Norðri - 07.01.1909, Blaðsíða 2

2
NORÐRl.
NR. 1
Blöð eiga yfir höfuð að tala litlum
vinsældum að fagna hér á landi nú á
tímum, og er það ekki með öllu að
ástæðulausu. Skynsömustu ogbeztumenn
þjóðarinnar hljótaað hafa svo margsinnis
rekið sig á ósannindin og undirhygg-
juna, öfgarnar og afgiöpin, er gægst
hafa gegnum þær sannleiks og mann-
úðarblæjur, er reynt hefir verið að
breiða yfir, tii blekkingar, að þeir eru
orðnir vantrúaðir á heiðarleik blaða og
verður það fyrst fyrir að halda að alt
sé lýgi, er þau blöð flytja, er halda fram
annari skoðun en blöð þess flokks, er
þeir telja sig til, og vilja ógjarnan lesa
slík blöð.
Hvorki er það gleðiefni eða uppörf-
unar þeim mönnum, er fást við að rita
í biöð, og þá einkum ritstjórum, að vita
af því eins vel og dauða sínum, að til-
tölu.lega fáir lesa þær greinar, sem þeim
er mest áhugamál, að lesnar verði með
athygli og umhugsun, og sem þeir sér-
staklega hafa vandað til og leitast við
að rita svo skýrt og ljóst, að sem flest-
um væri auðskilið, er nenna um þær að
hugsa. Margir þeirra er lesa að nafninu
til eru litlu nær eða engu eftír en áður,
og enn aðrir hafa gleymt á morgun
þeim blaðagreinum, sem þeir lásu í gær.
Petta er ekki sagt nokkrum manni til
ásökunar eða ámælis, heldur er það blátt
áfram sannleikur. Þegar blaðið hefir ver-
ið lesið yfir einu sinni, er því fleygt í
eldinn eða á öskuhauginn og enginn
hirðir um það framar. Næsta dag eða
næstu viku koma ný blöð, sem fara
sömu leið og svo koll af kolli.
Retta virðast vem órjúfanleg örlög
blaða, og því órjúfanlegri því fleiri sem
blöðin eru og því oftar sem þau koma
út. Starf blaðamanna er allfrábrugðið
starfi annara rithöfunda. — Rær ,bækur
er að nokkru eru nýtar eru bundnar
inn og lesnar ár eftir ár af fjölda manna,
Rær halda minningunni um höfundinn
uppi, og það sem hann hefir vel sagt
og viturlega gengur frá kyni til kyns,
öðrum til uppbyggingar og honum
sjálfum til lofs og dýrðar.
En hinar beztu greinar blaðanna fara
sömu leið og alt ruslið, sem þar er
saman komið. Hið fáa af því, er festir
varanlegar rætur í hugum manna, er
sjaldnast þakkað þeim er sáð hefir fræ-
inu. — Greinin sjálf og höfundur henn-
ar gleymist. — En ávextina, þær skoð-
anir og kenningar, sem blaðinu hefir
hepnast að innræta mönnum, þakkar
hver og einn sjálfum sér, jafnskjótt og
hann er orðinn sannfærður um ágæti
þeirra og nytsemi. —
Gróðavegur er það enginn að fást
við útgáfu blaða hér á landi, Rví veld-
ur fámenni og strjálbygð og miðlungi
góð skilsemi kaupendanna. —
F*að starf, sem eg hefi nú tekist á
hendur, ritstjórn Norðra þetta árið, er
því í mínum augum hvorki vænlegt til
frægðar né fjár. En eg hefi trú á því,
að mér muni hepnast að gera meira
gagn en ógagn með þessu starfi, og
það eitt er mér nóg til þess að takast
það á hendur með glöðu geði.
F*að er ásetningur minn að halda
Norðra þá blaðabrautina, er eg hefi
talið hina einu réttu hér að framan. Verði
út af henni brugðið, kann eg þakkir
hverjum þeim manni, er bendir mér á það
með rökum. Rúm í blaðinu er til reiðu, til
slíkra athugasemda og áminninga, sjeu
þær af sarmgirni sagðar, og mér er Ijúft
að taka vel ritaðar greinar í blaðið, þótt
þar verði haldið fram annari skoðun en
ritstjórn blaðsins aðhyllist og berst fyrir.
