Njörður - 07.11.1919, Síða 2
14
NJÖRÐUR.
Frá alþingi.
Þingið í sumar stóð nær til
loka septembermánaðar.
Hafði það til meðferðar mörg
mál og ekki fá þeirra stórmerki-
leg. —
Sambandslögin hafa í för með
sér miklar breytingar á eldri lög-
um og gefa efni til nokkurra
nýrra laga.
Fyrst og fremst varð að breyta
stjórnarskránni, eða réttara sagt
semja nýja, talsvert frábrugðna
þeirri, sem nú gildir.
Sambandslögin veita Dönum
jafnrétti við oss hér í landinu.
Þetta nær meðal annars til kosn-
ingarréttar og kjörgengis.
í frv. stjórnarinnar var ekki
heimtuð lengri landsvist e,n eins
árs dvöl í kjördæminu til þess að
ná kosningarrétti og kjörgengi.
Þetta var sjáanlega eftir „kokka-
bóku Dana, en þingmönnum leyst
fæstum á blikuna.
• Varð þæfa mikil urn þetta atriði,
en svo lauk, að 5 ára búseta í
landinu var heimtuð.
Flestir góðir og gildir heima-
stjórnarmenn vildu þó láta eitt ár
nægja eins og stjórnin hafði sett
29. gr. þeirrar tilvonandi stjórn-
arskrár hljóðar svo:
rKosningarrétt við kosningartil
alþingis í sérstökum kjördæmum
hafa allir, karlar og konur, sem
eru 25 ára eða eldri, er kosning
fer fram, og hafa ríkisborgararétt
hér á landi og verið búsettir í
landinu síðustu fimm ár áður en
kosningar fara fram. Þó getur
enginn átt kosningarrétt, nema
hann hafi óflekkað mannorð, hafi
verið heimilisfastur í kjördæminu
1 ár og sé fjár síns ráðaudi, enda
ekki í skuld fyrir þeginn sveitar-
styrk.
Gift kona telst fjár síns ráðandi,
þótt hún eígi óskilið fjárlag með
manni sínum.
Með sömu skilyrðum hafa karl-
ar og konur, sem eru 35 ára eða
eldri, kosningarrétt til hlutbund-
inna kosninga um landið alt.
Að öðru leyti setja kosningar-
lög nánari reglur um kosningar
og urn það, í hverri röð varamenn
skuli koma í stað aðalmanna í
efri deilda. —
Eins og sést er konum hór veitt-
ur jafn kosningarróttur við karla.
Sama er og um kjörgengi. —
Samin voru lög um hæstarétt,
því ekki hæfir að hafa hann leng-
ur í Danmörku.
Þá voru gjörð lög um eignar-
rétt og afnotarótt fasteigna.
Þar segir svo í upphafi 1. gr.:
„Enginn má öðlast eignarrótt
eða notgunarrótt yfir fasteignum
á landi hér, hvort sem er fyrir
frjálsa afhending eða nauðungar-
ráðstöfun, hjónaband, erfðir eða
afsal, nema þeim skilyrðum sé
fullnægt, sem nú skal greina:
1. Ef einstakur maður er, þá skal
hann vera heimilisfastur hér á
landi.
2. Ef fleiri menn eru í fólagi, og
ber hver fulla ábyrgð á skuld-
um félagsins, þá skulu þeir allir
vera heimilisfastir hór á landi.
3. Ef félag er, og bera sumir fulla
en sumir takmarkaða ábyrgð á
skuldum fólagsins, þá skulu þeir,
er fulla ábyrgð bera, allir vera
hér heimilisfastir, enda skal fé-
lagið hafa hór heimili og varn-
arþing og stjórnendur allir vera
hór heimilisfastir.
4. Ef félag er, þar sem eUginn fé-
lagi ber fulla ábyrgð á skuld-
um félagsins, eða stofnun, þá
skal fólagið eða stofnunin hafa
hór heimilisfestu14.
