Norðri - 01.04.1909, Page 2

46
NORÐRI.
NR 12.
varði ógrynni fjár til tveggja listaverka;
stöpulsmíðis við dómkirkjuna og skríns*
ins mikla um helgan dóm Rorláks bisk-
ups, segir Pálssaga svo, að til þess
skríns hafi biskup varið ógrynni í gulli
og gimsteinum, er numið hafi meira
en 4 hundruð hundraða (í silfri), og
annari eins hárri upphæð til stöpulsins;
í þriðja lagi gaf hann kyrkjunni marga
og stóra dýrgripi. A hans dögum hófst
hinn mikli ófriður, fyrst á Norðurlandi
út af Guðmundi góða, en síðan með
höfðingjum tim land alt, hin svo nefnda
Sturlungaöld. Reyndi Páll í fyrstu að
stilla hin miklu vandræði, en brátt varð
það mein svo banvænt, að ekkert dugði.
,,Her/nní(
frá hærra s/ónarmið/.
Pessir tærrans lausamenn, og eins
þeirra »penari« frændur og félagar trú-
boðarnir, hafa margt sér til málsbóta,
þótt oss hinum eldri þykir þeir hálfveg-
is ræflar og flækingar í kristnum og
þaulmentuðum löndum. Já, þótt oss
sérstaklega »bændum ok góðum mönn-
um», það er: prestum og levítum finn-
ist hniss að þeim eins og væri þeir
nokkurskonar heilagir stigamenn eða
sviplíkir hinum norsku markamönnum
í fyrndinni, sem hlupu niður íbygðirn-
ar, þegar minst varði, og skoruðu góða
bændur á hólm til fjár eða kvenna.
Ekki bera þessir menn vopn eða verjur
né gnaga skjaldarrendur, en hótanir hafa
þeir líkar í frammi eða verri og hávað-
inn og ólætin eru engu minni, svo og
er frekjan að vaða inn á menn, engu
minni. En ekki krefjast þeir kvenna og
ekki fjár svo miklu nemi. Peir kref-
jast sálna, afturhvarfs frá andvaralausu
mollu-lífi í hinum vært blundandi ram-
fornu kirkjusöfnuðum, sem þeir stað-
hæfa, að mestmegnis séu steinrunnar
leifar eldri tíma, humbug og hneyksli í
guðs augutn, og eintómur eldsmatur.
Reyndar hafa þeir fæstir annað að bjóða
sjálfir, en hið gamla yljað upp á glóð-
inni og saltað með ópum og hrópum:
Haleluja! Kristur og Belíal! Blóð og
brennisteinn! Fortöpun eða fórnardauði.
Alt þetta er ágæt vara og alkunnug
hverju barni, eftir senn 1000 ára árétt-
ingu. En — tímarnir eru meinerfiðir;
kenningin gengur ekki í fólk — náttúr-
lega vegna vantrúarinnar, og hans, sem
í hennar börnum er máttugur. Pað þarf
ekki að kveða um „herinn» eins ogjón
heitinn Repp:
Valdsmenn, prestar, prófastar.
prísa Repp og þéra,
þó að Iægri lókátar
láti það stundum vera.
Pað er helzt alþýðufólkið, sem hneig-
ist að þessum heilögu víkingum nú-
tímans.
Skal nú benda á betri hlið hreyfingar-
innar.
Hún er að vísu jafngömul guðspjöil-
unum eða trúarbrögðunum. Skal ekki
fjölyrða um það; eu trúvakningar hinna
síðustu tíma má segja að byrjað hafi
á Englandi með siðabót hins mikla þjóð-
skörungs Jóns Wesley (1703—1791).
Ótal aðrir trúar — og siðbótaskörung-
ar hafa síðan eftir honum líkt, en eng-
ir náð honum og flestir orðið dægur-
flugur, eins og segja má um flestar
vöknunarhreyfingar, sem tímarnir hafa
ekki lengi undirbúið. En eitt sýna þær
allar: lýðf relsisandi n n, þar sem hann
er vaknaður, lætur ekki lögfastar kirkjur
kúga sig. Hjartað gerir uppreist móti
höfðinu, sálin, mannsins æðri partur,
móti mannaboðum og mannviti. Og
svo kemur «herinn» til sögunnar með
V’lliam Booth, þessum merkilega stór-
skOrungi 19. aldarinrar, aem enn er á
lífi, fjörgamall, og eínum má jafna við
höfund Methódistanna Wesley. Því eins
og hann heimtaði frjálsan og lifandi krist-
indóm, handa hinni frelsisþyrstu alþýðu
meðaistéttanna á Englandi, eins hefir
Booth heimtað upp úr sorprennum hinna
nýju stórborga og auðsherra alþýðu-
skrílinn, sem var — og er enn — rétt-
indalaus, siðlaus, trúlaus, þekkingarlaus,
allslaus. En bráðum verður annað of-
an á. Bráðum kemst einnig sá lýður á
fætur, og þá verður »herinn« frægur!
