Lögrétta - 30.11.1927, Blaðsíða 2

2
LÖGRJETTA
| L---------------------------1,
LÖGRJBTTA
Utpefandi ng ritstjóri
t’orittian tíiilMon
Þingholtsotræti 17. Simi 178.
Innheimtn Of afgreiðgla
1 Miðntrmti 3.
| ------------------------—. I
þó getað verið mun minni. Hefðu
heimamenn unnið með heimilis-
hestum jarðvinsluna aíla, þá
hefðu beinu útgjöldin út úr bú-
inu orðið mjög óveruleg. Og það
er einmitt það, sem að ber að
stefna. Jarðvinsluna á ekki að
kaupa að! Hún á að vera heim-
ilisverk, sjálfsögð árleg önn á
hverju sveitaheimili. — Eins og
enn er ástatt víðast í sveitum,
er það að vísu viðunandi, þó
bændur kaupi plæginguna að. En
herfinguna skyldi enginn bóndi
iáta vinna öðru vísi en með
heimahestum, svo framarlega,
sem þeir eru til. Síðan, þegar
hestarnir eru orðnir vanir því
að ganga og draga saman fyrir
herfinu, er sjálfsagt að setja þá
einnig fyrir plóginn og spara
þannig aðkaup dýrrar vinnu. Þá
fyrst — þegar allflestir fara orð-
ið með plóg og herfi og búið er
að venja vel flesta hesta við þau
verkfæri — er vissa fyrir því að
verulegur rekspölur komist á ný-
ræktina og að hún verði annað en
kák eða ómynd. Þúfnabanar og
dráttarvjelar eru að vísu góð
verkfæri, þar sem þau eiga við.
En eins og ástatt er nú í flestum
Islandssveitum, mega þau heita,
svo að segja, gjörsamlega óstað-
hæf hjer. Og þó að fjölda manns
vanti nú bæði kunnugleik og
skarpskygni til að sjá að þetta
er þannig, vænt jeg þó hiklaust
hins, að þessi skoðun verði fyr
eða síðar viðurkend og kölluð
rjett. Og það þori jeg að full-
yrða: Þess verður langt að
bíða að nýyrkjan verði almenn
hjá oss, verði ekki núna á næst-
unni gengið að því með atorku
að kenna almenningi handbrögðin
að henni!
„Búnaðarfjelag Holtamanna“
hefur lagt niður þann sið, sem
mörg búnaðarfjelög munu þó
halda uppi enn: að senda búnað-
arvinnumenn á milli bænda að
vorinu. I stað þess hefur það nú
tekið upp á því, að verja tekjum
sínum í styrkveitingar til verk-
færakaupa. Slái fimm eða fleiri
nágrannar sjer í fjelagsskap um
að kaupa jarðyrkjuverkfæri,
leggur búnaðarfjelagið þeim til
alt að einum fjórða hluta kaup-
verðsins. Ein þrjú verkfærafjelög
hafa nú verið stofnuð í sveitinni
og fleiri eru á uppsiglingu. Auk
þess hafa einstakir menn keypt
nokkur herfi, sumir smíðað sjer
dágóð gaddaherfi. En þau ættu
að vera til á hverjum bæ. 0g eru
svo ódýr, að engum er ofætlun
að eignast.
Verkfæraskorturinn er ef til
vill einhver allraversti þrándur-
inn í götu þess, að nýyrkjan
verði almenn og góð. Fjárhagur
bænda er yfirleitt svo örðugur og
veltufjeð svo lítið, en jarðyrkju-
verkfærin hinsvegar svo dýr, að

!

það er ofur eðlilegt, að þeir veigri
sjer við þeim kaupum meðan sá
sannleikur ekki stígur þeim til
höfuðs, að þau eru óhjákvæmileg
búsáhöld á hverjum bæ!
En það má benda á leið til að
bæta úr þessu! Til þess að allir
bændur á Islandi eigi sæmilegan
aðgang að jarðvinsluverkfærum,
þarf í kring um þúsund pör
plóga og herfa. Ein verkfæri
handa hverjum sex nágrörmum
gætu nægt til að byrja með. Og
nægileg verkfæri til að vinna
allflesta jörð með eru þessi:
Plógur, fjaðraherfi, skurðherfi
(diska- eða spaðaherfi) og flag-
hnyðja eða valtari. Þessi verk-
færi öll munu kosta um 400—600
krónur eftir gæðum. Eða um 500
krónur til jafnaðar. Viðunandi
verkfærakostur handa öllum Is-
landsbændum, myndi þá kosta
um hálfa miljón króna! Tvö síð-
ustu árin hefur ríkissjóður borg-
að út í beinan jarðabótastyrk,
samkvæmt II. kafla jarðræktar-
laganna, hátt á þriðja hundrað
þúsundir króna. Hefði nú sú að-
ferðin verið höfð, sem áreiðan-
lega væri mun heilladrýgri fyrir
búnaðinn í landinu: að borga
styrkinn ekki út í beinhörðum
peningum, eins og gert hefur
verið hingað til, heldur I jarð
yrkjuverkfærum, sáðfræi eða er-
lendum áburði, væri á hálfum
tug ára hægt að byrgja alla
bændur landsins að þeim verk-
færum, sem nægja myndu þeim,
hverjum og einum, til að vinna
sjálfir nýræktarstörfin öll. Og
það er takmarkið sem að ber að
stefna og miklu að kosta til, að
sem allra fyrst náist. Fyrri verð-
ur hjer ekki um neinn verulegan
ræktunarbúnað að ræða!
