Norðri - 28.01.1909, Blaðsíða 1

Ritstjóri: BJÖRN LINDAL Brekkugata 19.
IV. 4.
Akureyri, fimtudaginn 28. janúar
Til minnis.
Bæjarfógetaskrifstofan opin kl. 10—2, 4—7
Bæjarsjoður, Lækjargötu 2, mánud. mið-
vikud. og laugardaga kl. 4—6.
Ritsímastöðin virka daga 8 f. h. til 9 e. h.
helga daga 8—11 og 4—6
Bókasafnið, þriðjud.. fimtud. og laugard.
5—8. Sunnudögum 10—11 og 4—8.
l’ósthúsið 9—2 og 4—7.
Utbú Islandsbanka 11—2
Utbú Landsbankans 11—12.
Stúkan Akureyri fundad. þriðjud.kv. kl. 8.
Brynja miðvikudagskvöld kl. 8.
Isafold Fjallkonan sunnudagskv. kl. 4.
Trúföst mánudagskv. kl. 8.
Ágrip
af umræðum um sambands-
lagamálið
á þingmálafundinum 25. janúar.
Fundurinn var lialdinn í Good-
Templar húsinu og hófst kl. 6.e. m.
Fjöldi mála var á dagskrá, og var
klukkan nær 10, þegar stærsta málið,
sambandsmálið, var tekið fyrir, voru menn
þá farnir að verða all-óþolinmóðir, sem
von var.
Þingmaður kaupstaðarins, ritstjóri Sig.
Hjörleifsson hóf máls. Hann taldi það
hafa Iitla þýðingu, hverjar ályktir þessi
fundur gerði í sambandsmálinu, þar sem
Jiað væri mikið rætt og undirbúið, og
þjóðin hefði lagt sinn dóm á það með
kosningunum. Mintist á nýjar upplýs-
ingar, sem komið hefðu fram í málinu,
ritgerðir þeirra Berlins og Lundborgs
og taldi þær ekki líklegar til þess að
hvetja menn til að samþykkja frumvarp-
ið, heldur þvert á móti. Réð fastlega
til að breyta frumvarpinu, og skýrskot-
aði þar til sinnar fyrri afstöðu í málinu.
Taldi sig kosinn með því skilyrði að
samþykkja frumvarpið ekki óbreytt.
Síðan voru lesnar upp báðar aðal-
tillögurnar í málinu (sbr. fundargjörð-
ina).
Næstur tók til máls ritstjóri Norðra,
cand. jur. Björn Líndal. Taldi hann
mikla þörf á því að ræða inálið ítarlega,
benti sérstaklega á, að en væri óvíst hverj-
um kröfum til breytinga á frumvarpinu
meiri hluti þingmanna mundi halda fram,
og skoraði fastlega á þingmanninn að
Iáta það upp.
Hann taldi kröfuna «fullvalda ríki»
iítið skýra málið, því um þýðingu þeirra
orða væri skoðanir svo skiftar, að á
þeim væri eiginlega ekkert að byggja.
Vék að síðustu að því, að með því að
fella frumvarpið og leggja út í nýja
baráttu, gerðum vér oss mikinn skaða
og margvíslegan, sérstaklega mundi sú
barátta framvegis eins og til þessa,
tefja framgang og þroska okkar mestu
nauðsynjamála. Mælti síðan með tillögu
sinni.
Möller talaði nokkur orð um tillögu
sína, og vék síðan að réttarafsali því,
sem feldist í frumvarpinu óbreyttu, taldi
eigi hættulegt þótt frumvarpinu væri
hafnað, því þá vissu menn þó hvað
við tæki.
Eggefrt Laxdal kvað það hafa komið
í Ijós. að andstæðingarnir vildu rífa
niður, en lítt hvað þeir vildu byggja
upp. Benti á, að flestum stjórnfræðingum
bæri saman um það, að torvelt væri að hafa
ríkjasambönd án sameiginlegra (þ. e. ó-
uppsegjanlegra) utanríkismálaog hermála.
Benti á, að enda þótt vér fengjum hlut-
leysi okkar viðurkent, mundum vér þó
þurfa að verja svo miklu fé til strand-
varna, að það mætti teljast ókleyft.
Mintist á réttarstöðu íslands eftir nú-
gildandi lögum, ener hann nefndi stöðu-
lögin greip einn fundarmanna frain í, og
hrópaði: «viðlifum ekki undirstöðulögun-
um.» Var þáspurt undir hvaða lögum vér
byggjum. OddurBjörnssonsvaraði: »und-
ir stjórnarskránni.*!!! Varð af þessu há-
reysti mikil í salnum. Laxdal taldi eigi
óþarft að ræða málið, ef vér hefðum
engin sambandslög við Danmörku. Taldi
hann gamla sáttmála hafa minni þýð-
ingu en þjóðréttindi vor. Æskti ekki
breytinga á sambandslagafrumvarpinu.