B. L.
Frá
,gullöld* Ís/ending’a.
Smáþættir og
hug/eiðingar.
Eftir M. J.
I.
Gott er það öllum þjóðum, að þær
viti »upphaf sinna kynslóða» — eins og
Haukur lögmaður sagði í upphafi Land-
námu sinnar — svo og það, að menn
viti að þeir séu eigi af þrælum einum
eða illmennum komnir. Fáar þjóðir
munu og vera fróðari en vér íslending-
ar í þeirri ment, og er það síst furða,
þegar litið er tit hinna glæsilegu fornfræða
vorra; hefir og rækilega verið unnið að
því, einkum á síðari tímum, frá byrjun
17. aldar, bæði erlendis og heima hjá
oss, að rifja upp og efla hinn forna
sagna- og frægðarauð þessa hólma vors.
Og nú eigum vér fyrst á æfidögum
íslenzkrar þjóðar kost á að eignast
fyrir ótrúlega lítið fé meginið af þess-
um auðæfunt á fögru og vönduðu prenti.
Er því ekki kyn, þótt hinn gamli metn-
aður, sem öllum þjóðum er meðfædd-
ur, örfist en og magnist, einnig fyrir
þessa sök, að allirgeta átt og lesið forn-
ritin. Er næst að nefna hinar nýju bæk-
ur: Um rikisréttindi IstandS og Gullöld
Islands. Lengra er naumast hægt að
fara, með sæmilegri rökfærslu, í þá átt
að örfa óbeinlínis þjóðmetnað ogsjálfs-
virðing og er það óneitanlega gott og
blessað. Eru þar Siegnir og þjóðinni
sýndir tveir minnispeningar, er eiga að
sýna vora fornu gullöld, er jafn vel hafi
haldið yfirskrift sinni á því skjali er
nefnt er Gamli sáttmáli — yfirskrift, er
sumir lesa þó öðruvísu. Hér skal eigi
þrátta um það — nógir aðrir verða til
þess, að meta nefndar bækur. — En eg,
sem gamall er orðinn, oglíka hefi rýnt í
fornsögu landsins eftir föngum, vildi
benda á með smágreinum þeim, sem
eftir fara, að allir minnispeningar, og
eins þessar bækur og önnur sviplík rit,
hafa tvœr hliðarnar, framhlið og aftur-
hlið, er ekki er auðvelt að skoða rétt
báðar í einu. En þá fyrst þegar báðar
eru athugaðar, sést hið sanna gildi pen-
ingsins. Hver von er og þess, að vorir
sagnamenn hafi allir, eða tneiri hluti
þeirra, náð því stigi, sem allur þorri
sagnameistara stórþjóðanna hafa trauðla
enn náð, eg á við óhlutdrægni, skarp-
leik, alsherjarmannúð og víðsýni. Nefna
má þrjá fyrirtaksfræðimenn Frakka, þá
Guizot, Theirs og Michilet, er flestir
segja nú að verið hafi of íranskir í anda
eða hlutdrægir; sama er borið enskum
sagnameisturum á brýn, eins og t. d.
Macanly og Froude og sama frændum
vorum í Noregi. Af beztu sagnfræðing-
um Dana, sem nú lifa, hygg eg að vor-
ir sagnamenn mættu, eins og stendur,
mest nema, hvernig semja eigi sögu
vorra liðnu alda svo, að þjóðernismetn-
aðurinn véli minst og villi. Hin mikla
Danmerkursaga, sem bráðum verður bú-
in, er nýr og merkilegur skóli fyrir oss
íslendinga. Nú um hríð hafa Danir mjög
svo felt niður sitt forna gullaldardramb,
og fyrir því tekst þeim, að því er virðf
ist, betur nú en áður en ríki þeirra sundr-
aðist, að meta meir sannindi og réttsýni
en tilfinningar. Svíar stefna í sömu átt,
þótt eg þekki bar miður til. En rúm-
ið leyfir mér engar málalengingar, enda
rita eg ekki sem sagnfræðingur, heldur
vildi eg bjóða fáeinar bendingar til fróð-
leiks og skemtunar lesendum þessa blaðs,
sem munu hafa þær bækur í höndum,
sem ómissandi má heita, að hver læsy
og skynugur landsmaður þekki.
