Lögrétta - 23.11.1927, Side 1

LOGRJETTA
XXII. ár.
Reykjavík, miðvikudaginn 23. nóvember 1927.
60. tt
Um víða veröld.
Byltingar-afmæli.
Rússneska sovjet-ríkið hefur
um þessar mundir haldið hátíð-
legt tíu ára afmæli sitt, eins og
fyr er frá sagt. En jafnframt af-
mælisfögnuðinum hafa í Rúss-
landi verið áberandi og alvarleg-
ar viðsjár innan kommunista-
flokksins og jafnvel búist við
byltingu. Veldur þessu enn sem
fyr togstreitan um völdin og á-
hrifin innan flokksins. Fylgis-
menn Stalins og fjelaga hans
hafa óttast að Trotsky og hans
fylgismenn yrðu of máttugir
innan flokksins og hafa því
hamlað starfsemi þeirra á ýmsan
hátt og loks gripið til þess óynd-
isúrræðis að gera Trotsky flokks-
rækan. En hann er ekki einung-
is einn af hinum upprunalegustu
byltingarleiðtogum, heldur sjálf-
sagt mikilhæfasti maður stjórnar-
flokksins, vinsæll og áhrifamikill,
einkum í hemum, enda er herinn
að miklu leyti hans verk. Enn
verður því ekkert fullyrt um það,
hverjar afleiðingar ósáttin við
hann kann að hafa fyrir flokkinn
eða sovjetskipulagið í heild sinni.
En þótt sovjet sje nú orðið tíu
ára er það lítill aldur í æfi ríkis
og ekki langur tími til þess, að
af honum megi mikið marka gildi
skipulagsins, allra síst þegar rík-
ið hefur mikinn hluta tímans ver-
ið kafið ófriði inn á við og út á
við. Frásagnimar frá Sovjet-
Rússlandi hafa einnig verið mjög
ósamhljóða. Stundum er skipulag-
ið þar hafið til skýjanna, sagt
sem svo að í Rússlandi drjúpi
smjer af hverju strái og leiðtog-
amir þar sjeu þeir sönnu mann-
kynsfrelsarar, sem leiða muni
veröldina á braut nýrrar og betri
menningar og skapa þjóðunum
einskonar paradísarástand. En
aðrir segja að alt sje þar í óreglu
og kalda kolum, menningarskorti
og mannúðarleysi, og leiðtogamir
sjeu grimmustu glæpamenn, og
standi heiminum ekki meiri hætta
af öðru en þeim og öllu þeirra
athæfi. Þegar reynt er að lesa
sem flestar heimildir sem best
ofan í kjölinn sjest þó, að í hvor-
ugri þessari frásögn er hreinn
sannleikur fólginn.
Það er áreiðanlegt, að ástandið
í Rússlandi á undan byltingunni
var á margan hátt þannig, að
einhver bylting hlaut að koma,
þótt í yfirstjettum þjóðfjelagsins
væri merkilegt menningarlíf.
Mörg öfl urðu einnig til þess að
ýta undir byltinguna, vestræn
áhrif mentamannanna, ójafnaður
ýmsra uppivöðslumanna, ófrelsi og
kúgun yfirvaldanna, og óljósar
hreyfingar ómentaðrar en sjer-
kennilegrar alþýðu. Hitt er víst,
1 að þegar byltingin kom, varð hún
ekki einungis til þess að hefna
gamallar kúgunar, heldur einnig
til þess að koma á nýrri kúgun
og eyða ýmsum gömlum verðmæt-
um. Jafnframt því sem að bylt-
ingunni stóðu hugsjóna- og hæfi-
leikamenn, stóðu að henni skríl-
menni og skrumaralýður, eins og
gengur og gerist. Erfiðleikamir
inn á við og út á við urðu miklir
og margvíslegir svo að þrátt fyr-
ir það, þótt margir byltingarleið-
togar hafi í alvöru og einlægni
viljað gera merkilega tilraun til
mannfjelagsbóta, og orðið nokkuð
ágengt í ýmsu, hefur byltingin
enn ekki borið tilætlaðan árang-
ur og verk hennar mistekist að
mörgu leyti og ein áþjánin komið
í annarar stað. En um gildi skipu-
lagsins í sjálfu sjer verður þó
ekki dæmt fullkomlega af þeirri
reynslu, sem enn er fengin og
verður að gæta þess, að allmikið
af erlendum fregnum um rúss-
nesk mál eru rituð af andstæð-
ingum sovjet-skipulagsins.
Nokkura hugmynd um ástand-
ið á liðnum áratug má fá með því
að athuga tvo málaflokka, sem
mikið veltur á í hverju þjóðfje-
lagi — viðskiftamál og menta-
mál. (Um sögu byltingarinnar
sjálfrar má vísa í Heimsstyrjöld
Þorst. Gíslasonar). Samkvæmt
stjómarauglýsingu frá 13. marts
1922 er allur innflutningur í
höndum ríkiseinkasölunnar en út-
flutninginn geta einnig annast
aðrar deildir sovjet-kerfisins. Til
dæmis má samvinnusambandið,
Centrosoyus, sjálft annast út-
flutning beint til erlendra sam-
vinnufjelaga. Á hverju ári gerir
sjerstök nefnd allsherjaráætlun
um öll viðskifti ríkisins (gos-
plan). Árið 1913 nam innflutn-
ingurinn (reiknaður í miljónum
rúbla) 1374 og útflutningurinn
1520, en 1920—21, 3—4 árum eft-
ir byltinguna, var innflutningur-
inn kominn ofan í 181 og útflutn-
ingurinn ofan í 10. Á næstu ár-
um fór viðskiftaveltan að aukast,
svo að 1923—24 var innflutning-
urinn orðinn 200 og útflutningur-
inn 340 og hefur síðan farið
hækkandi og var 1925—26 (síð-
asta árið sem Lögrj. hefur náð í
skýrslur frá) 415 (innfl.) og 116
(útfl.). Mest eru það matvæli
ýms og skepnur, sem með er
verslað, eða 6% af innflutningin-
um og 38% af útfl.. Ýms óunnin
efni eru 54% af innfl. og 49%
af útfl. en tilbúinn vamingur er
40% af innfl. og 1% af útfl. Gull
er 0 af innfl. og 12% af útfl.