Pingmaðurinu taldi Líndal hafa haft
hausavíxl á hlutunum, þegar hann æskti
skýringa frá hans hendi. Kvað hann
þess ekki þurfa, því kjósendur ættu á
þessum fundi að ákveða afstöðu sína í
sambandsmálinu; þó kvaðst hann ekki
mundi taka tillit til neinna samþykta eða
krafa, sem til sín væru gerðar, heldur
eingöngu fara eftir sannfæring sinni, en
hann kvaðst, «sympatisera» með öllum
breytingartillögum Sk. Th. Aðrar skýr
ingar gaf hann ekki.
Líndal kvað það hafa komið sér á
óvart, að þingmaðurinn neitaði að gefa
skýringar, og benti á það, að hann
hefði aldrei sagt neitt ákveðið um mál-
ið, en nú ætti hann að binda hendur
kjósenda á þessu efni.
Matth. Jochumsson mintist Gizurar
jarls og skoðana hans á gamla sáttmála,
sömuleiðis erindreka konungs og álits
þeirra. Brýndi fyrir mönnum, hve mikil
ábyrgð á þeim hvíldi í þessu máli,
gagnvart sögu, sannleika og réttlæti;
minti menn á það, að þeir mættu einn-
ig taka tillit til tilfinninga og afstöðu
Dana í þessu máli. Taldi vafasamt, að
það væri vinnandi fyrir gamla sáttála
að fella frumavarpið-
Fundarstjóri lýsti því yfir, að hann
áliti tillögurnar samrýmanlegar og hvor-
uga koma í bága við aðra.
þingmaðurinn mótmælti því og vís-
aði til orða Knud Berlins, er telja full-
veldiskröfuna nýja frá hálfu íslendinga
(þ. e. nýrri en kröfur sambandslaga-
nefndarinnar). Líndal hélt því fram, að
ef svo væri, þá væru kröfur Skúla Thor-
oddsens ekki kröfur um fullveldi, að dómi
Berlins, því að þær hefðu komið fram
í sambandslaganefndinni, og um þær
hefði Berlin auðvitað verið kunnugt.
Ringmaðurinn krefðist fullveldis en virt-
ist vilja láta dr. Berlin skera úr því hvað
fullveldi væri og samþykkja það eitt,
seni að hans dómi væri fullveldi. En í
hinu orðinu virtist hann láta sér nægja
ef kröfum Skúla Thoroddsens fengist
framgengt, þótt þær væru ekki fullveld-
iskröfur.
Ringmaðurinn neitaði því; taldi kröf-
una nýja, að áliti Berlins, af því að
hún stæði ekki í frumvarpinu.
StetánStefánsson, skólameistari kvaðst
ekki geta fundið annað, en tillögurnar
væru samrýmanlegar, enda þótt sú fyrri
(tillaga Möllers) væri nokkuð óljós.
Benti á það, að hann hefði oft lýst
því yfir, að hann æskti orðabreytinga,
en teldi þó fullveldi trygt með orðum
frumvarpsins. Hefðu engin þau rök
verið framfærð í málinu, sem hefðu
haggað þeirri sannfæringu sinni. Sagði
að þeir nefndarmenn hefðu aldrei verið
mótfallnir orðabreytingum, en með því
hefðu andstæðingarnir slegið ryki í augu
manna.
Ringmaðurinn þvældi fram og aftur
um fullveldið nokkra stund.
Stefán Stefánsson kvaðst nú neyddur
til að taka til máls um einstök atriði.
Taldi það ekki mikla sönnun, þó «Na-
tionaltidende* og Berlín neituðu því,
að frumvarpið viðurkendi fullveldi okk-
ar, þegar þau heyrðu undirtektirnar hér,
því það væri vísasti vegurinn til að æsa
menn upp á móti sambandslagafrum-
varpinu.
Til að sýna hverja skoðun nefndar-
menn hefðu haft á þessu atriði, og hver
þeirra fyrst hefði hreyft því við Dani,
sagði hann þessa sögu:
Á nefndarfundi einum í fyrravetur,
rétt eftir, að þeir íslendingarnir höfðu
lagt fram kröfur sínar, mælti prófessor
Matzen á þessa leið: Það lítur úr fyrir,
að íslendingar séu að krefjast þess að
verða sjálfsíætt riki, en þetta getur þó
ekki verið tilgangur þeirra.
Rá stóð upp, ráðherra H. Hafstein,
lagði hnefann á borðið og sagði:
oÞað er tilgangurinn*. Þetta svar
ráðherra kvað hann hafa haft mikil og
góð áhrif á alla samvinnu þeirra nefnd-
armannanna upp frá því, og úrslit máls-
ins yfirleitt.
