Norðri - 15.02.1909, Side 1

Til tninnis.
Bæjarfóg-etaskrifstofan opin kl. 10—2, 4—7
Bæjarsjóður, Lækjargötu 2, mánud. mið-
vikud. og laugardaga kl. 4—6
Ritsímastöðin virka daga 8 f. h. til 9 e. h
helga daga 8—11 og 4—6
llókasafnið, þriðjud.. fimtud. og laugard.
5—8. Sunnudögum 10—11 og 4—8.
l’ósthúsið 9—2 og 4—7.
Utbú Islandsbanka 11—2
Utbú Landsbankans 11—12.
Stúkan Akureyri fundad. þriðjud.kv. kl. 8.
Brynja miðvikudagskvöld kl. 8.
Isafold Fjallkonan sunnudagskv. kl. 4.
Trúföst mánudagskv. kl. 8.
Frá
„gullöld íslendinga.“
eftir M. J.
v.
De/Ia Hafliba og Porgfls.
, Með 12. öidinni tók hin gatnla goð-
orðaskipun að ruglast enn meir en áð-
ur en kristnin kom, þótt hið gamla form
héldist, hvað dómnefnd og ^lögréttu-
skipan snertir; menn seldu þau, eða
gáfu frændum og vinum, eða skiftu
sundur, svo hver átti sinn hlut, en þeir
sem ríkastir voru og ágjarnastir, kept-
ust við að fá ný og ný goðorð til for-
ráða; og þá gerði ekki hitt minni rugl-
ing og veikti trygging manna, að ýms-
ir sögðu sig úr þingi og í þing með
öðrum eða fylgdu þeim höfðingja, sem
sýndist, en sögðu sig úr goðorði hins,
F*etta rýrði mjög svo goðorðin, þegar
dró að Sturlunga öldinni; enda kem-
ur þá »mannaforræði«, oftast í stað-
inn fyrir goðorðin. Þannig hefir verið
um þá Þorgils Oddson og Hafliða
Másson. Þorgils hafði fengið Reyknes-
ingagoðorð að gjöf hjá Ingimundi presti
frænda sínum, en Hafliði átti Æverlinga-
goðorð:en undir mannaforráðþeirrahefir
sagt sig fjöldi inanna úrfjðrum goðorð-
um, því ella hefði liðssafnaður þeirra
hlotið að vera torveldari. Ró kastar
fyrst tólfunum á 13. öldinni, og skal
ekki fjölyrða um þetta meira hér, held-
ur geta þess hve fljótt og hrikalega þing-
helgi og lagafylgið breyttist þegar eftir
fráfall Gizurarbiskups. Fjandskapur þeirra
Hafliða hófstút af ójafnaði Más nokkurs
frænda Hafliði, hins versta óþokka, en
magnaðist skjótt sakir metnaðar beggja
stórbokkanna sjálfra, Færðu þeir mál
sín til alþingis og vöfðu svo, að ekki
komust í dóm og ekki sættust þeir. Rá
var það á Pétursmessu, að flokkar beggja
stóðu úti fyrir kirkjudyrum með vopn-
um, Hafliðamenn nær kyrkjunni, en Por-
gils menn fjær og milli hinna. Porgils
mælti þátil Böðvars Ásbjarnarsonar (for-
föður Kolbeins unga): »Taka mun uú
öxi mín til Hafliða, og mundi nú um
meira að tala en átta kúgildi » »Ær ertu»
svaraði Böðvar, "aðmæla slíkt, þar sem
vér erum nú staddir.* Síðan lýsti hann
öllu, sem við lá: kirkjufn'ðuriíin, þing-
helgin og reiði dýrðlings þess, er dag-
urinn var helgaður. Þá lét Porgils
sefast. En er þeir gengu heim til búða,
mælti PorglíSi »Pað mæla meiin, Böðvar,
að þú sért trúmaður enginn og mið-
lungi góðgjarn; en ekki sýndir þú það
nú.« »Pað er satt« sagði Böðvar, «að
ekki gekk mér trúan til, er eg latti þig
tilræða við Hafliða, heldur hugði eg
að fleiru en hjali okkar. Eg sá að flokk-
ar stóðu á tvær hendur oss, en vér í
kvínni; sá eg að óðara mundi slá í
bardaga, og vér orðnir drepnir hvcr af
öðrum. En ef ekki hefði þetta fyrir
staðið, þá hirta ek aldreigi þótt þú hefðir
Hafliða drepið í kirkjufriði eðr þing-
helgi.« Annan dag á sama þingi sótti
Hafliði með fjölmenni að, þarsemPor-
gils stóð fyrir sínum dómsmönnum, en
hinn vildi hleypa upp dóminum. Pá
slæmdi Porgils öxi til Hafliða yfir höf-
uð mönnum og hjó af honum 3 fingur
að mestu, en Hafliði hélt hátt á lofti
um axarskaft sitt. — Kona Hafliða
hafði varað hann við, að hann skyldi
ekki bera vopn til dóma, fremur en
hann hefði verið vanur. Eftir áverkann
greiddist þröngin og voru þeir Ingi-
mundurprestur frændi Porgils Og Böðvar
sendir til að vita um sárafar Hafliða
Pegar þeir komu aftur, kvað Ingimund-
ur þetta:
Fingur eru þrír af þeirri —
þó skyldu en fleirri —
sundur á sælings hendi;
slíkur böggvi er nú höggvinn.
