Lögrétta - 07.12.1927, Blaðsíða 1

XXII. ár.
Um v*ða veröld.
Spengler um jafnaðarstefnuna.
Oswald Speng-ler hefur á und-
anförnum árum verið einhver
mest umtalaði heimspekingur Ev-
rópu, eða síðan út kom hið mikla
rit hans um „Hrun Vesturlanda“,
í ófriðarlokin. Um meginskoðan-
ir hans í því riti var fyrst skrif-
að hjerlendis í greinaflokki í Lög-
rjettu. Síðan hefur Spengler ritað
nokkrar bækur, m. a. um þjóð-
fjelagsmál og einnig endurskoðað
meginrit sitt, einkum í þeim
greinum, sem helst urðu fyrir
álasi sjerfræðinga. En aðalkenn-
ingum sínum hefur hann haldið
óbreyttum og er ritum hans enn
mikill gaumur gefinn.
Meðal þeirra mála, sem Spen-
gler hefur látið til sín taka, er
jafnaðarstefnan. í skýringum
sínum og samanburði á menn-
ingarskeiðum mannkynssögunnar
gerði hann jafnaðarstefnu nútím-
ans hliðstæða stóustefnunni
grísku og rómversku og indversku
Búddhastefnunni og hefðu allar
stefnunnar komið fram á „vetr-
ar“- og hnignunarskeiði sögunnar,
þegar menningin fer að verða
stórborgamenning og hneigjast í
áttina til trúleysis, efa og hag-
nýts-siðgæðis, en sköpunarmagn
sálarinnar þverr.
Annars segir Spengler að bæði
það sem meðhaldsmenn og mót-
stöðumenn jafnaðarstefnunnar
segi um hana sje jafnrjett — að
hún sje ímynd framtíðarinnar og
tákn hnignunarinnar. Við erum
allir jafnaðarmenn, án þess að
vita það. Við aðhyllumst jafnað-
armensku sem lífsstefnu eða til-
finningu, hvort sem við viljum
eða viljum ekki, og jafnvel and-
staðan gegn henni ber merki
hennar. Að þessu leyti eru nú all-
ir jafnaðarmenn eins og menn síð-
fomaldarinnar vom stóumenn án
þess að vita um það.
Þrátt fyrir sjónhverfingar yfir-
borðsins er jafnaðarstefnan ekki
kerfi samúðarinnar, mannúðar-
‘ innar, friðarins eða framfærslu-
hjálparinnar. Hún er kerfi viljans
til valdsins. Alt annað er sjálfs-
blekking. Tilgangurinn er hver-
vetna vald og yfirráð, vaxandi
velferð, ekki hinna veiku, heldur
hinna starfasterku, sem hljóta
eiga frjálsræði starfsins, óbundn-
ir af hömlum eigna, ættar eða
erfða. Siðgæðisboðin fara í sömu
átt. Þekkingin er ekki framar
dygð, eins og hjá Sókratesi, hún
er vald, eins og Bacon sagði. Alt
veltur á starfinu, framkvæmd-
inni. Hliðstæð kröfu Fom-Róm-
verja um brauð og leiki — panem
Reykjavík, miðvikudaginn 7. desember 1927. | 62. tbL
- ' .. . }
et circences —, er krafa vest-
rænnar nútímamenningar um
rjettinn til vinnunnar, sem endar
í kröfunni um skylduna til að
vinna. öll jafnaðarstefna hvílir að
þessu leyti á þýskum grandvelli,
úr heimspeki Fichtes.
Fommaðurinn hafði ekki sögu-
legan skilning á lífinu. Gullöld
hans var í fortíðinni. Nútíma-
maðurinn, jafnaðarmaðurinn,
skoðar alt sögulega. Hann er mað-
ur framtíðarinnar. Tilgangur hans
er ekki einungis sá að vita fram-
tíðina, heldur einnig sá, að skapa
hana. Þriðja ríkið, sem Ibsen
kallar svo, er hugsjón hans, ger-
mönsk hugsjón. Líf Alexanders
var undursamlegur líðandi draum-
ur. En líf Napóleons var afskap-
legt starf, — ekki fyrir sjálfan
hann og ekki fyrir Frakkland,
heldur fyrir framtíðina alla. En í
þessum efnum verður saga jafn-
aðarstefnunnar einnig sorgarsaga.