Hið æskilegasta væri það, að
ríkið lánaði bændunum jarð-
yrkjuverkfæri til að byrja með
út á jarðabótastyrk þann, er
síðar myndi að sjálfsögðu falla
þeim til handa. —
Þessa uppástungu mína vildi
jeg mega biðja þá að athuga,
sem nú í vetur eiga að hugfjatla
endurskoðun jarðræktarlaganna
frá 1923. Jeg er viss um að hún
myndi reynast vel og verða til
hamingju og flýtis framförunum.
Og jeg sje enga þá annmarka á
henni, sem svo eru miklir, að
þeirra vegna geti þessi leið ekki
talist fær. Áhrifamesta nýrækt-
arhugvekjan, sem hingað til hef-
ur verið flutt í Holtunum ætla
jeg að verið hafi sáðsljettur
þeirra Lýtingsstaða-feðga. Þeir
hafa nú um þrjú sumur undan-
farin sáð höfrum til grænfóðurs
og grasfræi til græðslu. Hafram-
ir hafa oftast vaxið mjög vel hjá
þeim og staðið þjettir og þroska-
miklir alt fram á haust. En
skamt frá túngarði á Lýtings-
stöðum er skilarjett sveitarinnar.
ÍTefur því fjöldinn allur af Holta-
mönnum sjeð hafraakrana þar og
fengið að sannfærast um að ný-
ræktin er ekki eintómur tilkostn-
aður.
Rótgræðslan hefur annars ver-
ið venjulega meðferðin á plóg-
flögunum hjer eystra. Hún er og
hægust og kostnaðarminst. En
allajafna síst og verst til að gera
gott eða mikið gagn. Enda ekki
á öðru von eins og oftast er að
henni búið. Það er ekki von á,
að það flag grói vel eða verði góð
sljetta, sem illa er unnið og ekk-
ert borið í. Sú trú virðist vera
alt of algeng, að til þess að
koma einhverjum móa í rækt,
sje nóg að plægja hann og herfa!
Nei góðir hálsar! Hann verður
sami óræktarmóinn svo Iengi sem
ekki er svikalaust borið í hann
eða á!
Ríkasti bóndinn í Holtunum ljet
í fyrravor plægja hjá sjer 5
dagsl., mest í ófrjóum lingmóa.
Síðan ljet hann herfa þetta land
og lauk við það snemma í vor
sem leið. Sú vinna var snildar-
lega af hendi leyst, svo varla var
hægt að hugsa sjer flag betur
mulið eða jafnað. Hann var mjög
eggjaður á að halda nú myndar-
skapnum áfram og bera vel í
flögin og sá í þau síðan. En þar
stóð hnífurinn í kúnni! Þann til-
kostnað taldi hann annaðhvort ó-
þarfan eða tímdi ekki að leggja
í hann!! — Því standa flögin
hans ennþá svört og dauð og ó-
frjó eins og móamir áður voru.
Holtamönnum og öðrum aust-
anvjerum vil jeg gefa þetta heil-
ræði: Komið að Rauðalæk og
sjáið hvemig hægt er að herfa og
jafna hina körgustu móa svo að
eggsljettir verði yfir að líta. En
lengur megið þið heldur ekki
fylgja fyrirmyndinni, sem þar er
gefin. Framhald hinnar rjettu
meðferðar á flögunum getið þið
svo sjeð á Lýtingsstöðum eða
annarsstaðar þar sem frjósam-
astar sáðsljettur er að finna.
Gleymið því ekki, að aðalatriði
ræktunarinnar er ekki það að rífa
móana niður, heldur miklu frem-
ur hitt: að frjóvga þá og græða.
Gera þá að ræktaðri og frjó-
samri jörð.
