Norðri - 14.01.1909, Blaðsíða 1

Ritstjóri: BJÖRN LÍNDAL Brekkugata 19.
Akureyri, fimtudaginn 14. janúar
„Heimastjórnarfélag Akureyrar“
heldur aðalfund sinn í veitingahúsi frú Önnu Tómasdóttur á Oddeyri þriðju-
daginn 19. þ. m. Verður þar lagður fram ársreikningur félagsins, endurskoðað-
ur, kosin stjórn þess og aðrir starfsmenn o. fl.
Fundurinn hefst stundvíslega kl. 9 e. h. og er áríðandi að allir meðlimir
félagsins mæti.
Akureyri 11. jan. 1909.
0. C. Thorarensen, Jón Stefánsson,
Björn Líndal.
IV. 2.
Til minnis.
Bæjarfógetaskrifstofan opin kl. 10—2, 4—7
Bæjarsjóður, Lækjargötu 2, mánud. mið-
vikud. og laugardaga kl. 4—6.
Ritsímastöðin virka daga 8 f. h. til 9 e. h.
helga daga 8—11 og 4—6
Bókasafnið, þriðjud.. fimtud. og laugard.
5—8. Sunnudögum 10—11 og 4—8.
Pósthúsið 9—2 og 4—7.
Utbú Islandsbanka 11—2
Utbú Landsbankans 11—12.
Stúkan Akureyri fundad. þriðjud.kv. kl. 8.
Brynja miðvikudagskvöld kl. 8.
Isafold Fjallkonan sunnudagskv. kl. 4.
Trúföst mánudagskv. kl. 8.
Sjónleikar.
Því verður aldrei neitað með rök-
um. að glaðlyndi þjóðarinnar og gleð-
skap öllum hefir hnignað að miklum
mun, frá því er var á fyrri öldum. Og
einkum er þó ólíku saman að jafna,
glaðlyndi voru og annara Norðurálfu-
þjóða, flestra eða allra. Um orsakir til
þess, skal eigi rætt að þessu sinni; þær
eru «margar og sundurlausar*, eins og
Fáfnir segir þær nornir vera, er kjósa
mögu frá mæðrum : »sumar eru Ása ætt-
ar, sumar álfa ættar, sumar eru dætur
Dvalins."
«Vér Islands börn vér erum vart of
kát», hefir maður sagt, er reynt hefir
verið að firra öllum góðumgáfum, nema
skáldskapargáfunni, og er það eigi mælt
um skör fram. Hitt hefði eigi verið of-
sagt, að vér værum ókátir um of. Virð-
ast svo mikil brögð að því, að jafnvel
meinlaus og eðlileg gleði ungra manna
og meyja hefir verið talin léttúð og
lausingjabragur, og græskulausir gaman-
leikar, einkum þeir, er af útlendum toga
hafa verið spunnir, lítt sæmandi horsk-
um lýð og hófsömum.
Sízt má án vera alvöru og aðgæzlu,
ef vel á að fara, bæði hvað snertir
hag þjóða og hvers manns fyrir sig,
En hér eins og endranær er það heilla-
vænlegast, að einum og sérhverjum sé
goldið það sem honum ber,'—keisara
hinna alvarlegu mála hvað hans er, og
guði gleðinnar hvað hans er. Og skyn-
samlegshófs verðuráðgætaíhverjum hlut;
hættir einkum gamaninu við aðgrána. ef
þess er eigi gætt, og þá er ver farið en skyldi.
Hóflegt glaðlyndi og gleðskapur eru
ein einkenni siðmenningarog sálarþroska.
Samskonar fagnaður fær harla ólíkan
blæ, ef ólíkir menn eiga hlut að máli.
Ruddamennum ‘fer allur fagnaður svo
óskaplega, að slíkt má fremur kallaglópsku-
hátt en gleðskap; veldur það mörgum
saklausum gamanleik óvinsælda og verð-
ur fagnaðinum að fótakefli, að menn
kunna ekki með að fara. — Einkum er
það tilfinnanlegur skortur á ráði margra
manna, að þeir kunna ekki nægileg^n
greinarmun alvarlegra hluta og gaman-
samra; verður alvaran því stundum hlægi-
leg og gamanið grátlegt, og þá sann-
ast hið fornkveðna:
«Öllu er snúið öfugt þó,
aftur og fram í hundamóN
Margir leikar verða skrípaieikar án
fulltingis listagyðjunnar; svo er t. d.
með dansinn, glímur og niarga fleiri.
