði um
þetta: Sú fánýta bjartsýni, sem
beinist að voninni um hamingju-
sama áframhaldandi mannkyns-
Roðið haf og himinn blár.
Háir tindar, djúpar gjár.
Sólar kyngi, kaldur snjár.
Kvíðahrollur, gæfuspár.
Lágar hvatir, háar þrár.
Himnesk gleði, döpur tár.
Sókn og vörn — í sjötíu ár.
Áfram tímans alda brýst.
Alla daga jörðin snýst.
Alt í stríðið eina býst. —
Ýmsir fá þar sviðið lýst,
og til dáða þjóðum þrýst.
— Þú, hefir verið, ekki síst,
einn af þessum. — Það er víst.
Yfir sköpum okkar lands
ýmsar nomir stíga dans. —
Sundurleitur fræðafans
fer um „götu sannleikans“. —
Þú hefur sett í sigurkrans
saman alla kjama hans. —
Há er köllun kennimanns.
Æskan þráir óskalönd,
út við fjærstu sjónarrönd.
Sunna skín á seglin þönd,
— sjest úr hafi rísa strönd.
Þá er lending þrautavönd, —
þá er, — til að firrast grönd, —
þörf á frjálsri föðurhönd.
Föðurhöndin hönd þín var,
hafin yfir bylgjumar. —
Allir þeir, sem fengu far,
fundu að vemdin leyndist þar.
— Marga gátu á góma bar.
Guðsást þín úr málum skar.
Hún var spuming. Hún var svar.
þróun undir áhrifum menningar-
innar — og einkum styðst við
Lamarqueskenningar, en tekur
einnig tillit til úrvalskenninga
Darwins — hún fær því miður
litla stoð í erfðarannsóknum nú-
tímans. En meginniðurstöður
þeirra má hinsvegar vel sam-
ræma við þá skoðun, sem menn
hafa öðlast eftir öðrum leiðum,
að „manneðlið" sje í heild sinni
sjálfu sjer líkt, í illu og góðu,
svo langt sem söguleg þekking
nær. Þrátt fyrir rannsóknir og
upplýsingu, trúarform og verk-
vísindi, læknavinnu og dómarar
störf, hafa eðliseinkenni okkar í
aðalatriðunum „ekkert lært og
engu gleymt“. Og ef til vill er
það best svona, þegar öllu er á
botninn hvolt. Rannsóknir W.
J. hafa þótt hinar merkustu,
þótt deilt sje um ýmsar kenning-
ar hans, enda eru erfðarannsókn-
ir enn í bemsku, en úrlausnarefn-
Sköpun lífs var skóli þinn. —
Skinu röðlar þangað inn.
Guð var með í sjerhvert sinn.
Sumarblærinn ljek um kinn.
— Þaðan dýrust fræ, jeg finn,
fallið hafa í jarðveg minn.
— Þú varst mildi meistarinn.
Glepur sálir gull og eir.
Gimist margur visinn reyr. —
óðal hjá þjer áttu þeir
allir, sem að vildu meir
hefja æskuandans geir
yfir bundinn jarðarleir,
— eignast það sem aldrei deyr.
Okkar tungu, okkar þjóð,
okkar sögu, myndir, ljóð,
alt, sem greri á landsins lóð,
lund þín vígi kringum hlóð. —
Geyma skyldi göfgan sjóð.
— Guð vors lands á verði stóð.
Kristinn andi! — Islenskt blóð!
öðlingsmynd þín, ung og teit,
er á ferli í hverri sveit,
vísar leið í vorsins leit,
vermir margan kaldan reit. —
Hljóðlát iðja æ þjer sleit.
— Undir býr þó fyrirheit:
innra líf, sem enginn veit.
Lifðu heill við lands þíns skaut
líkt og blóm í grænni laut
faðmað sólu fjarri þraut,
fært í dýrðlegt sumarskraut. —
Vefji þig alt, er hjartað hlaut,
hefji þig alt, er sálin naut,
á sjötíu ára sigurbraut.