I Holtunum hyllir nú undir
dagsbrún nýrrar tíðar — túna-
ræktunarinnar. Fullur helmingur
af bændum sveitarinnar hefur nú
byrjað á að leggja undir sig ó-
ræktina. Hinir koma svo á eftir
hver af öðmm og svo koll af
kolli. Ræktunaraldan hefur nú
risið svo í sveitinni, að hún fell-
ur naumast aftur.
Og það em enn fleiri vormerki
á baugi í sveitinni en þetta. Fátt
er um dauðsföll, en fæðingar all-
margar. Og aldrei í mannaminn-
um hefur unga fólkið í Holtun-
um gengið eins kappsamlega að
því verki að velja sjer maka eins
og einmitt nú í ár. En bágt er
ef þetta unga fólk verður flest
að hröklast burt úr sveitinni
sinni, vegna ónógra lífsskilyrða
þar. Því óhætt væri Holtamönn-
um að tífalda tölu sína, eða jafn-
vel tvítugfalda, án þess að land-
rýmið þryti þá, væri þess aðeins
gætt að auka nýræktina eftir
þörfum og haga sjer að öðm
leyti eftir ástæðunum. —
Fjelagslyndið þarf að færast í
auka og leggja undir sig fólkið.
Nýræktarandinn á að vaka og
leggja undir sig landið.
Helgi Hannesson.
----o-----
Gestur Pálsson
Ritsafn hans, sem áður er sagt
frá, er nú komið út. Er það stór
bók, um hálft sjötta hundmð
síður, prentuð á vandaðan papp-
ír og með mynd G. P. Fremst í
bókinni er alllöng og fróðleg
grein um Gest, líf hans og list,
eftir Einar H. Kvaran, sem var
honum nákunnugur um helsta
starfsskeið æfi hans. Em m. a. í
grein þessari leiðrjettar nokkrar
fyrri missagnir um Gest. I bók-
inni kemur annars í fyrsta skifti
fram heildarútgáfa af ritum
Gests, þannig, að safnað er sam-
| an á einn stað skáldritum hans
i fyrst og fremst, sem áður em
i prentuð en nú orðin ófáanleg, og
I svo fyrirlestrum hans og blaða-
i greinum, sem verið hafa á tvístr-
i ingi í blöðum og bæklingum hing-
; að og þangað, algerlega óað-
' gengilegar og ókunnar flestum
j núorðið, nema helst fyrirlestur
j hans um Reykjavíkurlífið, sem
að sjálfsögðu er allur tekinn upp
í Ritsafnið. En í blaðagreinum
Gests, bæði í Suðra, sem hann
j vann að hjer heima, og Heims-
kringlu, sem hann stjómaði
vestra, eru margar snjallar grein-
ar og fjörlega ritaðar, sem lýsa
vel manninum og samtíma hans.
Einnig er í safninu nokkurt efni,
sem aldrei hefur verið prentað
áður og er helst að geta um fyr-
! irlestur þann, sem Gestur hjelt
hjer í Rvík 1889, um „Nýja
skáldskapinn“ og sýnir vel af-
: stöðu hans til íslenskra bók-
j menta. Þá eru loks teknar í safn-
ið nokkrar þýðingar Gests, úr
j ritum Turgenjews og Henriks
Pontoppidans og síðast er sagt
; frá svip, sem Gestur sá eitt sinn
heima í Mýrartungu. 1 bókarlok
er svo brot úr dómi G. Brandesar
j um sögur Gests og eftirmáli Þor-
j steins Gíslasonar, sem gefið hef-
ur safnið út og valið efnið í
samráði við E. H. Kvaran. Alls
I eru í safninu allar 10 sögur
Gests, úrval úr kvæðum hans,
milli 20 og 30 kvæði, þ. á m.
sum óprentuð áður, allir, 3, fyr-
! irlestrar hans og um 20 greinir
j úr blöðum hans, sumar langar,
I s. s. ferðasagan vestur um haf
og dómurinn um kvæði Matthí-
j asar Jochumssonar.
Ritsafnið er óvenju ódýr bók
j og líkleg til þess að verða vin-
sælt rit, eins og sögur Gests hafa
j ávalt verið, að maklegleikum. En
i um þær sagði G. Brandes svo, er
nokkrar þeirra voru þýddar á
j dönsku: Bak við þær má eygja
j hámentaðan, skarpskygnan rit-
i höfund, mannþekkjara, sem ekki
j lætur blekkjast, verulegt skáld,
j bæði tilfinningaríkt og skarp-
| hæðið.
----o----
Esperantófjelag er verið nð
stofna hjer.
Ferðamannaf jelag er nú í ráði
að stofna hjer, í líku sniði og
tíðkast víða erlendis. Á það að
taka að sjer að greiða fyrir ferða-
mönnum hjer, kynna landið er-
lendis og hæna hingað ferðafólk.