Mjölnir - 22.01.1914, Blaðsíða 2

MJ0LNTR.
18
Heilbrigðismál.
Það er ekki alment verið að þreyta
blaðalesendur hjer á landi með grein-
um um þetta efni. Stgr. iæknir Matt-
híasson hefir opt ritað góðar hugvekj-
ur um heilsufræði o. s. frv., en það
er önnur hlið málsins, sem að jeg sjer-
staklega vildi minnast á. Það er af-
staða hins opinbera til beilbrigðismál-
anna.
Það er víst, að miklum framförum
hafa þau mál tekið nú á síðustu tím-
um og er það sjerstaklega að þakka
hmum dugandi landlæknum og kenn-
urum læknaskóla, en þó er eitt, sem
alveg hefir orðið útundan, og það eru
spítalamálin. En á því eiga læknarnir
litla sök. Hjer á landi eru auk Heilsu-
hælis, Holdsveikraspítala og Geðveikra-
hælisins ca. n spítalar og allir litlir,
en þar af 4 þeir beztu útlendir. Eng-
inn af spítölum þessum — að einum
undanteknum — tekur yfir 20 sjúkl.,
en flestir mikið minna. Þetta eru litlir
spítalar og nægja aðeins einu litlu
hjeraði og í rauninni væri æskilegast
að hæli væri í hverju hjeraði. En sum-
staðar hagar svo til, eins og t. d. í
Eyjafjarðarsýslu, að nóg sje að einn
sje spítalinn, en hann verður þá að
vera stærri.
Flestir, ef ekki allir, íslenzku spít-
alarnir eru undir stjórn sýslu- og bæj-
arstjórna og ræður spítalanefnd kosin
af sýslunefnd og bæjarstjórn málefn-
um spftalanna. Ekki verður af neinu
sjeð, að þessar nefndir hafi augun op-
in fyrir því, hvað til þess þarf, að
spítalarnir sjeu sjúklingunum til gagns,
og að læknirinn geti komið að fullum
notum. Svo naumt er þeim skamtað.
Það er þá fyrst að geta þess, að
læknunum er gert aigerlega ókleyft að
hafa nokkura vísindalega rannsókn um
hönd. * Það er t. d. ókleyft að ákveða
um flesta gerlasjúkdóma, en allir sjá
hvers vírði það er að geta sagt með
vissu um næman sjúkdóm, hvers eðl-
is hann sje; bæði með tilliti til sótt-
varnarráðstafana og meðferðar. Sama
er að segja um meinsemdir og æxli.
Læknarnir verða að byggja á líkindum
þar sem kostnaðarlítið væri að fá fulla
vissu fyrir.
Hjer vantar allsstaðar : Smásjá, smá-
skera (míkrotoni), næringarefni gerla,
hitageymi (thermostat) o. s. frv., alt
þetta er nauðsynlegt hverjum spítala,
en þessi tæki eru svo dýr, að læknar
geta eigi keypt þau af þeim sultar-
launum, sem þeim eru goldin. Aptur
á móti eru þetta eigi nein tilfinnan-
ieg útlát fyrir sýslusjóð. Það er hart
fyrir læknana að geta eigi notað þekk-
inu sína vegna þess, hve lítill gaum-
ur er gefinn þörfum þeirra og hve lít-
ils virði mannslffið yfirleitt er metið
hjer á landi. Er leitt til þess að vita,
að við skulum eigi vera lengra á veg
komnir í þesSum efnum en hinar al-
ræmdustu af Balkanþjóðunum. En það
er bitur sannleikur: Hjúkrun sjúklinga
og aðbúð er ekki hóti betri en hjá
Búlgörum og Svartfellingum, og er þá
langt til jafnað. Spítalaleysið veldur
þessu. Það er fjöldi sjúkdóma, bæði
úivortis og innvortis, sem lítt mögu-
v Eins og nú hagar til, er ómögulegt fyr-
ir íslenzka lækna, yfirleitt, að styðja
neitt að framþróun sinnar vísindagreinar
og það þó verkefnið sje við hendina.
En það er æði opt,
legt er að lækna utan spítala og ber
margt til þess. Valið matarhæfi (diæt).
nuddlækningar, böð og rafmagn er
nauðsynlegt við fjölda sjúkdóma, en er
erfitt að koma við í heimahúsum í kaup-
stöðum, ókleyft til sveita.
í öðru lagi vildi jeg taka það fram,
að spítölum landsins er svo naumt
lagt til, að matarhæfi og hjúkrunar-
gögn þeirra eru langt frá því að vera
í svo góðu lagi, sem æskilegt væri.
Maturinn tæplega svo góður eða vel
fram borinn sem hann þyrfti að vera;
en það liggur í því, að matsalan er
— með því fyrirkomulagi, sem nú
tíðkast víðast hvar — gróðafyrirtæki
spftalaráðsmannsins eða matreiðslu-
mannsins. Það er því eðlilegt að hann
kaupi sem ódýrast íæði og leggi sem
minnst í kostnað, sem hægt er. Þetta
fyrirkomulag er illt og ættu spítalarnir
sjálfir að taka að sjer matarsöluna og
launa bryta.
Það er undarlegt, hvað lítið er gert
hjer á iandi til þess að gera spítalana
aðlaðandi fyrir sjúkl. Stofurnar eru
víðast dimmar og drungalegar og lítið
gert til þess að ljetta sjúkl. í skapi,
en það gera fyrst og fremst bjartar
og sólr/kar stofur og laglegir innan-
stokksmunir. Ekki hef jeg sjeð neitt
tillit tekið til þessa nema á einum eða
tveim stöðum. Þá er eklan á hjúkr-
unarkonum. Utan Reykjavfkur má full-
yrða, að hvergi sjeu til lærðar hjúkr-
unarkonur nema í Vestmannaeyjum og
Fáskrúðsfirði? Svo má eigi lengur til
ganga. Það er raunar vfst, að til eru
þær konur, sem eru eins og íæddar
til að stunda sjúka, en það er und
antekning. Hjúkrunarkonurnar verða
að vera uppaldar til starfa síns á spft-
ölum, því að mörg eru handtökin, sem
læra þarf, svo og stundvfsi og hrein-
Iæti, sem ekki mun um of af hjá oss.
Svo er hreinlæti og hjúkrun f góðu
lagi á Landakotsspítala syðra, að á-
gætur skóli gæti sá spítali verið hjúkr-
unarkonum, þangað til landið er orðið
þess megnugt að koma sjer upp lands-
spítala
Svo er nú komið þekkingu og mennt-
un íslenzkra lækna, að allir eru þeir
fullfærir að gera flesta þá skurði, sem
fyrir koma, Það sem veldur, að ekki
er meira að gert, er spítalaleysið. Hið
sama veldur og því, að eigi verður
meíra ágengt með fjölda innvortis sjúk-
dóma. Hverja þýðingu þetta hefir íyr-
ir landið er eigi gott að reikna í töl-
um, en margur maðurinn týnir lífinu
fyrir spítalaleysi og íllar samgöngur.
Okkur íslendingum verður opt tíð-
rætt um hina miklu menning vora og
teljum oss í fremstu röð menningar-
þjóðanna, en þetta er aðeins »udi eg-
en Indbilding.« Meðan mannúðin er
ekki á hærra stigi hjá oss — en heil-
brigðis.rál og meðferð á þurfalingum
eru ekkert annað en mannúðarmál —
getum vjer með engu móti staðist
samanburð, hvorki við frændur vora á
Norðurlöndum nje aðrar menningar-
þjóðir heimsins. Heilbrigðismálin eru
beztiinælikvarðinn á menning og mennt-
un þjóðanna, en þau eiga langt í land
hjá oss, enn sem komið er.
St.
Samgöngumálin.
Alþýða manna hefir gefið samgöngu-
málum vorum meiri gaum þetta sfð-
asta ár, en dæmi eru til fyrri. Ber
einkum tvent til þess. Fyrst er stofn-
un hins íslenzka eimskipafjelags, sem
dregið hefir athygli allra hugsandi
manna að þessum málum, og svo
far- og farmgjaldshækkun dönsku eim-
skipafjelaganna hins vegar, og tilraun
hins »Sameinaða« til að kúga þing
og þjóð, og makk þeirra íslendinga,
sem hafa stutt að þessu, við útlend
stóreignafjelag, og óþarfa tilslakanir
stjórnarinnar í samgöngumálunum.
f’egar vjer athugum samgöngurnar
frá 1908 til síðustu áramóta, getum
vjer ekki komist hjá að bera þá spurn-
ingu fram, hverjar orsakir sjeu til þess,
að vjer urðum að sæta þeim afarkost-
um, með strandferðir og millilanda-
ferðir sfðasta ár, eins vel og þó var
í pottinn búið fyrir oss með 10 ára
samninginum, er fyrv. ráðherra Björn
heit. Jónsson gerði við Thorefjelagið
og hið Sameinaða 1909. Vjer getum
ekki látið hjá Iíða að bera saman sam-
göngur vorar á sjó árin 1909—’ 10 og
’ll, við þær samgöngur er vjer höfð-
um síðasta ár, en það getur því mið-
ur ekki orðið nema ófullkomið yfirlit
að þessu sinni, Árið 1909 borguðum
vjer 30 þús. kr. (sbr. Landsr. 1909,
bls. 57), fyrir samgöngur á sjó. Þá
höfðum vjer 3 millilandaskip, sem fóru
26 ferðir með 23 viðkomustöðum.
Til strandferða höfðum vjer þá 2 skip
sem fóru 8 ferðir vestur um land milli
Akureyrar og Reykjavíkur með 43 við-
komustöðum, og 7 ferðir austur um
land með 33 viðkomustöðum.
1910 borguðum vjer 60 þús. kr.
auk 6000 kr. fyrir póstflutning en þá
höfðum vjer 7 millilandaskip, er fóru
65 ferðir með 46 viðkomustöðum,
einnig 3 strandferðaskip er fóru 25
ferðir með 102 viðkomustöðum. Pá
fengum vjer Hamborgarferðirnar og
hringferðirnar kringum land.
1911 höfðum vjer 68 millilanda-
ferðir með 50 viðkomustöðum, strand-
ferðir hinar sömu og áður. Og 1912
var samgöngunum eins háttað, nema
hvað millilandaferðir voru nokkru færri.
Öll þessi ár var far- og framgjald hið
sama og 1908, þótt hvortveggja stigi
annarstaðar í Evrópu. Matfrelsi höfðu
farþegar milli hafna og samgöngurnar
voru að öðru leyti hinar æskilegustu
eptir atvikum. Hversu vjer höfðum þá
góðar samgöngur, fyrir jafn lágt til-
lag úr landssjóði, meigum vjer þakka
hagsýni og röggsemi Björns heit. Jóns-
sonar, þó hann fengi skammir fyrir
framkvæmdir sínar í samgöngumálun-
um, eins og reyndar allt annað, er
hann, sem ráðherra gerði þjóð vorri
til sóma og hagnaðar.
Pá komum vjer að árinu 1913. Pá
höfðum vjer ekki nema 3 millilanda-
skip, sem fara 26 ferðir með 28 við-
komustöðum. Strandferðaskip höfum
vjer 2 með 17 ferðum og 55 við-
komustöðum. Far- og farmgjald hækk-
ar geypilega og farþegar verða nauð-
ugir viljugir að kaupa fæði milli hafna,
á strandbátunum líka. Áður var lág-
mark á farmgjaldi 0.50 en s. I. ár 1.00.
Vjer hirðum ekki um að sýna far-
og farmgjaldshækkun með tölum. Al-
menningi er það svo ljóst, að óþarft
sýnist að þreyta lesendur vora með því.
Fyrir hinar bágbornu ferðir 1913
borguðum vjer 71 þús. kr. úr lands-
sjóði, og þó er það ekki mikið í
samanburði við hið óbeina gjald er
vjer höfum mátt borga í far- og farm-
gjaldshækkun. Fjárglöggum þingmanni
hefir reiknast til að sú upphæð nemi
minst 200,000 kr., á ári. Til þess
að borga þá upphæð þyrftu 30
meðal bændum í Eyjafirði að selja
sauðfjár bústofn sinn, og veitti ekki af.
Fegar vjer athugum þetta er hjer
hefir verið drepið á, er ekki ástæðu-
laust að spyrja, hvers vegna ráðherra
íslands, gætti ekki betur hags landsins,
í samningunum við hið Sameinaða
fyrir síðasta ár. Hvers vegna leysti
hann Thorefjelagið skilyrðislaust frá
samningnum frá 1909. Til þess hafði
hann enga heimild frá þinginu 1912.
Að minsta kosti sýnist svo að Thore
hefði átt að flytja póstflutning endur-
gjaldslaust. Ráðherra hafði einnig ein-
ungis heimild til að gera samning um
sírandferðir fyrir 1913, og þótt þær
hefði ekki fengist án einhverra ívilnana
á millilandaferðunum, er ekki hægt að
sjá, að ráðherra hafi þurft að flýta
svo mjög samningi um strandferðir
1913, þar sem þær hófust ekki fyr en
í apríl það ár, en ráðherrann var bú-
inn að semja og kominn heim til Rvíkur
í desember 1912. Og þegar tekið er
tiHit til þess, að þegar ráðherrann kom
úr utanför sinni í des. 1912, leitaði
hann álits margra þingmanna á »grútn-
um« svonefnda, sýnist ekki fráleitt að
hann þá um leið hefði ráðgast um
samgöngumálin við þingmenn.
En þetta gerði ráðherrann ekki, og
í stað þess, að halda Sameinaða við
samninginn frá 1909, þrýsta Thore til
að sigla fyrir sama gjald og áður og
fresta samningi um strandferðir fram
yfir desemberfundinn 1912, eða að
minsta kosti að gera tilraun til þess
arna — en það sjest ekki að hann
hafi gert — fær hann Sameinaða öll
völd í hendur á samgöngumálasviðinu,
til stórtjóns fyrir land og Iýð.
Þetta er auðvitað alt í fullu sam-
ræmi við stefnuskrá núverandi ráðherra
og stjórnarflokks. Að binda oss á allar
lundir við alt það sem danskt er, loka
augunuum fyrir flestu, er íslandi má
x hag koma, og sitja við völdin í
landinu meðtilstyrkrígbundinnar stjórn-
málaflokksklíku, þrátt fyrir markskon-
ar vantraustsyfirlýsingar frá þingi og
þjóð. Það er ekki sjeð í það, þó þjóð
vorri blæði sáran undan dönsku fjötr-
unum í samgöngumálunum og víðar.
Eftir er að vita hvort þjóðin verður
búin að gleyma þessu ásamt svo mörgu
öðru, þegar til þingkostninga kemur
11. apríl næstkomandi.
Pá svarar þjóðin.
„Nú er heima!“
Hinn setti bæjarfógeti hjer hefir
gert þá uppgötvun að ekki sje nema
einn föstudagur f janúarmánuði. Hefir
hann nú birt alþjóð þessa uppgötvun
sína í auglýsingu í »Norðurlandi« 19.
þ. m. og er svo að sjá, sem tilætlun-
in hafi verið að láta dánarbú eitt, sem
er undir skiftum, »borga brúsann«,
en hvernig um það fer er vansjeð,
því hætt er við að allir verði eigi á
eitt sáttir um »vizku« þessa.
Gdttaþefur,