Mest hefur verið skift við Breta,
19% af innfl. og 32% af útfl. og
fóm þá viðskiftin, áður en slitið
var sambandinu, fram fyrir milli-
göngu Arcos, (en það er skam-
stöfun fyrir All Russian Co-op-
erative Society eða Samvinnusam-
band Rússaveldis). Þessar tölur,
sem allar eru teknar eftir opin-
bemm rússneskum skýrslum,
sýna það því, að iðnaður Rússa
og utanríkisverslun hefur næst-
um farið í hundana á byltingar-
ámnum, en síðan smárjett við og
samt ekki ennþá komist í það
lag, sem var fyrir heimsstyrjöld-
ina.
Leiðtogamir hafa einnig verið
nokkuð ósammála og hikandi um
það, hvaða stefnu rjettast væri
að taka í viðskifta og iðnaðarmál-
um, eftir að flestir þeirra þótt-
ust sannfærðir um það, að ó-
menguðum kommúnisma í strang-
asta skilningi yrði ekki fram-
fylgt til fulls, meðan Rússland
væri einangrað innan fjandsam-
legra ríkja með auðvaldsskipu-
lagi. 1 þessu sambandi er eftir-
tektarverðust sjerleyfastefna sú
sem fyrst var sveigt inn á í
stjómarauglýsingu 23. nóvember
1920 og talin þar nauðsynleg
vegna viðreisnar iðnaðarins. Sjer-
leyfisbeiðnimar komu unnvörpum.
Frá 1922 til 7. september 1926
bámst stjóminni 1909 beiðnir,
flestar vom þær þýskar(666), en
einnig margar frá Bretlandi
(192), Bandaríkjunum (184) og
Frakklandi (156). Mest var sótt
um sjerleyfi til verksmiðjurekst-
urs (571), til verslunar (470),
til námareksturs (233) og til
landbúnaðar (194). Sjerleyfis-
beiðnum. fór sífjölgandi. En
stjórnin synjaði flestum. Hún
veitti 39 verksmiðjusjerleyfi, 36
verslunarleyfi, 24 námaleyfi og 10
búnaðarleyfi, en hefur nýlega til-
kynt að hún hafi í hyggju að
veita 100 ný sjerleyfi. Margar
sjerleyfisbeiðnimar komu fyrst
frá allskonar braskaralýð, en góð
fyrirtæki fóm sjer hægt. En
stjómin reyndi einnig að fara
sjer hóflega og hæna að sjer
fjársterk og framkvæmdasöm fyr-
irtæki og tókst það. Stærstu
sjerleyfisfyrirtækin eru (ensku)
Lena-gullnámumar, sem fram-
leiða fimtung af gulli Rússland og
hafa í þjónustu sinni 13 þús.
manns og svo amerísku Harri-
man-námurnar. Sum sjerleyfis-
fyrirtækin hafa gengið illa, en
mörg mjög vel. Stjómin hefur
veitt ýmsum fyrirtækjum stórlán
og stutt þau ýmislega, og stund-
um em fyrirtækin sameign
stjómarinnar og hinna erlendu
fjelaga. Máske gætu Islendingar,
Húsfrú
i.
Skógurinn fölnar og fellir bla8,
fýkur í bestu skjólin,
húmar í sveitum og haustar að,
hraðfara lækkar sólin
og svalviðri setjast í stólinn.
— Vel er, þá vorar aftur
og vaknar gróður-kraftur .
Mannsandinn vermist af vorsins þrá.
vill ekki skugganum hlýða,
horfir í geislans brosandi brá
og byrgir sinn þögula kviða,
ef húmið er lengi að líða.
— Altaf er leitað að ljósum
og lifandi, ilmandi rósum.
II.
Kveðja þig vinimir, kona gó8,
er kular um fölnaðan lundinn.
Ómar um Hlíðina angurljóð;
alvðruþmngin er stundin,
og svíður við síðasta fundinn.
Lauffall hjer lenti á garði
langt um fyr en varði.
— Gott er að eiga við endað skeið
orðstír, sem dýrt er metinn.
f verkum er fagurt, að velja þá leið,
að vel sje bekkurinn setinn.
Og mörg eru mannslífs hretin,
nóg er því verk að vinna:
að vera stuðningur hinna.
Alúð þín hafði þann einkarjett,
sem altaf er mikils virði:
setti hún aðra í sólskinsblett
— sumarið stutt þó yrði —
og bar með þeim ýmsa byröi.
Aðdáun eiga þeir visa,
er öðrum þannig lýsa.
Halldór Helgason.
iem sjálfir þurfa að fara að taka
fasta stefnu í slíkum málum,
gxætt eitthvað á því, til vamað-
— Blessað veri þitt lífdags ljós,
er lýsti með snild og prýði.
þökk fyrir hverja hlýlega rós,
er haldast mun við líði
í vorþrá og vetrarstríði,
kraftinn í kynningunni
og kærleik i minningunni.
III.
Skógurinn fölnar og fellir blað
og fýkur i bestu skjólin.
Löngum er raun að þola það,
en þannig er reynsluskólinn,
að hverfast og velta hjólin.
— Vel er, þá vorar aftur
og vaknar lífsins kraftur.