Ef svo færi, að danska þingið lýsti
því yfir, að f frumvarpinu væri fullveldi
íslands ekki viðurkent, kvaðst hann ætla
að stækka mundi flokkur andstæðinga
frumvarpsins. En taldi ólíklegt að til
þess kæmi nokkru sinni.
M. Kristjánsson taldi fyrri tillöguna
þýðingarlausa, að því leyti, að hún segði
ekkert ákveðið um málið, og taldi slík-
ar tillögur skaðlegar framgangi þess,
beindi þeirri fyrirspurn til þingmanns-
ins hvort hann áliti fullveldið trygt,
þó að hermál og utanríkismál væru
óuppsegjanleg.
Þingmaðurinn sagði að hér væri leik-
ur framinu til þess að narra menn til
að fella tillögu þeirra. Sagði að tillag-
an væri «prógram» flokksins gagnvart
Dönum.
St. St. beindi þeirri fyrirspurn til
þingmannsins, hvort hann teldi-það nægi-
legt, ef fengin væri skýr yfirlýsing frá
ríkisþingi Dana, um það, að með frum-
varpinu væri ísland viðurkent fullveðja
ríki.
Kar! Finnbogason hélt því fram, að
ósamræmi hefði verið í ræðu M. Kr.
þar sem hann sagði að fyrri tillagan
væri þýðingarlaus eins og óskrifað blað,
en gæti þó orðið skaðleg franigangi
1909.
málsins. Kvaðst hann eigi geta skilið
að svo væri, Taldi skoðanabreytingar
Dana á frumvarpitiu viðsjárverðar. Ræddi
um þjóðréttindi og afsal þeirra, og fór
margum hörðum orðum um þá þjóð,
sem afsalaði sér réttindum síníim í þeirri
von, að fá þau aftur síðar; þó kvaðst
hann ekki fullyrða, að slíkt afsal feldist
í sambandslagafrumvarpinu.
Ræða þessi var flutt af allmikilli
mælsku, en í henni kendi meira æsinga
en rökfærslu, og eigi skýrði hún málið
neitt.
.M. Kr. mótmælti því, að ósamræmi
hefði verið í ræðu sinni, sagði að úr
óskrifuðu blaði gæti orðið »ástarbréf«
og margt fleira, sem mikla þýðingu
hefði.
Ringm. svaraði fyrirspurn frá St. St.
Kvaðst í sumar hafa hallast að yfirlýs-
ingu frá Dana hálfu, og hreyft því í blaði
sínu en nú mundi bann ekki láta sér
það nægja, því ef Danir vildu unna oss
fullréttisins, gætu þeir látið það standa
skýrum orðum í sambandslögunum.
Lindal kvað þingm. hafa sagt að
fyrri till. útilokaði það ekki- að frum-
varpið yrði samþykt óbreytt. Ringm.
neitaði því og þráttuðu þeir um það
nokkra stund. Fundarstj. skýrði mál.ið
og fékk að lokum þingm. til að gefa
þá yfirlýsingu, að fyrri tillagan ætti að
skiljast þannig, að ef orðin »fullvalda
ríki« ekki fengist tekin upp í sambands-
lagafrumvarpið, skyldi fella það. Fund-
arstjóri lýsti því þá yfir að tillögurnar
væru andstæðar.
Svo fóru leikar, að fyrri tillagan var
feld með 123 atkv. gegn 87, en sú síð-
ari samþykt með 114 gegn 87.
Þingmálafundargjörð
Akureyrarkaupstaðar
25. janúar 1909.
Ár 1909. mánudag hinn 25. jan. var
þingmálafundur fyrir Akureyrarkaupstað
settur og haldinn á Akureyri. Fundinn
hafði boðað þingmaður kjördæmisins
Sigurður læknir Hjörleifsson með aug-
lýsingu í blaðinu «NorðurIand». Ling-
maðurinn setti fundinn og lagði fram
dagskrá fyrir hann. Var því næst kos-
inn fundarstjóri sýslumaður og bæjar-
fógeti Guðl. Guðmundsson og tilnefndi
hann sem varamann Ásgeir kaupmann
P^tursson, og til skrifara, bæjarfógeta-
skrifarajón Guðmundsson ogkaupmann
Vilhelm Knudsen.
Voru því næst tekin til umræðu mál
þau, er á dagskránni stóðu og eru þau
þessi:
1. Bæjarmálefni:
a. Naustamál:
Kom fram eftirfylgjandi tillaga frá
kaupmanni Davíð Ketilssyni:
«Fundurinn óskar þess að jörðin
Naust í Hrafnagilshreppi verði lögð
til Akureyrarkaupstaðar, með þeim
ákvæðum sem fram eru tekin í samn-
ingi þeim, er þegar hefir farið fram