Einungis formið er afkáralegt og á,
satt að segja, óvíða vel við nema í
Lur.dúnum og slíkum heljarborgum.
Kenningin er hin gamla, ekki verri, ekki
betri; hún er dægurfluga, því dcgmurn-
ar, í gamia forminu, eru að deyja. En
ekki liggur á, hugsar Booth — lát-
um hvern syngja með sínu nefi, það
er og ekki kenningin, sem mesta þýð-
ingu hefir, heldur hitt, að ná hinum
fótumtroðnu og glötuðu upp úr sorpi
forsmánar og andvaraleysis. En án
guðs og trúar á hans ríki er alt ómögu-
legt, og lífið meiningarlaust. Og svo eru
líknarverkin þau tákn,sem «hernum«
fylgja eins og skínandi fögur herfylk-
ing. Ótal sálir er þessi kynlegi her
búinn að frelsa og leiða í ástarsamband
við alföðurinn og frelsarann. Og ekki
fáir vitrir menn og ótal góðar og heið-
virðar konur, sem aldrei hafa flekkað
líf sitt með nokkurri »stórsynd», hafa
gengið í «herinn« og þolað heldur spott
og aðkast, en vera án þessa djarfa, kyn-
lega, spánýja, andlega lýðfrelsis; að mis-
jafnir sauðir séu í'mörguféer sízt að undra,
en flest er það gott og grandvart fólk.
Sakir þessarar hliðar hersins ættuaðrirað
sjá þetta fólk miklu meira í friði en gert
er —einasta, að það sjálft gæti sembezt
hófs, og hleypi sem minst hálfærðum
náungum í stólinn; það er vandi að fara
með frelsið.
M. J.
Brot úr bréfi
frá séra Eyjólfi Kolbeins á Mel.
— _ _ ._ já víst hefi eg lesið
æfisögu Péturs biskups, og það má
segja um Thoroddsen: sá hefir fært
tengdaföður sinn í rikkilínið og stung-
ið mótstöðumönnum hans í svartan poka.
Hann lætur sér hæfa það, að bregða
séra Þorvaldi Bjarnasyni á Mel um ó-
bilgirni, glannaskap, illkvitni, þvætting,
hrottaskap, heipt, ósæmilegan rithátt,
ýmislegt óprestlegt framferði, sérvizku,
þrekleysi, víkingseðli, hroðvirkni, puk-
ursanda og segir, að hann hafi verið
óprestlegur mjög að öllu æði og eðli
og fleira og fleira t. d. óheflaður staur,
ófyrirleitinn, harðleikinn og heiptúðugur.
«Fyr má nú vera faðir minn, en flug-
urnar springi úr hita.» En þessu og
öðru eins þarf að mótmæla,
Thoroddsen á í basli með yfirkennara
Halldór Kr. Friðriksson, vill hannípok-
ann, en karlinn er sleipur, vill ekki í
pokann. Pá segir Thoroddsen, að Hall-
dór gamli sé ekki kominn í þennan heim
til þess að láta sannfærast. Útúrsnún-
ingur úr fögrum orðutn, sem yfirkenn-
arinn talaði þjóðhátíðarárið.
Annars þótti H. Kr. Friðriksson þrástur
í kláðamálinu. En nú hefir sagan sýnt,
að þar var hann 40 árum á undan sinni
samtid.
Merkilcgt að bera enn þá kala til
hans fyrir það, að hann var ávalt fast-
heldinn við hið rétta og sanna, —
Aths.
