Norðri - 04.02.1909, Blaðsíða 2

18
NORÐRI
NR. 5
sal réttinda. Hér gægja't fram sömu ó-
heilindin, blekkingarnar og undirhyggj-
an, cem rrrg o h' fir Ijó rn ír.gum í
biöðum þessara manna, síðan frumvarp-
ið var birt almenningi. Hverju nauðsyn-
lega þarf að breyta, láta þeir aldrei
uppskátt, fyrst og fremst af þeirri ástæðu,
að þeir vita það ekki sjálfir og jafnframt
til þess að eiga hægra'- með að telja
þjóðinni trú um, seinna meir, að þær
breytingar, sem kunna að fást, geri full-
veldi landsins tvímælislaust, þótt þær
í raun og veru verði ekki annað en
efnislausar orðabreytingar, og að þetta
sé alt saman sér að þakka.
Ringmaðurinn neitaði að skýra frá því
á fundinum, hverju hann vildi breyta í
frumvarpinu. í fyrravetur sagði hann, að
Heimastjórnarmenn hefðu «þagað sjálf-
stæðiskröfurnar í hel», með því að láta
ekki upp ákveðnar kröfur í sambands-
málinu, áður en íslenzku nefndarmenn-
irnir fóru til Hafnar. Nú hefir sam-
bandslagafrumvarpið verið birt almenn-
ingi fyrir löngu, ritstjórinn er kosinn
þingmaður þessa bæjar og er í þann
veginn að leggja á stað til þings. Þó
þykist hann ekki enn þá siðferðislega
skyldugur til þess að skýra kjósendum
kjördæmis síns frá því, hvers hann vilji
krefjast í málinu. Líklega á þessi fram-
koma hans þó ekki eingöngu rót sína
að rekja til skorts á sómatilfinningu,
heldur mun orsökin jafnframt vera sú,
að hann þori ekki að segja neitt ákveð-
ið um málið fyr en hinir pólitísku hús-
bændur hans í Reykjavík hafa lagt hon-
um orðin í munn, Síðastl. sumar, þeg-
ar hann fór til Rvíkur, virðist honum
eigi hafa verið kent neitt annað en það
að vera móti frumvarpinu.
Að endingu skal því skotið að þing-
manninum til yfirvegunar, hvort ekki
sé jafnmiki! og réttmæt ástæða til þess
að hann segi nú þegar af sér þing-
menzku' fyrir þetta kjördænii, eins og
til þess að ráðherrann véki úr völdum
þegar eftir þingkosningarnar síðastliðið
haust.
Úr bréfi
til ritstjóra Norðra.
Það er annars spaugilegt hve mik-
ið andstæðingablöðunum hefir orðið um
ummæli þau, er Berl. Tid. hafa haft
eftir ráðherra. Eins og það sé ekki
hverju mannsbarni á íslandi ljóst, að
frumvarpsandstæðingar eru nær því sinn
á hverju máli um frumvarpið. Sumir,
og þeir ekki svo fáir, vilja samþykkja
það með lítilfjörlegum orðabreytingum
sérstakl. á fyrstu grein. Oagnvart þeim
stendur flokkur hinna æstari landvarn-
armanna, sem ekkert vilja annað en skiln-
að og engum skynsamlegum rökum geta
tekið vegna Danahaturs. Þessir menn
eru ekki margir, en svo standa milli
þessara tveggja flokka nokkrir menn,
sem hreint ekki vilja skilnað, vita vel,
að ekki verður komist lengra, en frum-
varpið gerir, en vilja þó ekki samþykkja
það. Fyrir sumum þessara manna ræð-
ur það mestu, að þeir geta ekki hugs-
að til þess, að H. H. takist að koma
málinu fram, en aðrir vilja helzt engar
breytingar frá því sem er, að minsta
kosti ekki fyrst um sinn, og telja í
hjarta sínu stöðulögin nægilega tryggan
grundvöll fyrst um sinn, ogstjórnarskrána,
með breytmgunum frá 1903, góða; álíta
okkur hafa nægilegt sjálfstæði og frelsi
til þess að þroskast og eflast bæði að
efnahag og pólitískum þroska. Eins og
sjá mátti af ýmsum blaðagreinum og
fundargerðum fyrripart sumarsins, var
ráð þessara manna mjög á reiki, en eftir
því sem kosningarbaráttan harðnaði nálg-
uðust þeir meir og meir hina æstari
landvárnarmenn. Eg sé því ekki betur,
en að ráðherra hafi haft fylstu ástæðu
til þess að telja mótstöðumenn frum-
varpsins þrískifta, og miklar líkur til
þess, að það verði samþykt með lítil-
fjörlegum orðabreytingum á 1. gr. Ann-
að mál er það, hvort svona vel rætist
úr málinu. Eg er hræddur um, að ofsi
landvarnarmanna og flokks-harðstjórn
Isafoldar-Bjarnar verði hlutskarpari og
sameini alla frumvarpsféndur til ályktana
sem ver gegnir. En úrslita á þessu er
nú ekki langt að bíða.