Jóhannes úr Kötlum.
in mikil og flókin og em þessar
rannsóknir allar meðal merkustu
og mikilsverðustu vísindastarfa,
sem nú em unnin.
Harden blaðamaður.
Maximilian Harden, sem andað-
ist 31. f. m. var einhver ritfær-
asti og rammauknasti blaðamað-
ur nútímans. Hann var utan-
flokkamaður og vóg á báðar
hendur í blaði sínu „Die Zukunft“
(Framtíðin), hverjum manni ber-
orðari og óvægnari þegar því var
að skifta. Harden varð snemma
áhrifaríkur maður í þýsku þjóð-
lífi og ljet mörg mál til sín taka.
Hann rjeðst t. d. óþyrmilega á
Caprivi eftir að Bismarck var
farinn frá, en Bismarck var sá
þjóðmálamaður, sem hann dáðist
mest að og varð fyrir ýmsum á-
hrifum af. Hann rjeðst einnig
einu sinni ákaft á skáldið Suder-
mann, átti oft í höggi við Jafn-
aðarmenn, gerði gys að keisar-
anum og hirðlífinu og var einu
sinni dæmdur í fangelsi fyrir
móðgun við keisarann. Hann sat
nokkrum sinnum oftar í fangelsi
vegna blaðamensku sinnar og á
styrjaldarárunum var blað hans
oftar en einu sinni gert upptækt.
Hann ritaði þá oft hvasslega
gegn hemaðartrú Þjóðverja og
vildi láta þá skila af sjálfsdáð-
um Elsass-Lothringen og Suður-
jótlandi og endurreisa pólska rík-
ið. Hann rjeðst þá einnig mikið
á Betmann-Hollweg kanslara.
Mestur gnýr stóð samt á sínum
tíma um skrif Hardens um Eul-
enbergsmálin, eða hirðmanna-
flokkinn, sem kallaður var „Taf-
elrunde“ og honum þótti hafa ó-
holl áhrif á keisarann og lifa
hneykslanlega. Auk stjómmála
ljet Harden leiklist mikið til sín
taka, enda var hann sjálfur leik-
ari í upphafi. Hann barðist mik-
ið fyrir því, að ryðja Ibsen braut
í Þýskalandi og seinna Maeter-
linck. Hann skrifaði um skeið
undir nafninu Apostata, en rjettu
nafni hjet hann Isidor Witkofski
og var gyðingaættar (f. 20. okt.
1861). En hann tók kristna trú
1886. Þótt Harden væri einhver
merkasti blaðamaður nútímans,
var hann það ekki á sama hátt
og t. d. Northcliffe í Englandi
eða Hearst í Bandaríkjunum, sem
vom alt eins mikið eða meira
fjármálamenn en rithöfundar og
gerðu úr blöðum sínum merkileg
stóriðju- og stórgróðafyrirtæki
og fengu ritfæra menn í þjón-
ustu sína. „Framtíðin“ varð
aldrei stórblað í fjárhagslegum
skilningi þó útbreidd væri, og
naut heldur ekki fjárhagslegs
flokksstuðnings. En hún varð
stórblað vegna áhrifa sinna, fyrir
kraft ritsnildar og persónuleika
Hardens sjálfs, víðtækt, vel
skrifað, óháð blað, eins og flest
bestu blöð Evrópu reyna nú að
vera. Ymsar greinir Hardens
hafa komið út í bókarformi.
Grazia Deledda.
Bókmentaverðlaun Nóbelsjóðs-
ins hafa í ár verið veitt ítölsku
skáldkonunni Grazia Deledda. En
hún má, ásamt Selmu Lagerlöf
og Richardu Huch, teljast góð-
kunnasta kvenskáld nútímans og
er merkur höfundur. Hún er
fædd 1872, í Sardiníuey, og fór
mjög ung að yrkja. Fyrstu sögur
hennar komu út þegar hún var
15 ára. Síðan hefur hún skrifað
margar sögur, stórar og smáar
og misjafnar, að sögn, en þær
bestu eru góðar og vel skrifaðar.
Fyrstu sögur hennar eru mest
lífslýsingar úr átthögum hennar,
síðar reit hún sálarlífssögur al-