Norðri - 06.05.1909, Qupperneq 1
IV. 18.
1909.
- Ritstjóri:* Björn Líndal |IBrekjkugata 19.
Akureyri, Fimtudaginn 6. maí.
Til minnis.
Bæjarfógetaskrifstofan opin kl. 10—2, 4—7
Bæjarsjóður, Lækjargötu 2, mánud. mið-
vikud. og laugardaga kl. 4. 7
Ritsímastöðin virka daga 8 f. h. til 9 e. h.
helga daga 8—11 og 4—6
Bókasafnið, þriðjud.. fimtud. og laugard.
5—8. Sunnudögum 10—11 og 4 8.
l'ósthúsið 9—2 og 4—7.
Utbú Islandsbanka 11- -2
Utbú Landsbankans 1—12
Stúkan Akureyri fundard.þirðjud.kv. kl. 8.
Brynja miðvikudagskvöld kl. 8.
Isafold Fjallkonan sunnudagskv. kl. 4.
Trúföst mánudagskv. kl. 8.
Ekla
é
Allir eru sammála um að peninga-
málum landsins sé nú allmjög í óefni
komið. í hátt á annað ár hefir verið
næstum ómögulegt að fá peningalán,
jafnvel þótt góð trygging hafi verið í
boði. Landsbankinn hefir að vfsu leitast
við að bæta úr þörfinni eftir föngum,
en hefir skort fé til þess, og íslands-
banki hefir eigi heldur séð sér fært að
lána þótt hann hafi haft peninga fyrir-
Iiggjandi. Hér skal eigi um það rætt,
hverjar orsakir liggi til þessara vandræða.
En svo inikil brögð eru að þessum
peningaskorti, að öll atvinnumál lands-
ins standa á failandi fæti af þessari or-
sök. Til þessa hafa allir heilvita menn
og fullþroskaðir fundið meira eða minna
og allir sem láta sig nokkru skifta hag
og heill landsins og þjóðarinnar, eru
sammála um það, að á því sé hrein
og bein lífsnauðsyn, að ráða bót á þess-
um vandræðum sem allra fyrst. Á all-
mörgum þingmálafundum síðastliðinn
vetur voru samþyktar áskoranir til þings-
ins um það, að leita einhverra bragða
til þess að bæta úr þessari neyð. Jafn-
vel flokkur hinnar nýju stjórnar virtist
við og við koma þó svo mikið við
jörðina, að hann í þessu efni vildi reyna
að gera eitthvað af viti.
Ætla mætti þvf að þingið hefði eitt-
hvað gert í þessa átt, reynt að finna
upp eitthvert skynsamlegt ráð til þess
að bót yrði á þessum vandræðum ráð-
in, og að ráðherrann nýi hefði stutt
þessa viðleitni eftir megni.
En hveð hefir verið gert?
Málið komst inn á þingið og nefnd
manna var kosin í neðri deild til þess
að athuga það og ráða því bjargráð.
Formaður þeirrar nefndar er Bjarni Jóns-
son frá Vogi, og aðalaðstoðarmaður
hans úr flokki meiri hlutans er Magnús
kaupmaður Blöndahl. það er óneitan-
lega dálítið einkennilegt, að meiri hlut-
inn skyldi einmitt velja þessa tvo menn
í slíka nefnd. Hafa þeir kannske sýnt
það í verkinu, að þeir séu sérstaklega
færir um að ráða fram úr peningavand-
ræðum ? Hafa þeir nokkra sérstaka þekk-
ingu á slíkum málum?
En hvað sem þessu lfður, þá hefir
þó árangurinn orðið sá, að nefnd-
in hefir komið fram með tillögur um
það, hvernig reynandi væri að bæta úr
peningaskortinum í bráð; hún ræður
til þess að veltufé bankanna, sérstaklega
Landsbankans, verði aukið með lánum.
Fyrsta og aðalskllyrðið fyrlr þvf, að
hægt sé að fá lán,~er auðvitað það, að
einhverja tryggingu sé hægt að setja
fyrir endurgreiðslu þess að skaðlausu,
annaðhvort beinlínis, í verðmælum eign-
um, eða óbeinlínis, í forsjálli meðferð
fjár síns, dugnaði sínum og heiðarleik.
Öll önnur lán eru fátækrahjálp og guðs-
þakkalán. Því auðugri sem lánþeginner
af hinni óbeinu tryggingu, þess betur
getur hann komist af án hinnar beinu.
Lánstraust Landsbankans og landsins
sjálfs er í raun og veru eitt og hið sama.
Landsbankinn er eins og allir vita eign
landsins, og það fé, sem honum er lán-
að er því í raun og veru lánað land-
inu. Bæði er það, að vér höfum bæði
fátt og lítið til þess að setja að veði
fyrir lánum, enda þykir það alt af'neyð-
arúrræði og hálfgert gjaldþrotamerki,
þegar land eða ríki getur ekki fengið
lán án þess, — gegn lántrausti sínu einu
saman. — Sé því nauðsyn á því að
auka veltufé Landsbankans með láni, þá
er það jafnnauðsynlegt að auka láns-
traust hans eftir föngum, því að Iáns-
traustið er skilyrði fyrir því að lánið fáist.