Svo lauk að Hafliði varð að setja
niður dóm yfir Porgilsj austur hjá Birg-
isbúð (d: á hraundranganum, sem síðar
ranglega var kallað Lögberg). Var
dómurinn varinn með vopnum og Por-
gils ger sekur skcgarinaður.
En þetta var ekki nema formáli eða
forspil þingdeilu þeirra Hafliða sumar-
ið eftir. Porgils varði Hafliða að há
féránsdóm að lögum nær Staðarhóli,
bæ sínum, en á næstu fjöllum, og að
engu hafði hann sekt sína. Mál
þessara tveggja gæðinga, er báðir þóttu
hinir ágætustu höfðingjar, hleyptu ná-
lega öllum héruðunum í uppnám; var
auðséð að marga klæjaði í lófa og leidd-
ist friður og aðgerðaleysi. Sagan um
deilu þessa er og svo vel sögð, að auðséð
er, að höf., eins og B. M' Ólsen heldur,
hefirvart fært hana í letur fyren 50árum
seinna, heldur geymt menn og atvik í
í fersku minni, svo föst er hún og viss
í smámunum oglýsingar nákvæmar. Hið
sama hefir prófessor Ker í Lundúnum
tekið fram og borið lofsorð á söguna,
þótt ekki sé nema þáttur einn. Síðara
sumarið varð hin mikla þingreið, er
Porgils bjóst að ríða á þing með her
manns, er hann hafði saman dregið, og
etja kappi við Hafliða. Petta var hrein
og bein uppreist gegn landsstjórn og
lögum. að sekur maður skyldi ætla
sér að rjúfa þingfriðinn með hervaldi.
Hins vegar bjóst Hafliði með sínu liði
að verja með vopnum þinghelgina.
Hafði hann hátt á annað þúsund vígra
manna, úrflestum héruðum sunuan og
norðan, en Porgils þriðjungi færra. Por-
lákur biskup og Ketill prestur Porsteins-
son voru fyrir kennimönnum og því
liði, sem búið stóð til milligöngu.
Njósnarmenri riðu fram og aftur meðan
flbkkár Pdfgiís voni á lelðlritti. Peír Maf-
liði brutu niður búð Þorgils og fylktu liði
sínuá Völlunum efri;enda var þávíst orðið,
að Þorgils hafði ráðið ofanreiðina. Þá gekk
biskup enn á fund Hafliða og ógnaði
honum með öllum harðindum heilagrar
kirkju, ef hann legði allan þingheim í
hættu og berðist. Ekki vildi Hafliði að
heldur undan láta, enda mælti biskup þá
spásagnarorð um það er síðar kom fram.
Hann mælti: »Ef vér leyfum sekum
mönnum að ríða á helgað þing og
brjóta landslög, mun sú raunin verða,
að aðrir munu þar eftir breyta.« Bisk-
up hélt fasí á sínu máli og bað hann
að m. k. að fresta bardaganum þann
dag, með þvíjónskírari ætti messudaginn
aðmorgni. Ekki lét Hafliðisérenn segjast.
Skömmu seinna sást til ferða Þorgils.
Gekk þá Pbrlákur biskup enn til Hafliða,
fyrirbauð honum með guðs valdi fyrir-
sátina, og kvaðst hafa fengið þau orð
frá Þorgils, að hann ætlaði að bjóða
hin áheyrilegustu sáttaboð, og er það
stoðaði ekki, mælti hann í þungu skapi:
»Megi mínar bænir nokkurs við guð, þá
sé hann þér svo bæna á dómsdegi, sem
þú ert mér nú bæna» Þá lét Hafliði loks
það að orðum biskups, að^hann kvaðst
ekki mundi daglangt berjast. Við þetta
reið Þorgils á þingið og að búðarrúst-
um sínum. Hafði Sæmundur prestur fróði
og aðrir vinir Þorgils byrjað að gera
upp búðina og var því lokið fyrir óttu-
söng um nóttina.
Nú tókst ný deila, er talað var um
sáttagerðina. Þorgils bauð að hann gerði
sér fésektir svo stórar, sem vildi,en neit-
aði mannsektum, goðorðum og staðfestú.