Því hún er ómegnug þess að
skapa framtíðina. Maðurinn hefur
á ekkert að vona. Menn geta
verið meinskarpir, þegar um það
er að ræða, hverju eigi að eyða,
hvaða verðmæti þurfi að meta að
nýju, eins og Nietzsche var. En
hann varð þvoglulegur og hvers-
dagslegur þegar hann átti að gera
þess grein hvert skyldi stefna og
ofurmenni hans varð einber hje-
gómi. Eins var um Ibsen, Wag-
ner, alla. Inst inni finnur jafn-
aðarmenskan, og öll vestræn
menning til þess, að alt starf
hennar og alt tal hennar um
þriðja ríkið er örvæntingarfull
sjálfsblekking, einmitt það sem
Ibsen sjálfur kallar lífslygar.
Vegna þessa alls, segir Speng-
ler, er jafnaðarmaðurinn deyjandi
maður, jafnaðarstefnan fylgi-
stefna hnignunarinnar og vottur
deyjandi menningar.
H. J. Muller og erfðarannsóknir.
Nýlega sagði Lögr. dálítið frá
erfðarannsóknum nútímans, en
þeim málum er nú víða mikill
gaumur gefinn meðal mentaðra
manna. Fyrir skömmu var í
Berlín haldinn alþjóðafundur
fræðimanna sem við þessi efni
fást. Merkasta erindið, sem þar
var flutt, er talið erindi það, sem
ameríski háskólakennarinn H. J.
Muller flutti um rannsóknir sín-
ar. Hann er kennari í dýrafræði
við háskólann í Texas, en það er
allstór háskóli með um 70 kenn-
uram. Tilraunir sínar gerði Mull-
er aðallega með svonefndar ban-
anflugur, en þær ná fullum
þroska á hjer um bil þremur
vikum og má því rannsaka marg-
ar kynslóðir á einu ári. En til-
raunir hans era í því fólgnar, að
láta x-geisla verka á kynsellur
skordýranna og sjá hvaða áhrif
það hefur á erfðirnar. Við þess-
ar tilraunir hefur það merkilega
fyrirbrigði komið í ljós, að með
geislunum er unt að breyta
grundvelli erfðaeinkennanna. En
þar með telja fræðimenn að
fenginn sje merkilegur grandvöll-
ur undir þýðingarmiklar kyn-
bótatilraunir og opnuð mikils-
varðandi leið til merkilegra at-
hugana á eðli og möguleikum
erfðanna. Áhersla er samt á það
lögð, að enn sjeu rannsóknir þess-
ar skamt á veg ' komnar, þótt
gerðar hafi þær verið bæði á
plöntum og ýmsum dýrum. Á
mönnum hafa þær ekki verið
gerðar enn. Því þótt möguleikar
eigi að vera til þess, samkvæmt
tilraunum, að koma upp einungis
góðkynjuðum úrvalsmönnum,
geta geislaáhrifin undir vissum
kringumstæðum einnig haft þau
áhrif á kynsellumar að fram
kæmu fábjánar, og kunna menn
ekki enn til fulls með þetta að
fara. En það er álit erfðafræð-
inga, að með tilraunum Mullers
sje hið merkasta framfaraspor
stigið. En líffræðin er einhver
merkasta fræðigrein nútímans.
Líffræði og trú.
Þróunarkenningu í einhverri
mynd aðhyllast nú langflestir,
þótt margt hafi fræðimenn að
athuga við ýmsar einstakar skoð-
anir í kenningum brautryðjenda í
þessum efnum, eins og Lamarkes
og Darwins. Út af þessum málum
stendur nú mikil rimma í Bret-
landi, eins og fyr er frá sagt í
Lögrj., vegna ummæla Bames
biskups. Kanúki við Pálskirkj-
una, Bulloch-Webster, varð til
þess við hámessu er Bames pre-
dikaði að ákæra hann í heyranda
hljóði fyrir villutrú og guðlast og
væri nærvera hans í hverri kirkju
svívirðing gegn guði almáttugum.
