Norðri - 29.04.1909, Side 1

IV. 17.
Akureyri, Fimtudaginn 29. apríl.
1909.
Fjárhagsmál.
Ástæður þær, er stjórnin hefir fært fyrir frumvarpi um hækkun á
aðflutningsgjaldi; sem ráðherra H. H. lagði fyrir þingið, eru svo fróð-
legar, að vér höfum fundið ástæðu til að prenta upp úr þeim nokkurn kafla.
— Fjárhagsyfirlitið, skýrslan um útgjaldahækkun landssjóðs og ástæðurnar fyrir
henni eru mjög ítarlegar og svo ljóst skrifaðar, að hver hugsandi maður á hægt
með að átta sig á þeim. — Það er hætt við, að margur fari á mis við þennan
fróðleik, ef ástæður þessar eru hvergi fyrir almenningssjónum, nema í alþingis-
tíðindunum. I ástæðunum er minst á mörg af þeim velferðar og framfaramálum,
sem ráðherra H. H. átti frumkvæði að, svo að stjórnarsögu hans að því leyti
má lesa þar jafnhliða.
Kaflinn sem vér prentum upp, er þannig:
«Nefnd sú sem skipuð var samkvæmt 2. gr. laga 31. júlí 1907, til þess
að endurskoða skattalöggjöf landsins, hefir nú lokið við álitsskjal og 17 laga-
frumvörp. En það er hvortveggja, að álitsskjal og tillögur nefndarinnar voru
eigi fullprentuð, né send stjórnarráðinu fyr er. í októbermánuði, og því of stutt-
ur tími til að athuga tillögurnar ogtaka afstöðu til þeirra, áður en stjórnarfrumvörp-
in þurfa að vera tilbúin, enda var það gjört heyrum kunnugt fyrir kosningar þær,
er fram fóru á síðastliðnu snmri, að stjórnin mundi eigi leggja tillögur skatta-
nefndarinnar um breyting á skattalögum landsins, fyrir þetta þing, svo að eigi
þyrfti að taka'tillit lil þeirra við kosningarnar, sem ætlast var til, að aðallega
sýndu afstöðu kjósendanna til eins stórmáls, sambandsmálsins, og skattanefndin
telur heldur ekki starfi sínu lokið til fulls. Það er því ekki gjört ráð fyrir, að
unt verði að koma nýrri skipan á skattamálin fyr en á þingi 1911.
Hinsvegar hefir það orðið Ijóst við uudirbúning fjárlagafrumvarpsins fyr-
ir 1910 og .1911, að ómögulegt er með sæmilega varkárri áætlun að fá tekjurn-
ar, eftir núgildandi lögum, til þess að hrökkva til nauðsynlegra árlegra útgjalda,
hvað þá til þess að halda nokkurnvegin í horfi þeim framkvæmdum og fyrir-
tækjum, sem þjóðin þarfnast, og á dagskrá eru. Kröfur þjóðarinnar um bráðar
aðgjörðir til nauðsynlegra umbóta á samgöngumáluni, mentamálum og atvinnu-
málum landsins eru svo ríkar og réttmætar, að það mundi verða mjög tilfinn-
anlegur hnekkir, ef fjárveitingarvaldið dragi mjög að sér hendina í þessum efn-
um um heilt fjárhagstímabil, þar til auknar tekjur fást, með væntanleguin rrýjum
skattalögum og toll-lögum. Það virðist því óhjákvæmilegt, að gjöra í bili ein-
hverja bráðabyrgðarráðstöfun til tekjuauka, meðan endurskoðun skattalaganna er
í aðsigi.
Að taka lán í þessu skyni, virðist óráðlegt, þar sem tekjuhalli sá, sem
óhjákvæmilegur er, stafar einganvegin eingöngu af framkvæmd arðbærra fyrirtækja,
heldur og af vaxandi árlegum kostnaði sérstaklega til mentamálanna, sem stöð-
ugt aukast, og að láta hallann ganga á viðlagasjóðinn álíst cgjörningnr.
Eftirfarandi tafla sýnir samanburð á gjöldum eftir fjárlögunum fyrir þau
fjárhags-tímabil, sem af eru þessari öld, við fjárlagafrumvarpið fyrir 1910 og
1911, og sézt af því, hvernig gjöldin til hinna einstöku málaflokka hafa vaxið
ár frá ári:
Fjárhags- tímabil 1900-1901 Fjárhags- tímabil 1902-1903 Fjárhags- tímabil 1904-1905 Fjárhags- tímabil 1906-1907 Fjárhags- íímabil 1908-1909 Fjárhags- tímabil 1910-1911
kr. kr. kr. kr. kr. kr.