Þessi ákvæði ná til hverskonar
afnotaróttar, t. d. veiðiróttar, vatns-
róttar, námuróttinda o. s. frv.
Þó er ráðuneytinu veitt vald
til rýmkunar að sumu leyti ef
nauðsyn þykir til bera.
Þá eru lög um skrásetning skipa
Þar segir svo:
„Til þess að skip geti orðið
skrásett á Islandi og öðíast rétt
til að hafa íslenskan fána, verða
þau að fullnægja þeim skilyrðum,
er hór segir:
1. Ef einstakur maður á skip, þá
skal hann hafa íslenskt rikis-
fang og hafa verið heimilisfast-
ur á Islandi að minnsta kosti
1 ár eða haft heimilisfestu sam-
fleytt hór á landi 5 síðustu árin.
2. Ef skip er eigu fólags, þar sem
hver félagi ber fulla ábyrgð á
skuldurn fólagsins, þá skulu ‘2/s
þeirra fólaga fullnægja skilyrð-
um 1. tölul. um rikisfang og
búsetu.
3. Ef skip er eign fólags, þar sem
sumir félagar bera fulla ábyrgð
á skuldum fólagsins, þá skulu
þeir fullnægja skilyrðum 2. tölul.
en þar að auki skal heimili fé-
lagsins og varnarþing vera hór
á landi og stjórnendur þess eiga
hver hlut i fólaginu og full-
nægja skilyrðum 1. tölul. um
ríkisfang og búsetu.
4 Ef skip er eign fólags með tak-
markaðri ábyrgð, eða stofnunar,
þá skal heimili fólagsins, eða
stofnunarinnar, og varnarþing
vera á Islandi og stjórnendur
skulu ennfremur fullnægja skil-
yrðum 1. töluliðs um ríkisfang
og búsetu, og ef fólag er, þá
skulu þeir að auki hver eiga
hlut í fólaginu“. —
Enn eru lög um ríkisborgara-
rótt, hversu menn fá hann og
missa.
Þar er 1. gr. svo:
„Skilgetið barn verður Islensk-
ur ríkisborgari, ef faðir þess er
það, og óskilgetið, ef móðir þess
er þaðu.
3. gr. mælir svo fyrir:
„Kona fær ríkisfang manns síns.
Sama er um ósjálfráða börn, er
þau hafa átt saman áður en þau
gengu að eigastu.
4. gr.
„Veita má mönnum ríkisborg-
ararétt með iögum.
Fer þá um konu manns og börn
þeirra eftir 3. gr. og um óskilget-
in börn konu eftir 1. gr. nema
lögin láti öðru vísi um mæltu.
9. gr.
„íslenskir ríkisborgarar skulu
þeir allir vera, sem áttu lögheim-
ili á íslandi 1. des. 1918, með
þeim undantekningum sem hór
segir:
1. Þegnar annara ríkja en Islands
og Danmerkur, sem lögheimili
áttu á Islandi 1. des. 1918, halda
ríkisfangi sínu.
2 Þeir er hvergi áttu ríkisfang 1.
des. 1918.
3. Danskir ríkisborgarar, sem lög-
heimili áttu á Islandi 1. des.
1918 og eigi mundu vera orðnir
íslenskir rfkisborgarar samkvæmt
ákvæðum þessara laga, þó að
þau hefðu gilt fyrir 1. des. 1918,
skulu halda dönskum ríkisborg-
ararótti, en hafa þó rétt til að
áskilja sér íslenskt ríkisfang, ef
þeir lýsa því skriflega fyrir lög-
reglustjóra eigi siðar en 31. des.
1921.----------u
öll eru hór nefud lagaboð ó-
missandi til að draga úr hættu
þeirri, sem landi voru stafar af 6..
gr. sambandslaganna.
Samt er ýmsum málum óskipað:
ennþá, er að slíku lúta.
Þannig eru ósamin lög um at-
vinnurétt.
Korn fram frumvarp í þá átt, en.
varð eigi útrætt.