Áttum vér nokkurntíma nokkra gull-
öld? Eg svara: Já, — og nei! Við átt-
um ýmisleg drög og deili gullaldar,
eips og margar aðrar þjóðir þykjast
hafa átt, en heila og hreina gullöld hef-
ir engin þjóð átt, né vér heldur —
nema í endurminningunni, sem er sama
og draumsjón ímyndunarinnar og eftir-
væntinganna, því í | Paradísarsögum allra
þjóða felast einkum framtíðarvonir þeirra.
Eg festi hugann einkum á 12. öldinni,
þar sem eg dreg fram þá þætti, er í
mínum augum helzt bera gulialdarbjarma.
Pá, á 12. öld og fyrri hluta hinnar 13.
var tvent búið að ná fylsta þroska og
þá um leið nærri að falli komið. Hið
fyrra tel eg kirkjuskipulag þjóðveldis-
tímans, en hið síðara vort aðalstórvirki,
bókfræðina. Um hið þriðja höfuðstykki
fornsögu vorrar: þjóðfrelsið, mun eg
einnig eitthvað segja á víð og dreif.
Nýárshelgi.
Pað er mjög gamall siður að halda
hátíðlegan fyrsta dag ársins, en mjög
mismunandi hefir það verið, hvenær
menn hafa talið áraskiftin, einkum í
fornöld, er næstum hver þjóð hafði sitt
eigið tímatal. Einnig urðu árin oft mis-
löng, því að mönnum veitti erfitt að
finna rétta aðferð til þess að reikna tím-
ann. Flestar þjóðir töldu árið nokkru
skemra en vera bar, og urðu því stund-
um að bæta við heilum mánuðum til
þess að ráða bót á þeim ruglingi á
ríminu, er þeir við og við urðu varir
við að á var kominn. En eftir að júli-
anska tímatalið komst á, árið 46 fyrir
Krists fæðingu, og barst frá Róm-
verjum til annara þjóða, komst meira
samræmi á áraskiftin. — Árið 2bl f. K. f.
settu Rómverjar janúarmánuð fyrstan
hinna 10 mánaða, er þeir töldu í ár-
inu. Var hann þá og hafði lengi áður
borið sama nafn og var það dregið af
nafni rómverska guðsins janusar, er var
einn af elztu guðum Rómverja og nokk-
urs konar drottinn drottnanna; þó var
hann einkum guð árs og friðar eins og
Freyr hjá ossNorðurlandabúum. Rómverj-
arhugsuðusérhann meðtveimur ásjónum
annari ellilegrien hinni unglegri og þann-
ig voru myndir af honum. Hefir það
að líkindum átt að merkja það, að hann
sæi í einu bæði yfir liðinn og ókom-
inn tíma. Rómulus Rómverjakonungur
bygði honum veglegt musteri og Númi
konungur, sá er Sigurður Breiðfjörð
orti um Númarímur, gaf út skipun um
það, að þetta musteri skyldi opna í
hvert sinn, er ófrið bæri að höndum og
skyldi það standa opið þangað til frið-
ur væri aftur ákominn; var þeirri reglu
fylgt í margar aldir, en svo tíðar og
langvarandi voru styrjaldir Rómverja, að
musterinu var að eins lokað þrem sinn-
um í 700 ár.
Rómverjar héldu stórhátíð fyrsta dag
ársins, Janusi til dýrðar, og færðu hon-
um þá fórnir og var ekkert til sparað
Persar héldu einnig fyrsta dag ársins
hátíðlegan. Gyðingar höfðu sama sið-
inn, eins og sjá má af Móesesar bók-
um. Færðu þeir þá guði einkum brenni-
fórnir og gengu ríkt eítir því, að há-
tíðin væri haldin nákvæmlega eftir fyr-
irmælum lögmálsins.