Æðsta stjórn og umboðsstjórn Alþingi og yfirskoðun Iands- 79,967 80,367 81.967 96,000 100,000 101,500
reikninga m. m. . . . 39,600 39,600 39,600 41,600 65,600 61.600
Rentur og afborgun lána . Dómgæsla og lögreglustjórn 89,941
m. m • . 193,160 208,060 206,487 203,680 207,030 218,930
Læknaskipun og spítalar . . 197,260 230,374 235,641 240,000 269,301 283,446
Samgöngumál 470,392 517,092 701,937 806.287 1208.201 1078,367
Kirkjumál 47,100 49,000 62,270 54,400 55,200 91,200
Mentamál - 204,916 226,696 235,446 252,796 310,750 381,981
Vísindi og bókmentir .... Verkleg fyrirtæki og búnaðar- 58,750 58,650 78,870 99,060 157,740 122,220
niálefni 109,580 151,310 332,700 340,020 336,920 395,620
Fyrirframgreiðslur 5,200 5,200 5,200 5,200 5,200 5.200
Eftirlaun og styrktarfé . 90,000 99,000 86,000 108,900 122,000 125,000
Óviss útgjöld . . . 3,000 3,000 3,000 3,000 10,000 6,000
Áætlaður tekjuhalli Lántaka 99,025 132,949 400,550 210,589 • • • 25,512 500,000 348,474
í hverju aukningin í stærstu útgjaldagreinunum er fólgin, sést á eftirfar-
andi sundurliðuðum samanburði á fjárhagstímabilinu 1900 —1901 við áætlunina
fyrir fjárhagstíinabifið 1910—1911,
1900 — 1901 1910 —
' .• 'viS ?.• Kr. Kr. Kr.
Dómgæsla og lögreglustjórn m. m. 1. Eiginlegur dómsgæzlu- og umboðs-
stjórnar kostnaður 175,000 172,630
2. Stjórnartíðindi og landhagsskýrzlur. , 3. Endurgjald fyrir burðareyri undir em- 9,360 15,300
bættisbréf og embættisskeyti . . . . 5,000 16,000
4. Til aðstoðarlöggæzlu 4,000
5. Útgjöld til fátækramálefna 6.000
6. Önnur útgjöld 3,800 193,160 5,000
11. Læknamálefnl.
1. Laun 120,880 157,300
2. Sjúkrahús og sjúkraskýli 67,732 108,146
3. Sóttvarnagjöld 2,000 10,000
4. Önnur gjöld 6,648 197,260 8,000
III. Samgöngumálin.
A. Póstmálefni
1. Laun og þóknanir 44,800 86,150
2. Póstflutningur , 81,200 101,200
3. Önnur útgjöld 7,500 133,500 7,400
B. Vegamálaefni.
1. Stjórn vegamála og undirbúningur. 10,000 18,200
2. Til nýrra vegagerða og brúa . . 146,000 185,000
3. Til viðhalds og umbóta á vegum. 10,000 44,000
4. Önnur útgjöld 166,600 4,600
C. Samgöngur á sjó
1. Oufuskipaferðir milli landa og kring
um land 100,000 80,000
2. Gufubátaferðir innanlands. , . . 20,800 120,800 88,600
D. ritsímar og talsímar.
1. Árgjald til Mikla Norræna . . . 35,000 70,000
2. Bygging nýrra iandsíma .... 194,415
3. Til starfsrækslu 78,500
4. Önnur útgjöld 35,000 34,800
E. Vitar.
1. Bygging nýrra vita 14,492 53,500
2. Rekstur vita 14,492 32,002

Hér frá má draga tekjur 470,392 88,000
IV. Kirkjumál. 382,392
1. Laun biskups og skrifstofufé. . . . 2. Til launa og launaviðbóta, eftirlauna 16,000 12,000
og eftirlaunaviðbóta handa prestum . 3. Til prestakalla eftir lögum 27. febrúar 6,000 55,000
1880 og nokkurra brauða í Hólastifti. 19,700 14,200
4. Bráðabyrgðauppbætur 4,400 10,000
5. Önnur gjöld 1,000 47,100
V. Kenslumái.
1. Æðri mentastofnanir (prestaskóli, lækna-
skóli, lagaskóli). 38,800 67,700
2. Hinn almenm mentaskóli 71,676 66,540
3. Alþýðumentun og barnafræðsla . . . 4. Sérstök fræðsla (auk búnaðarfræðslu, 66.200 215,840
iðnaðarskóla, verzlunarskóla o. fl.,sem talið er með verklegum fyrirtækjum) . 28,240 204,916 31,900
VI. Vísindi og bókmentír.
1. Landsbókasafnið 14,300 37,520
2. Önnur bókasöfn 2,600 6.200
3. Landsskjalasafnið ....... 3,100 8.900
4. Forngripasafnið 8,000 7.600
5. Vmsar styrkveitingar 30,750 58,750 62,000
VIII. Verkleg fyrirtæki.
1. Búnaðarskólar (bændaskólar). . . . 2. Til iðnskóla, verzlunarmannaskóla og 20,000 105.900
annars náms 7,400 25.000
3. Til búnaðarfélaga 36,000 41.000
4. Búnaðarfélag Islands 17,500 108.000
5. Skógrækt og sandgræðsla , 1000 36.000
6. Samvinnusmjörbú 5,600 26.000
7. Ýmsir fastir starfsmenn 26.320
8. Fiskiveiðasjóðurinn 22,080 12.000
9. Ýmsar styrkveitingar 109,580 15.400
Kr.
218,930
283,446
194,750
251.800
168,600
377,715
85.502
1.078.367
345.000
733.367
91.200
381.980
122.220
395.620
Af hinum síðast talda málaflokki ættu að réttu lagi 1. og 2. liður, bænda-
skólarnir, iðnskólinn, verslunarskólinn, kveldskólarnir o. fl., að teljast til kenslu-
málanna, og bætast við 3. lið þar. Yrðu þá gjöldin til alþvðufræðslu og barna-
fiæðslu fjárhagsttmabitiö 1900-1901: 93,600kr., en fjírhagístfniabínð 1910-1911: