Lögrétta - 14.12.1927, Side 1

LOGRJETTA
XXn. ár.
Reykjavík, miðvikudaginn 14. desember 1927.
63. tbl.
Um víða veröld.
Sir William Robertson
um styrjaldir.
Einn af helstu herforingjum
Bretaveldis, Sir William Robert-
son marskálkur, hjelt nýlega eft-
irtektarverða ræðu í London um
styrjaldir og afvopnun. Það er
fremur sjaldgæft, að hershöfð-
ingjar gerist ákveðnir talsmenn
afvopnunar, en svo var samt um
Sir William. Hann sagði að her-
búnaðurinn væri enganveginn til
þess að tryggja friðinn, heldur
ávalt til þess að knýja fram ó-
frið. En ófriður væri gjaldþrot
heilbrigðrar skynsemi. Marskálk-
urinn talar ekki út í bláinn um
þessi efni. Hann á að baki sjer
50 ára samfelda herþjónustu —
og er eini hátt setti hershöfð-
ingi Englands, sem komist hefir
til vegs frá því að vera óbreytt-
ur liðsmaður. Hann sagði að
hemaðargjöld Breta væri orðin
óbærilega mikil, 116 milj. pund á
ári, eða 40 milj. meiri en fyrir
stríðið. Hann sagði ennfremur
að hemaður nútímans væri jafn
eyðileggjandi fyrir þá, sem sigr-
uðu, eins og hina, sem töpuðu og
ætti mannfallið og fjársóunin
að vera nokkur hemill á styrj-
aldarlöngunina. Til dæmis segir
hann að í omstunni við Arras
hafi bretska stórskotaliðið notað
skotfæri fyrir 13 miljónir punda,
í Messines fýrir 171/2 milj. og í
þriðju skothríðinni við Ypres,
fyrir 22 milj. eða þrjár stuttar
skothríðir kostuðu með öðmm
orðum 52 milj. punda eða um
1200 milj. kr. Að mínu áliti,
sagði hann að lokum, á að fara
varlega í afvopnunarmálið. En
jeg segi jafnframt, að það er
skylda hvers manns og hverrar
konu að beita öllu afli sínu til
liðs viðleitninni til þess, að al-
þjóðlegum deilumálum verði ráð-
ið til lykta á skynsamlegri og
mannúðlegri hátt, en þær eyði-
leggjandi aðferðir em, sem heim-
urinn hefur hingað til reitt sig á.
Mr. Frank Hodges
um verkföll.
Enski verkamannaleiðtoginn,
Hodges, var nýlega á ferð í
Kaupmannahöfn og flutti m. a.
erindi á stúdentafundi. Þar sagði
hann m. a.: Við Bretar höfum
orðið fyrir ægilegasta atburðin-
um sem sögur fara af í iðnaðar-
málum, kolanámuverkfallinu og
allsherj arverkfallinu. Þetta er nú
liðið hjá og jeg vona, að engin
þjóð þurfi nokkm sinni að lifa
annað eins. Sumir menn halda,
að allsherjarverkfallið hafi bor-
ið sigurvænlegan árangur. Jeg
vil leggja áherslu á það, að úr
því varð ótvíræður ósigur og það
var hræðilegur misskilningur að
leggja út í það. Afleiðingar þess
hafa verið örlögþrungnar fyrir
okkur alla. Fyrir kommunistana
vom deilumar heppilegur jarð-
vegur. En stjómarskipun Eng-
lands stóðst allar árásir og nú
hafa verkamannafjelögin sjálf
losað sig við öll áhrif kommun-
ista og á Edinborgar-fundinum
sagt sundur með sjer og Rúss-
um. Enska verkamannahreyfing-
in er fylgjandi löglegum starfs-
aðferðum og hefur enga löngun
til þess að hnekkja stjórnarskip-
uninni.