Þá hefir og látið hátt í frumvarps-
fjendum eðablöðum þeirra, útaf þvíódæði
ráðherra, að hann ekki sagði af sér strax.
En þeim hefir láðst að upplýsa menn
um það, á hvern hann hefði átt að
benda. En án þess var var afsögn hans
þýðingarlaus. Meðan hann ekki gat bent
á einhvern þann mann, sem vissa var
fyrir að mundi hafa fylgi meirihluíans
í þinginu, var sjálfsagt að konungur
mundi skipa H. H. að sitja fram að
þingi: þ. e. þangað til þingmenn hefðu
komið sér saman um hver taka skyldi
við af honum. En þá hefði afsögn hans
aðeins verið til þess, að binda um of
hendur hans, fyrirmuna honum að
vinna að samkomulagi um sambands-
málið
Svona eru skoðanir þingmannanna
skiftar. En enn þá reikulli eru þó skoð-
anir almennings, því andstæðinga for-
sprakkarnir voru samtaka í því að hafa
mótbárur sínar gegn frumvarpinu svo
óákveðnar, að aldrei væri hægt að festa
hendur í hári þeirra, og breytingartiHög-
ur, ákveðnar, forðuðust þeir eins og
heitan eld.
Almenningur hefir því með kosning-
unum ekki sagt annað en þetta: Okkur
líkar ekki frumvarpið, eins og það er;
þrátt fyrir þau gæði, sem vinnast, vil-
jum við ekki, að það verði óbreytt að
lögum. En almenningi hefir ekki gef-
izt kostur á að láta uppi álit sitt um
breytingartillögur, af því þær ekki hafa
komið fram enn þá.
Frá
„gullöld íslendinga“
eftir M. J.
IV.
Enn uin Gizur biskup og
eftirmann hans.
Það er ekki ótítt í sögunni, að þeg-
ar stórfeldir stjórnarmenn og skörungar
falla frá, þá verða mikil viðbrigði
og oftlega afturkippir (reaktion) í hið
forna horfið. Svo varð hér á landi eftir
fráfall Gizurar biskups. Óðara eftir hans
dag, virtist sú gullöld gersaml. horfin, sem
Adam af Brimum dró upp af hinu fagra
lýðveldi á landi voru, og ekki var svo
mikið af henni eins og alt leit út meðan
Gizur sat að stóli. En hvernig fór hann
að friða svo landið? Hin stutta og
miður Ijósa saga, er til vor hefir náð,
um aðgerðir hans, skýrir það alls ekki
nægilega. Ari fróði leggur helzt áherzl-
una á ástsældir hans, fortölugift Sæ-
mundar hins fróða, og ekki sízt umráð
og aðstoð lögsögumannsins Markúsar
Skeggjasonar, sem bæði var »spekingur
og skáld« En alt þetta nægir oss ekki.
Eg hygg að jGizur hafi einn haft vit
fyrir öllum, hvað stjórnvizku snertir. Eg
hygg, að aðalpólitík hanshafi verið sú, frá
öndverðu, að tryggja sér fylgi allra
höfðingja á landinu á yfirreiðum sínum.