í sambandi við það. sem ritað er hér
að framati, ska! þess gettö, að e< heft^ekkl
enn þá lesið bók þá, er hér ræðir um, enda
var hún ekki send Norðratil umsagnar, þótt
blaðið hafi flutt ritdóm um bókina, eftir
cand. mag. Boga Th. Melsted í Kaupmann-
höfn. Eg efast ekki um, að ummæli þau í
bókinni, er sr. Eyjólfur Kolbeins tilfærir
um sr. Þorvald heitinn Bjarnason á Mel,
séu rétt höfð eftir. Undrarþað mig stórlega,
að höfundur skuli leyfa sér slíkt. Þótt þær
sakir væru sannar, er hann ber á Þorvald
látinn, þá verður það aldrei með réttu var-
ið,að það er mjög ómannúðlegt og ódrengi-
legt að ráðast á nýlátná menn í gröf sinni
á slíkan hátt og særa með því eftirlifandi,
syrgjandi ástvini. En eg leyfi mér að full-
yrða, að slíkan dóm hafi séra Porvald-
ur heitinn ekki átt skilið, enda munu flestir
þeir, er þekktu hann vel, vera sammála um
það.
Það er ekki ætlun mín með línum þess-
um að hlaða séra Þorvaldi heitnum þann
lofköst, sem hann á fyllilega skilið og miklu
fremur en margir þeirra, er aðeins hefir
verið borið lof á. bæði lífs og liðna, en hitt
vildi eg benda höfundinum á, að sleggju-
dómar verða oftast að lokum þeini til meiri
hneisu, er dæmir,heldur en þeim, sem dæmd-
ur er, sem betur fer.
B. L.
Gestur minn.
»Gestur minn! Gestur minn!
Giðu að hvað segirðu.»
Pessi orð þjóðskáldsins flugu í huga
minn, þegar eg las grein þína, Gest-
ur minn í 51. —52. tölublaði Norðra f.
árs: «Nokkur orð um útvegshreyfingu
Eyfirðinga.» Pótt minst af greinni fjalli
um það, sem fyrirsögnin bendir til, eða
um þá hreyfingu, er nýskeð er hafin
hjá eyfirskum útgerðarmönnum og sem
eg ritaði nokkur orð um, hefir þér þókn-
ast að senda hnútum til mín, og það
sem meira er, til manna vestur á Arn-
arfirði, sem þú þekkir ekki að neinu,
fremur en kálfur sjöstjörnurnar. En þeg-
ar að því kemur, mun hnútum þessum
beint til þín aftur þótt þú haldir þig í
skugganum.
Mest af greininni er, eða réttara sagt,
á að vera, saga þilskipaútgerðarinnar
yfir 50 ár, og verður um leið saga
verzlunarinnar yfir ]»ann tíma að við-
bættum 50%, sem eg enga athugasemd
ætla við að gjöra.
Með hákarlaútgerðinni segir þú að
hafi komist á fastir ráðninga skilmálar,
sem að mestu haldist óbreyttir enn þá,
sem sé að hásetar hafi hálfan afla,
og geri sig sjálfir út, en útgerðarmað-
urinn helminginn. Petta eru hrein og
bein ósannindi, annaðhvort vísvitandi
eða þá af þekkinarleysi. Síðan hákarla-
veiði byrjaði á þilskipum hafa jafn-
aðarlega verið 12 manns á skipi* hverju
og aflanum skift í 20 hluti, og hefir
hver skipverji fengið sinn hlut og eru
þá 8 hlutir, sem ganga til útgerðar, þar
af einn hlutur til skipstjóra, og einn
hlutur til ábyrgðarsjóðs, meðan hann
var við líði. Alt svo 6 hlutir til útgerð-
armanns. Önnur vitleysan er það hjá
þér, að útgerðarmaður hafi borgað for-
manni þóknun, svo hásetar þyrftu ekki
að láta hann hafa formannshlut. Síðan
hákarlaveiðin hófst á þilskipum, hafa
formenn einatt haft einn hlut í for-
mannskaup. Eins og eðlilegt er dregur
sá hlutur tiltölulega frá hásetum sem
útgerðinni, ogjafnvel hefir komið fyrir.að
formaður sem í áliti hefir verið hafi
haft tvo hluti í formannskaup, og hefir
þá annar hluturinn verið tekinn beint
af útgerðarmanni.
Úr lausu lofti mun það tekið hjá þér,
Gestur minn (sem fleira í ritsmíð þinni),
að kaupmenn hafi þurft að láta þessa
bændur, sem útgerð höfðu, hafa tak-
markalítið lán. Að minsta kosti eru und-
antekningar frá því, og skal eg leyfa
mér að nafngreina nokkra útgerðarmenn,
sem dtveg[ alrtrt ráhu án mikils rláðar-
láns hjá kaupmönnum, og voru það: •
Jörundur sál. í Syðstabæ, Steinn í Vík,
Porsteinná Grýtubakka, eigendur «PóIu«
á Böggversstaðasandi, Magn';r, sál. Bald-
vinsson, Anton frá Arnari :si, Friðrik
Jónsson Hjalteyri ogP. Dan elsson Skipa-
lóni.