Friðarverðlaun Nobels
fyrir árið í ár hafa nýlega verið
veitt og skift milli tveggja
manna, Þjóðverjans Ludvig Quid-
de og Frakkans Ferdinands Bu-
isson. Þeir em báðir aldraðir
menn, en alkunnir fyrir starf-
semi sína í þágu friðarmála. Bu-
isson er nú 86 ára og var lengi
þingmaður fyrir París og hefur
einkum látið skólamál til sín
taka. Hann var einnig um nokk-
ur ár, kringum aldamótin, pró-
fessor í Svartaskóla og hefur
skrifað ýms rit um trúmál og
siðfræði. Quidde er nær sjötugur
og hefur lengi verið formaður
þýska friðarfjelagsins, eins og
hinn hefur verið formaður
f ranska mannrj ettindafj elagsins.
Hann vakti einkum athygli á sjer
á fyrstu stjómarárum Vilhjálms
keisara vegna ákafrar andstöðu
sinnar gegn keisaravaldinu. Gaf
hann þá út ádeiluritið Caligula
og var dæmdur í fangelsi. —
Friðarverðlaunin hafa sjálfsagt
verið í góðu skyni gefin og eitt-
hvað orðið til þess, að vekja at-
hygli á friðarstarfsemi, sem
sjálfsagt er einhver nauðsynleg-
asta starfsemin í milliríkjamál-
um, þótt lítill hafi árangur oft
orðið og sje enn, því þjóðimar
vígbúast nú engu síður en áður
og treysta meira á hnefarjett
grimmilegra og heimskulegra
styrjalda, en heilbrigða skyn-
semi og rjettlæti.
Gunnar Heiberg.
Norska skáldið Gunnar Hei-
berg varð sjötugur 18. f. m.
Hann er nú talinn snjallasta leik-
ritaskáld Norðmanna og er að
vísu í bestu leikskálda röð í Ev-
rópu. En leikir hans áttu lengi
erfitt uppdráttar, enda var nokk-
urt nýjabragð bæði að formi
þeirra og efni og auk þess komu
fyrstu leikir hans út á mestu
velmaktardögum Ibsens, en hans
frægð skygði þá á flestra annara.
Sum sjerkennilegustu rit Hei-
| bergs lágu því óleikin í 20 til 30
j ár. En út af öðrum varð mesti
gnýr og gauragangur, t. d. Bal-
konen, sem varð til þess að Chr.
Collin og ýmsir aðrir Bjömsons-
sinnar rjeðust ákaft á stefnu Hei-
bergs og ýmsra annara jafnaldra
hans, og töldu hana losaralega
og siðlausa. Heiberg hefur tekið
ýms efni til meðferðar í ritum
um sínum, bæði úr þjóðfjelags-
lífi og sálarlífi einstaklingsins. 1
tilsvömm hans er oft mikil list,
lipur og skörp. Fyrstu rit hans
voru kvæðaflokkar, en helstu
leikrit hans em Tante Ulrikke,
Kong Midas, Gerts have, Kærlig-
hed til næsten og Kærlighedens
Tragedie. Auk þessa hefur Hei-
berg að staðaldri starfað sem
blaðamaður, en löngum dvalið er-
lendis. Úrvali úr greinum sínum
hefur hann safnað í nokkrar
bækur og eru þær margar fjör-
ugar og meinskarpar. Ekkert af
ritum G. H. hefur verið leikið
hjer og er illa farið.
——-—o--—
Vjelbátaútvegurinn
aldarf jórðungs gamall.
Á síðustu ámm hafa orðið
miklar og örar breytingar á ís-
lensku atvinnulífi. Þær hafa
mest stafað af ákafri aukningu
útgerðarinnar, en útgerðargróð-
inn hefur orðið gmndvöllur
margra helstu framkvæmda og
fjárveitinga og framtakssemi út-
gerðarmanna og sjómanna orðið
hvöt á ýmsum öðrum sviðum.