Ett stftfr þtas að leTÍWf tíg fiWr eiya
alloft samleið, hættir mörgum til þess
að skoða margar þær listir leíka, er í
raun og veru eru alvarlegs eðlis. Eink-
um er þetta alltítt um sjónleika, er svo
eru kallaðir, þótt miður heppilegt sé;
hjálpar það nafn til þess að leiða menn
á villigötur. Sjónleikar eru alt af annað
og meira en leikar og oft og einatt eiga
þeir ekkert skylt við leika. En hvað eru
þeir þá? Því verður eigi svarað svo
skilið verði, nema mönnum sé fyrst
ljóst, hvað skáldskapur er, og þá eink-
um leikritaskáldskapur. Fyrir hvorugu
þessu er unt að gera nægilega skýra og
skilmerkilega grein í stuttri blaðagrein;
verður því að nægja að benda á það
eitt, er mestu máli þykir skifta í þessu
efni.
Hið lang almennasta efni leikritaskáld-
skapar er lýsing mannlífsins, annað hvort
eins og skáldinu virðist það vera, eða
hafa verið á umliðnum öldum, eða þá
eins og því virðist, að það ætti að
vera. Qildi þessa skáldskapar fer að
mestu leyti eftir því, hvernig skáldinu
tekst að lýsa því, sem hann vill lýsa,
en það er áftur bæði undir yrkisefninu
og meðferð þess komið, hvort það hef-
ir góð áhrif eða ill á þá, er sjá það og
heyra. Rótt yrkisefnið sé í raun og veru
fagurt o§ tilgangur skáldsins hinn bezti,
geta áhrifin orðið öll önnur, ef meðferð
þess fer í handaskolum.
Höfuð viðfangsefni leikritaskálda, er
lýsingar manna, innra eðlis þeirra og
ytra útlits, áhrifa þeirra hvers á annan
og áhrifa annara afla, skiljanlega og ó-
skiljanlegra, á skapferli þeirra og lífsfer-
il. Ressu er leitast við að lýsa bæði
með orðum og athöfnum þeirra manna,
er skáldið skapar, en undir því er alt kom-
ið, að því takist að skapa þá í mynd
og líkingu annara dauðlegra manna, svo
að vér hinir þekkjum og finnum, að
þeir eru bein af okkar beinum og hoid
af okkar holdi. En þótt slíkt takist í
raun og veru, getur það tekist misjafn-
lega að gera myndirnar svo skýrar og
glöggar, að lesendur ritsins skilji þær
og skynji á réttan hátt, og eins vel og
þarf, ef ritið á að koma að fyllilegum
notum, öllum þorra manna. Hér er því
þörf hjálpar, og það er hlutverk gyðju
leiklistarinnar, að veita þessa hjálp.
Hún er dóttir skáldskaparguðsins.
Leikarinn á að vera lifandi mynd þess
manns eða konu, er skáldið hefir skap-
að. Þess verður alt af að krefjast, því
að öðrum kosti er lcikarinn ekki annað
en loddari eða trúður, sem villir mönn-
um sjónir í stað þess að leiða þá á
tfStth bratrt. En hTn sfnfttthtstn ð^MbCh'n
leiklistarinnar geta komist lengra en það
að gefa börnum skáidskaparlistarinnar
líf oglimi. Peim tekst stundum að fylla
þær eyður og draga þá drætti, er skáld-
inu hefir eigi tekist, svo eðlilega og
rétt, að í fullu samræmi sé við það,
sem skáldið hefir viljað gera.
Engin grein listarinnar hefir orðið
fyrir jafn slæmri meðferð og leiklist-
in. Hún er tíðkuð næstum með öllum
þjóðum í einhverri mynd og af öllum
stéttum manna, oft undirbúningslaust og
án þess, að þeir sem við hana tást,
hafi nokkurn skiining á skáldskap og
hlutverki sfnu. Petta hefir orðið til þess að
afla henni óvinsælda og ryðja henni úr
sæti listanna niður á bekk gamanleika
og gjálífis, og jafnvel skör lægra, því að
alt af hafa einhverjir orðið til þess að sýna
það og sanna, að hún á þar ekki heima,
heldur annaðhvort ofar eða neðar, og
þá einkum neðar, því að fleiri hafa
orðið til þess að beina henni í þá átt-
ina, þeirra manna, er við hana hafa
fengist. —
Hér á landi eru mikil brögð að þessu
eins og annarsstaðar, þar sem við sjón-
leika hefir verið fengist. og er það sízt
furða, því að óvíða eða hvergi er leik-
mentin á jafn miklu bernskuskeiði og
jafn mikið hjáverkastarf og hér, enda
hlýtur svo að vera, sakir strjálbygðar og
fámennis.