En Hafliði vildi einn öllu ráða óskor-
að. Leið svo sunnudagurinn. En síðla
um kvöldið gekk Ketill prestur til búðar
Hafiiða og var honum þar vel fagnað.
Ketill mælti: «Mikið þykir vinum yðr-
mn, ef mál þessi skuli eigi lúkast með
góðu, ok þykir nú mörgum fyrir
von komið um það. Kann eg þér eigi
ráð að kenna en dæmisögu vil eg segja
þér»
Þingmálafundargerð
Skagfirðinga.
Miðvikudaginn 27. jan. var haldinn
þingmálafundur á Sauðárkrók. Fundur-
inn byrjaði kl. 4.
Fundurinn kaus fyrir fundarstjóra séra
Sigfús Jónsson á Mælifelli,en hann kvaddi
sér til aðstoðar séra Jómund J. Hall-
dórssou á Barði fyrir fundarskrifara.
Þessi mál voru tekin fyrir á fundin-
um:
1. Sambandsmálið.
Formælandi Ólalur Briem alþingis-
maður.
Eftir all-langar umræður var borin upp
svo hljóðandi tillaga frá formælanda:
«Fundurinn álítur því að eins ger-
legt að ganga að sambandi um rétt-
arsamband íslands og Danmerkur, að
þar sé skýlaust viðurkent fullveldi ís-
lands sem sérstaks ríkis, enda séu öll
ákvæði samningsins í samrænti við
teð gíundvallafratrlði.
Fari svo, að ekki náist samkomulag
um einstök aukaatriði, t. d. að þvf
er snertir sérstakar tegundir mála,
virðist það út af fyrir sig eigi þurfa
að standa í vegi fyrir öllum samn-
ingum, með því að þá mætti sleppa
fullnaðarsamningi um þau mál, að
sinni, og ætla seinni tíðar mönnum
að ráða úrslitum þeirra.«
Fyrri málsgrein tillögunnar var sam-
þykt með 42 atkvæðum á móti 32, en
síðari málsgreinin samþykt með sam-
hljóða atkvæðum.
II. Aðflutningsbannið.
Formælandi Jósef J. Björnsson alþing-
ismaður.
Þegar málið hafði verið rætt nokkura
hri'ð, var borin upp svohljóðandi tillaga
af prófasti Árna Björnssyni:
«Fundurinn er því hlyntur, að að-
flutningsbannsmálið verði fyrir tekið
ogí lög leitt á næsta alþingi, að því
fulltrygðu, með skynsainlegum ráð-
um, að landsjóður ekki verði fyrir til-
finnanlegum tekjumissi við hið snögga
burtnám vínfangatollsins.*
Tillagan var samþykt með 19 at-
kvæðum gegn 5.
III. Kvenréttindamálið.
Formælandi alþingismaður Jósef J.
Björnsson. Eftirfarandi tillaga var bor-
in upp og samþykt í einu hljóði:
»Fundurinn skorar á alþingi að semja
lög um að konum veitist fult jafnrétti
við karlmenn, og þar á meðal kosn-
ingarréttur og réttur til embætta
allra.
IV. Fjárhagsmál.
Formælandi Ólafur Briem; |þar var
samþykt í einu hljóði eftirfylgjandi til-
laga:
«Fundurinu álítur nauðsyn til bera
og leggur áherzlu á, að meðan ekki
breytast til batnaðar verzlunarhagur
landsins eða greiðist fram peninga-
þröng þeirri, sem nú lamar viðskifti
og heftir framkvæmdir landsmanna,
sé gætt alls sparnaðar og varfærni í
fjárframlögum, jafnt á landsbúinu, sem
hjá hverjum einstökum þegni þjóð-
félagsins.
Sérstaklega er fundurinn því mót-
fallinn, meðan svo stendur, að aukið
sé við skuldir landsjóðs hvort heldur
með nýjum lántökum eða tekjuhalla
í fjárlögum, og þar !af leiðandi hækk-
un á skuld landsjóðs við ríkissjóð.«
V. Heílbrlgðismál.
Þar var samþykt einróma eftirfylgjandi
tillaga:
«Fundurinn telur rétt, að aukinn sé
styrkur úr landsjóði til sjúkraskýla,
og honum sé skift niður í hlutfalli
við aðsókn til þeirra.
Sömuleiðis virðist, að í fullu sam-
ræmi við gildandi ákvæði bætandi við
heilbrigðismál, að laun yfirsetukvenna
séu greidd úr landsjóði.
VI. Prentun þlngtíðlnda. í einu hljóði
var þar samþykt:
Fundurinu er samþykkur þeirri til-
lögu, að eftirleiðis megi spara kostn-
að við að skrifa upp og prenta, í alþing-
istíðindum ræður þingmanna með-
fram sðknm þé's's, að það er haft fýr-