I frásögnunum um þetta hefur
venjulega verið lögð mest áhersla
á skoðanamuninn milli biskupsins
og andmælenda hans um þróunar-
kenninguna, enda hafnaði biskup-
inn eindregið bókstaflegri sköpun-
arsögu ritningarinnar, þar sem
allir málsmetandi líffræðingar
viðurkendu nú, að maðurinn
hefði þróast úr öðram verum
óæðri. 1 brjefi, sem erkibiskup-
inn í Kantaraborg reit út af
þessu segir hann einnig að
ástæðulaust sje að gera hávaða út
af því þótt boðuð sje í kirkju svo
algeng og gömul fræðikenning
sem þróunarkenningin. Hinsvegar
er það annað atriði í afstöðu
Birmingham-biskupsins, sem vald-
ið hefur öllu meiri gremju ýmsra
enskra hákirkjumanna. En það er
skoðun hans á kvöldmáltíðar-
sakramentinu og afneitun hans á
eðlisskiftum brauðsins og vínsins,
en kenninguna um þau taldi hann
leyfar trúarskoðana frá lægra
menningarstigi, en kristnir menn
stæðu nú á. En þetta er bæði
gamalt deilumál og nýtt. Ensku
kirkjudeilunni er ekki lokið enn.
Síðustu fregnir.
Afvopnunarmálin ganga enn í
þófi í þjóðabandalaginu og horf-
ir þunglega. Afvopnunamefndin
hefur frestað fundum sínum
þangað til í mars. Allsherjar af-
vopnunarráðstefna er ráðgerð á
næsta ári. 1 ofsaroki á Kaspía-
hafi d'rakknuðu nýlega 620 fiski-
menn. 1 Kína era enn mestu ó-
eirðir vegna borgarastyrjaldar-
innar. I Buenos Aires hefur Al-
jechin nýlega unnið heimsmeist-
aratitil í skáktafli, af Capablanca.
----o----
Hver er að afneita
Kristi?
Þessa spumingu leggur Einar
H. Kvaran fyrir mig í síðasta
hefti „Morguns", þar sem hann
átelur mjög hvernig jeg segi frá
skoðun minni á stefnu skólanna
og stjórnarinnar í kirkjumálum
hin síðari ár; hann virðist kunna
betur við að staðið sje þjett í
þann fótinn, sem frá Kristi og
kirkju snýr, og sannleikann má
ekki segja upphátt, þegar fröm-
uðir“ og „brautryðjendur" hinna
nýju trúarbragða eiga í hlut.
Hafa þessir „frömuðir“ eða
„brautryðjendur" svo litla trú á
sínum eigin málstað, að þeir
blygðist sín fyrir sín eigin orð og
skoðanir þegar þær koma skýrt
og umbúðalausar fram í dags-
Ijósið, eða álíti það móðgun fyrir
sig, að sagt er frá stefnu þeirra
og markmiði?
Ein af þessum slæðum, sem
sannleikurinn er hjújwiður í, er
þessi spuming: Hver er að af-
neita Kristi ? Því hún gefur í
skyn, að það geri enginn, hvorki
nýguðfræðingar nje andatrúar-
menn og guðspekingar máske ekki
heldur, enda virðist „Morgunn“
skoða þessar þrjár stefnur sem
náskyldar eða að minsta kosti
sem þrjá fóstbræður og berjast
að sama marki, og er það að því
leyti rjett að þær era allar í
meiri eða minni andstöðu við
evangel. lút kirkju eða þá kirkju,
sem íslenska ríkið á að styðja
samkvæmt stjórnarskrá sinni.
En þá er spumingin þetta,
hvort þessar stefnur sje í and-
stæðu við kirkjuna í grund-