Eg læt mér nægja þetta þótt fleiri
mætti finna. En óþarft finnst mér það
af þér að vera gera þessum mönnnm
nokkrar getsakir, þótt margir af þeim
séu komnir undir græna torfu, því þeir
ráku útveg sinn méð atorku og fram-
sýni, og fyrir sína eigin peninga. Hugs-
unarvilla hlýtur það að vera hjá þér, að
hann nokkurn tíma hafi staðið með
blóma, þessi útvegur bænda, þar sem
þú víst áður ert búinn að segja, að
sá böggull hafi fylgt honum, að kaup-
menn hafi þurft að láta hann hafa tak-
markalítið lán — og á eftir með miklu
mannfalli «slysförum á sjó». Pað er
annars mjög leiðinlegt, þegar þeir menn
fara að rita um atvinnuvegi liðna tím-
ans, sem ekki eru færir um það. Par
af leiðir, að þeir færa hinni uppvax-
andi kynslóðum skakkar sagnir, sem alls
ekki ætti að eiga sér stað.
Pú segir að á síðustu árum hafi sú
breyting orðið á þilskipaútgerðinni, að
sjómenn skiftist nú í vinnuveitendur og
vinnuþiggjendur. A þessu hefir eng-
in breyting orðið. Pví einatt hafa ein-
stakir menn lagt kapítalið til, eða átt
skipin og útgerðina, síðan þilskipaútvegur
hófst hér Norðanlands, hafa þeir því
verið sannir vinnuveitendur, sem skip-
in hafa átt og gert út hvort heldur til
hákarls- þorsks- eða síldarveiða, hvort
sem eigendurnir hafa sjálfir fylgt skipinu
eða ekki.
Eg læt svo úttalað um þetta, þótt
margt fleira þyrfti að athuga í sögu
þinni um hina norðlenzku þilskipaút-
gerð.
Pá kemur löng inngangsræða um mót-
orbátaútgerðina og samvinnuleysi útgerð-
armanná, sem stafi af því, að þeir hafi
togast á um völdin. Pað er ekki svo
óhnyttinn skáldskapur á þessu hjá þér;
áður en eg tek það fyrir sögulegan
sannleika, verð eg að fá betri útskýringu
á þessari átogun um valdafeldinn. Hvar
hefi eg sagt, að ágreiningsefnið væri
svo mikið, á milli útgerðarmanna og
sjómanna, að eigi mundi mega laga
það? En þótt þú kallir það heimskuleg-
an barlóm og hártogun og til að spilla
samkomulagi, sem eg reit í Norðra um
nóvembersamþyktina, þá læt eg aðra
eins sleggjudóma mig litlu skifta. En
hart þykir mér það, að eg hafi ekki
leyfi til að láta skoðun mína í ljósi á
samþykt þessari, þótt hún samrýmist
ekki þinni skoðun á henni, að þú þar
fyrir þurfir að gera Arnfirðingum get-
sakir, það sýnir svo mikinn tudda-hátt
af þér, þar sem auðséð er, að þú alls
ekki þekkir neitt til. Pví Arnfirðingar
hafa engir eftirbátar annara verið með
veiðiskap hvorki á bátum né fiskiskip-
um. Hvar hafa frá einni verzlun geng-
ið fleiri fiskiskip til veiða. en frá Bíldu-
dal frá 1880 til aldamóta? Og eg ræð
þér til þess að láta Arnfirðinga óáreitta,
enda þótt kynni að detta fýlukast í
þig við mig.
En ekki sný eg aftur með það, að
kaupið þykir mér of lágt yfir þessa beztu
mánuði ársins. En eg vil helzt ekki
hafa kaupið, heldur alla upp á hlut
bæði á ára og vélabátum, og því hélt
eg fram í grein minni, ef viðunanleg
kjör fengist.
En þú munt spyrja, Gestur minn,
hvað eg kalli viðunanleg kjör fyrir báða
aðila, og eg skal með mestu ánægju
Iáta álit mitt í Ijósi um það. Bátur með
4 hesta vél og þar fyrir neðan álít
eg að kdttilst áf ttieð 4 karittiéiítt og 1