Jafnframt hefur samt útgerðar-
vöxturinn valdið raski í þjóðlíf-
inu, sem enn er ekki sjeð fyrir
endann á. Síðasta breytingin á
útveginum er mjög ung, s. s.
veiðarnar á gufuskipum og senni-
legt að fyrir höndum sje enn
nokkur breyting, eins og fjrrr
er um rætt í Lögrj. Næsta stig-
ið á undan var vjelbátaútvegur-
inn, sem enn er í góðu gengi
víða, og kom að nokkm leyti í
stað seglskipanna, sem á sínum
tíma vom mikil framför, og
róðrarbátanna En vjelbátaútveg-
urinn er nú rjettra 25 ára og má
af því marka nokkuð, hversu
hraðfara framkvæmdimar hafa
verið. Fyrsta bátavjelin, sem
hingað til landsins var flutt, kom
til Isafjarðar í nóvember 1902
fyrir atbeina Áma Gíslasonar
nú fiskimatsmanns, góðkunnugs
manns í ísl. útvegsmálum. Var
það tveggja hesta Möllempsvjel
og sett í bát sem Ámi átti með
Sophus Nielsen kaupmanni, en
vjelar þessar vora þá- nýjar á
heimsmarkaðinum. Fór vjelunum
nú sífjölgandi og reyndust vel.
En það mun hafa verið Vest-
mannaeyingur, Sigurður Sigur-
finnsson, sem fyrstur kom á vjel-
bát hingað til lands frá útlönd-
um.
Vjelbátamir hafa haft mjög
mikið gildi fyrir íslenskar fiski-
veiðar. Nú munu ganga hjer hátt
á sjötta hundrað þiljaðir vjel-
bátar og mesti fjöldi opinna vjel-
báta, sem skýrslur em ekki til
um, segir Ægir. Mest em notað-
ar Alpa vjelar (155), þá Dan
(91), Hein (61) og Skandia og
Tuxham vjelar (34) og Bolinder
(21). Vjelskip (minni en 12
smál.) vom (1924) rúml. 19%
alls fiskiflotans, álíka og þilskip
(önnur en botnvörpungar, sem
em rúml. 52%). Róðrarbátar em
tæpl. 9%. Hafa hlutföllin breytst
mikið síðan í ófriðarbyrjun t. d.
Þá vom vjelskipin hlutfallslega
ennþá fleiri, eða 32.4% en botn-
vörpungar ekki nema um helm-
ingur þess, sem þeir vom 1924,
en róðrarbátamir slöguðu þá
aftur á móti hátt upp í botn-
vörpungana. Seglskipunum hefur
jafnframt þessu farið sífækkandi.
Þau vora árið 1912 rúml. 76%
j fiskiflotans, en 1924 tæpl. 4%.
j Það er vonandi að íslenskur út-
vegur megi vaxa framvegis á
heilbrigðan hátt og hagnýta sjer
hverja hagkvæma nýjung sem
til bóta horfir, í anda þeirra,
sem verið hafa forgöngumenn
undanfarið, ekki einungis til
aukins gróða, en einnig til auk-
innar tryggingar á lífi og hag-
sæld hinnar fengsælu og 6-
trauðu sjómannastjettar.
---o—.—
Jón S. Bergmann
Tíminn vinnur aldrei á
elstu kynningunni.
Ellin finnur ylinn frá
æsku-minningunni.
Ferskeytlur 1922.
Þegar mjer barst með síman-
um fregnin um fráfall og jarðar-
farardag míns gamla fermingar-
bróður, Jóns sál. Bergmanns,
rifjaðist margt upp fyrir mjer
frá æskuárum okkar.
Jeg ætla ekki að skrifa hjer
æfisögu hans, aðeins með fáum
fmmdráttum minnast þeirra
kyhna okkar, sem nú em aðeins
í endurminningu löngu liðinna
ára. — Við vorum báðir Mið-
firðingar. Skyldu leiðir okkar að
mestu fermingardaginn, flutt-
umst von bráðar af æskustöðv-
unum, en eins og gengur, sinn í