Eftir Iögum skyldu biskupar hafa lokið
yfirreiðum, hver um sitt biskupsdæmi,
á þrem árum, en síðan byrja aftur. Og
þóttGizur haii ekki orkað því, þótt mikill
garpur væri, þar sem hann lengst var
einn biskup á öllu landinu, hefir hon-
um eflaust mikiðtekist, og á öllum þeim
ferðum afkastað ærnum störfum. Munu
og kirkjur þær, er hann þurfti eftir að
líta, hafa verið hartnær þrefalt fleiri en
nú (eftir því sem næst verður komizt),
og að semja um og setja þeirri öllum
máldaga, einkum þar sem ráðríkir höfð-
ingjar, er töldust eiga kirkjurnar, átt hlut
að máli. Slíkt þref hefir eflaust verið
hinn erfiðasti reynsluskóli hinum mikla
biskupi, meiri reynsluskóli en sá að stýra
málum á sjáifu alþingi, úr því eða eft-
ir það, að hannhafði tiygt sér fylgi alls
þorra höfðingjanna. En ekki megum vér
hugsa oss, að allir þeir, sem forráð
höfðu kiikna og þeirra eigna, hafi fyrir
eintóma ástsæld biskups fylgt öllu því,
er hann vildi hafa fram. Þeir hafa oft-
lega fremur fylgt hvor annars dæmi,
og svo smásaman litið á röksemdir bisk-
ups. Sérstaklega hafa hinir vitrari menn
gerst fúsir til að semja við biskup, er
þeir sáu, að valdi þeirra og eigin hag
var lítil eða engin hætta búin af bisk-
upsvaldinu. Því að það er víst, að stefna
og starfsemi Gizurar gekk öl! í þá átt,
að kristnin hér á landi skyldi lifa og
dafna í skjóli innlendrar og frjálsrar
kirkju, er sem minst væri útlendu (eða
rómversku) valdi háð. Eftir því samdi
hann við alla goðorðsmenn og kirkju-
ráðsmenn landsins. Yfirstjórnin skyldi
vera í höndum hins innlenda biskups, er
síðar skifti valdinu með helztu sonum
kirkjunnar. Löggjafarvaldið var hjá bisk-
upi, klerkum, goðorðsmönnum og lög-
réttunni — alt eftir því, sem best mætti
fara, er kirkjan var frjáls og laga þurfti
boðorðin eftir landsháttum. Að vísu
mun fátt í þessa átt hafa verið nákvæm-
lega niðurHjáð og finst ekki heldur í
hinum elzta kristinrétti, en stefna þessi
hefur sjálfsagt orðið snemma «ástsæl«
og þjóðleg, og mestu ráðið um sættir
og samkomulag biskups og höfðingja.
Latinunni, hinu helga tungumáli páfans
og kirkjunnar, hefur Gizur hvorki þorað
né viljað halda fram, sízt við þá höfð-
ingja, sem ekki kunnu þá tungu. Varð
sú tilhliðrum hin fyrsta undirstaða þess,
að farið var að rita á tungu Iandsins.
Og það eitt er nóg til þess, að gera frægð
Gizurar biskups ódauðlega meðaníslenzka
er til. Það, að slíkt kirkjufyrirkomulag,
sem varð hér á landi, gat komiztá, var
þó ekki mikilmensku Gizurar einni að
þakka, heldur einnig því, að engi erki-
biskupsstóll var þá kominn hingað á
Norðurlönd. En hvað áhrif Gizurar snerti
á landsfriðinn í heild sinni, svo stjórn
og lögfylgi, þá verða þau all-skiljanleg,
úr því að hann hafði áður náð því
höfðingjafylgi, sem bent hefir verið á.
Biskup átti efsta sæti i lögréttunni ásanit
lögsögumanni. Goðar nefndu bæði dóm-
endur og þá menn, sem með þeim sátu
í lögréttunni. Nú hafði venjan verið, að
þótt lögréttan sjálf fengi oftast að vera
í friði, urðu dómarnir einatt fyrir of-
stopa, svo málin gengu ekki fram, eða
þótt fram gergi, voru dómarnir ónýttir,
þegar heim kom í héruðin, svo að hin
síðari villan varð verri en hin fyrri. Það
stjórnleysi hvarf mjög á dögunr Gizur-
ar, Þingin náðu fullri helgi, dómar fóru
fram að lögum, og, það sem mestu
skifti, var þeim hlýttþegar heim í sveit-
ir kom. Vopnaburður lagðist mjög
niður og allur hinn gamli órói virtist
horfinn vera, eða að m. k. vera á förum.
En hvað lengi var Adam í Paradís?
Sé þessi lýsing á stefnu og framkvæmd
Gizurar nær sanni, hvað kom þá til
þess, að hans guílöld tarð svo encia-
slepp? Spyrjum sögu mannkynsins, spyr-
jum hin dýpri rök, spyrjum sálfræðina,
spyrjum alt, stm á trtar tr lioið og
alt, sem í loftinu lá framundan. Sögu-
maðurinn verður bæði að sjá aftur og
fram. Eða hvað gekk Gizuri til að la'ta
kjósa Porlák Runólfsson tii biskups eftir
sig? Sá hann, að hinir nrik’u menn
sinnar samtíðar voru óðum að fjara út,
enda engum hinna eldri trúandi? Eða
því kaus hann ekki Sæmund prest hinn
fróða, fornvin sinn? Líklega fyrir þá
sök, að hann sá fyrir heimaríki Odda-
verja, er ekki myndi verða holt eða
hentugt kirkjunni. En þá Ketil prest
Porsteinsson á Möðruvöllum? Því mun
hann ekki hafa kjörið hann, senr var giftur
dóttur hans, og hinn ágætasti nraður,
enda varð biskup fám árunr síðar? Tvent
mun hafa aftrað því, það annað: Möðru-
vellingar voru ríkmenni nrikil, og hitt, að
hann bjó í öðru biskupsdænri, en það
kaus lögréttan síður, eða alþingi. Þor-
lák þekti liann bezt, vissi að hann var
rúinlega þrítugur maður, vitur og ráð-
vandur, og sá er vissi hvar hverju máli
var komið. Það varð og orð að sönnu
að Þorlákur biskup reyndist vel og var
hinn þjóðlegasti biskup þau 15 ár, sem
hann lifði. En þótt liann skorti flest á
við fornrann sinn, og einkunr skörungs-
skapinn, urðu menn að láta sér lynda eins
og komið var. En ekki var hinum nýja
biskupi neitt að kenna það ólag, sem
á komst, svo að séð verði, sízt ótrið
þeirra Hafliða og Þorgils, sem síðar
skal getið. Afturkastið var komið og fór
sínu fram, enda sefaðist löngu áður en
-þess biskups misti við. Hungurvaka
lýsis honum sem miklum alvöru- og
guðsmanni, en heldur fáskiftnuiu, nema
um lærdóminn. Þvf það var hann, sem
samdi hinn elzta «Kristinna laga þátt»
(Kirkjurétt) ásanrt Katli Hólabiskupi, »og
margt annað, er þeir settu og sönrdu á
sínum dögum tilsiðbótar landsmönnum.»
Verksmiðjufélagið
Góð ráð dýr.
í síðasta blaði Norðurlands er því
hreyft, hvort ekki væri ástæða til þess
fyrir þetta bæjarfélag að reyna að finna
einhverja leið til þess að forða þessu
þarfafyrirtæki falli.
Eg er Norðurlandi sammála um það,
að hér sé unr nrikið nytserndarfyrirtæki
að ræða, er orðið geti landinu og sér-
staklega þessujn bæ til frama og þrifn-
aðar, og því ætti öllutn góðutn mönnum
að vern ant um að styðja það og efla.
Það er’óneitanlega eitthvað óviðfeldið,
ef þessi tilraun til að koma upp innlend-
um iðnaði og stífla fjárstraum þann,
sem nú fellur út úr landinu fyrir ullar-
vinnu og árlega vex, þyrfti að stranda
vegna þess, að vér hvorki viljum né
getum lagt fram nokkur þúsund krónur,
þyrfti að stranda einmitt nú, þegar fjöldi
manna í landinu telur oss ekki ofvaxið
að standa að öllu leyti á okkar eigin
fótum, sem »fullveðja ríki.»
Óneitanlega er það einn megin þáit-
ur sjálfstæðinnar, hvort heldur um ein-
staka menn eða heilar þjóðir er að
ræða, að vera efnalega sjálfum sér nóg-'
ur, þurfa sem allra minst til armara að
sækja, geta ef svo ber undir bjargast af
eigin ramleik.
En hversu óendanlega langt erum
vér ekki frá þessu? Varla getur nokkuð
aumara verið, en að þurfa að láta út-
lendinga vefa nálega hverja spjör utan
á kroppinn á sér, en hafa þó í landinu
nóg efni í spjarirnar og afl til að vinna
það. —
Þeir, mcnn sem réðust í að stofna
^ieðaverksmtðjnna hafa fundið t1l þessa