Einkum hættirsjónleikum hérá landi til
þess að fá á sigstirðlegan blæ og þunglama-
leganjá slíktaðnokkruleyti rótsínaaðrekja
til lyndiseinkenna þjóðarinnar. Pó munu
leikarahæfileikar vart fágætari hér á landi
en annarsstaðar; einkum hafa alvarleg
hlutverk oft hepnast vel og stundum
snildarlega, og nokkrir leikarar og þó
einkum leikkonur eru hér á landi,
sem óhikað má telja framarlega í röð
þeirra leikara, er eiga það nafn með
réttu.
Skilningsleysi áhorfendanna stendur
einnig leiklistinni hér fyrir þrifum og
þroska. Ekkert er eins skaðlegt þeirri
list og það, að hlegið sé og skopast að
alvarlegu hlutverki, sem leyst er vel af
hendi, en mest dást að þeim, er lála
mestum skrípalátum, hvort sem það á
við eða ekki.
B. L.
Rlngmálafundir.
Stefán alþingismaður Stefánsson í
Fagraskógi, ætlar að halda þingmálafund
á Möðruvöllum í Hörgárdal föstudag-
inn 22. þ. m. ; í Saurbæ sunnud, 24.
kl. 2f dg ef ttl yitl í Hrafn«gtMrrepp þi 29:
1909.
Frá
ygullöld* íslendinga.
Eftir M. J.
II.
Frumár kristninnar.
Eftir vopnabrak 10. aldarinnar rann
nýjárssól hinnar 11. yfir kristinni þjóð
á landi voru; mátti þá segja, að hálfa
þá öld væri «ung nýja trúin», eins og
Valla-Ljótur sagði; væri með öllu rangt
að tala um gullöld hér á landi á þeim
tíma — fremur en áður frá því er land-
ið tók að byggjast eftir 874. Hafði það
verið hörð öld og hrikaleg, enda gerð-
ust þá flestar hinar elstu sögur vorar,
nálega alt ættar- og vígasögur. En hversu
stórmerkilegar sem margar þeirra eru,
og ágætlega sagðar, einkenna flestar
þeirra sömu gallarnir: þær snúast of
mjög um óeirðir og vígaferli, en fræða
oss minna um friðsamlega hluti. Hinn
gallinn eru öfgarnar, Hinn langi tími,
sem leið frá því er hver saga myndað-
ist í fyrstu, sem sé meðan viðkomandi
kynslóð lifði, og þangað til hún var
fullmynduð á 12. öld eða enn síðar,
varð orsök þess, að hugmyndaafl
manna og meðferð frásagnanna smá-
breyttist, hreinsaðist frá aukagetum en
festist í heildinni, fegraðist og nálgað-
ist að sama skapi listarbúninginn, sem
hið ómerkara máðist eða hvarf, en hið
merkara og sögulegra stækkaði. Með
kristninni kom breyting á flesta hluti,
einnig á hugsjónir manna, fyrirmyndir
og meðferð eldri fræða. Er þar mikið
ransóknarefni fyrir höndum; skal hér
nægja að benda á þættina, sem síðar
hafa verið fléttaðar inn í flestar, eða við
ýmsar vorar beztu sögur, t. d. Njálu
(Kristniþátturinn í miðri sögunni, og
þáttur um Brjánsbardagann í enda henn-
ar), Spesar-þátturinn í Grettissögu, Bolla-
þátturinn í Laxdælu, og fleiri sögur.
Flestar benda þær til kristninnar að lok-
um, enda var aftökustaður kappannafræg-
astur, annaðhvort á Orminum langa ell-
egar á Stiklastöðum, þar sem þrjú höf-
uðskáldin hníga með Ólafi helga. Rað
er eins og íslands sögudís hafi svifið yf-
ir báðum þeim höfuðorustum eins og
hinar gömlu valkyrjur, og verið í ein-
staklega góðu skapi. Og ekki hefir Sig-
rún frá Sevafjöllum «hálsað« sinn dýra
hundingsbana með heitari ástum en sú
valkyrjan yfir Stiklastöðum hefir hálsað
Þormóð Kolbrúnarskáld, þá er hann
misti síns snjalla máls við hendinguna:
»Dagshríðar spor svíða.»
Það var og við fall Ólafs helga að
sögudísin íslenzka lét flesta kappa vora
hníga — falla eða enda sögur sínar.
Eftir 1030 myndast ekki framar íslenzk-
ar kappasögur, og allar frásagnir falla
við það í dá, svo að segja, svo að sár-
fáar frumsögur myndast fram á síðasta
hluta 12. aldar og þó teljum vér ein-
mitt það tímabil og megum telja, gull-
öld landsins. Það er æfi hinna elztu
og ágætustu biskupa landsins.
Á styrjalskrttmwm stajrast enjgin gnfl‘