Fyrst framan af héldu kristnir inenn
enga hátíð þenna dag, og töldu slíkt
hinn argasta heiðindóm. Aftur á móti
var umskurðardagur Krists haldinn hei-
lagur og var smám saman jafnframt
haldin nýárshátíð, er kölluð var hið
stóra nýár. En um fyrsta dag ársitis voru
kristnir menn ekki samtnála langt fram
á aldír. Nokkrir fylgdu rómversku regl-
unni og töldu árið byrja 1. jan, Aðrir
töldu boðunardag Maríu (25. marz)
fyrsta dag ársins, einkum á Pýzkalandi,
og hélzt sú venja fram á 9. öld. Enn
aðrir töldu árið byrja á fæðingardag
Krists, 25. des. og hélst sú venja sum-
staðar fram á 16. öld. Pó veit enginn
með vissu hvaða dag Kristur var fædd-
ur.
Símskeyti til Norðra
Reykjavík, 7. jan. kl. 8e. h.
Jarðskjálftarnir á Ítalíu eiga
engan sinn líka. Manntjón 120
þúsund. Hálf Kalabria og þriðj-
ungurinn af Sikiley í rústum.
Eldsvoðar, rán og hörmungar
fylgja þessari eyðilegging.
Hjálparnefndir hafa verið sett-
ar í öllum löndum.
Pjófurinn er braust inn í dóm-
kirkjuna í Hróarskeldu hefir náðst;
er Pjóðverji; hinir stolnu sveigar
brotnir.
— «-»—
Ofsarok á Suðurlandi 29. des.
Kirkjurnar áStóra-Nöpi ogHrepp-
hólum foknar. Einnigfuku margar
hlöður og heyskaðar urðu víða.
Fiskiskip sökk í Viðeyjarsundi.
Frá Reykjavík
(Símfréttir)
Gullbringu- og Kjósarsýsla er veitt
Magnúsi Jónssyni sýslumanni í Vest-
mannaeyjum.
Bæjarfógetaembættið í Rvík er veitt
Jóni Magnússyni skrifstofustjóra.
t
30. des. s. 1. andaðist
Aða/bförg Jónasdóttir
kona Snorra hreppstjóra jónssonar á
Pverá í Laxárdal í Suður-Pingeyjarsýslu.
Hún var dóttir Jónasar sál. jóhann-
essonar á Pverá í Reykjahverfi en bróð-
urdóttir Sigurjóns Jóhannessonar frá
Laxamýri. Lætur eftir sig fjóra sonu
uppkomna.
Dularfull fyrirbrigði.
Þótt eg sé ólærður maður og hafi alið
allan minn aldur í sveit, hefi eg þó reynt
að fylgjast með í flestum stórmálum, sem
staðið hafa yfir um mína daga, og nema
þaufræðiog vísdóma, er hinir ágætu ogstór-
merkilegu lærifeður þjóðarinnar hafa kent
og prédikað að fornu og nýju. Og það
þykist eg geta sagt mér til hróss, að eg
hefi aldrei látið það hafa áhrif á skoðanir
mínar á vísdómlegum fræðum, þótt þeir
menn, er slíkt hafa kent, hafi í stjórnmál-
um verið á annari skoðun en eg.
Þeir merkilegustu vísdómar, er eg
hefi heyrt um getið, eru hin svokölluðu
dularfullu fyrirbrigði, sem spámaður Einar
Hjörleifsson prédikar fyrir lýðnum og Ind-
riði að vestan sannar með kraftaverkum
Hefir það legið i ætt minni frá fornu fari,
að fást við slíka hluti og þóttu forfeður mín-
ir kunna margt fyrir sér, enda þorðu fáir að
geraá hluta þeirra, nema mögnuðustu galdra-
menn af Vestfjörðum og biðu þó oftast
lægri hlut í þeim viðskiftum. En þótt leitt
sé til þess að vita, hafa þessi fræði smátt
og smátt gengið úr ættinni og það lítið sem
eg hefi fengist við þesskonar hluti, þá
hefir það farið í handaskolum að mestu