En hvað gerir nýi ráðherrann ?
Hann skipar nefnd manna til þess að
ransaka allan hag Landsbankans og jafn-
vel bréfaviðskifti hans. Til þessa er að
vísu heimild í lögum, en auðvitað er
það tilgangur laganna, að þetta sé eigi
gert að ástæðulausu, heldur aðeins þeg,
ar sterkur grunur er á því að banka-
stjórnin hafi farið ráðleysislega eða ó-
ráðvandlega að ráði sínu. Skipun slíkr-
ar nefndar gefur því öllum lýð, utan
lands og innan alvarlega ástæðu til að
óttast, að hér geti ekki verið alt með
feldu. Pað er ekki nema eðlilegt, þótt
margir menn séu þess fulltrúa, að
bankinn sé og hafi verið í fjárglæfra-
manna höndum, þegar gripið er til
slíkra örþrifaráða, þegar verst gegnir.
f*að kom Iíka undireins í Ijós, að
skipun þessarar nefndar eyðilagði láns-
traust bankans. Fjöldi innlendra og út-
lendra skuldheimtumanna hefir sagt upp
lánum sínum og það er nijög langtfrá
því, að ennþá verði séð fyrir endan á
öllu því stóra tjóni, sem bankinn og
landið bíður við þetta gerræðisverk nýja
ráðherrans.
Hann hefir með öðrum orðum eyði-
lagt að mestu Iánstraust bankans þegar
lífsnauðsyn var á því að auk það sem
mest. Og bankanum hefði 'að líkindum
verið búið við falli við þetta tiltæki,
hefðu eigi stjórnendur hans, þeir Tryggvi
Gunnarsson bankastjóri og gæzlustjór-
arnir, Kristján Jónsson háyfrdómari og
Eiríkur Briem, allir saman verið svo
alþektir að heiðarleik og ráðvendni, for-
sjálni og fyrirhyggju að jafnvel slík á-
rás gat þar engu um þokað í augum
þeirra manna, er kunna réttan saman-
burð á þeim og ráðherranum.
Hversvegna hefir ráðherrann leyft sér
að fremja slíkt skaðræðisverk gegn land-
inu og þjóðinni?
Enginn skyldi ætla jafnvel honum
slíka svívirðing sem þá, að hann gerði
þetta að eins til að svala hatri sínu á
Tryggva Gunnarssyni bankastjóra. Frem-
ut v®rl tnit að htigsá Sér áð tíl þd'ss
væri þessi óþokkaleikui gerður, að koma
T. G. til að segja af sér bankastjóra-
stöðunni, svo að unt verði að koma á
þann stall einhverjum af höfuðgæðing-
um ráðherrans, sem trúlega hafa unn-
ið til slíkrar töðu- og matgjafar með
því að láta ráðherrann ríða sér upp á
ráðherratindinn, slíkan þokka veg, sem
hann valdi sér. —
Nei; því miður eru litlar líkur til þess
að úr peningaeklunni verði bætt í bráð,
miklu meiri líkur til þess að hún verði
hér eftir miklu tilfinnanlegri en hingað
til, sakir þessa athæfis ráðherrans.
Sjálfskaparvítin eru verst. t'jóðin má
sjálfri sér um það kenna, hvernig alt
gengur nú á tréfótum í landinu, öfugt
og aflaga. Hvers vegna lyfti hún Birni
Jónssyni upp í ráðherrasætið? Hvers
vegna er hún sinn eiginn böðull?
Hinn huldi réttlætiskraftur, sem drotn-
arfyrir þessum breiska heimi lætur mönn-
um oftast nær koma í koll fyr eða
seinna þau afglöp og yfirsjónir, er þeir
frema. Par er svarið.
Peningaeklan er tilfinnanleg og ríður
velgengni margra manna að fullu. En
önnur ekla er þó tilfinnanlegri í landi
hér og getur riðið allri þjóðinni að
fullu, ef ekki er hafist handa þegar í
stað til þess að bæta úr henni Pað. er
eklan á trausti til beztu manna þjóðar-
innar og eklan á vantrausti til hennar
skaðlegustu manna. Pað er eklan á því
að kunna nægilegan greinarmun góðs
og ills.
Pegar úr þessari eklu er bætt, < þá
verður dýrðlegur dagur» í landinu því
þá mun alt hið annað eftirþráða veit-
ast oss í ríkulegum mæli.
B. L.
,Thore’
Einhver, sem ekki þorir að nefna
nafn sitt en. kallar sig k. (þó á það sjálf-
sagt ekki að merkja «kjáni») hefir fund-
ið ástæðu tif þess að hrakyrða mig og
Norðra í 18. tbl. «Norðurlands.»
Slettum hans til Norðra og ritstjórn-
ar minnar yfir höfuð nenni eg ekki að
svara, en að eins svara með fám orð-
um tveimur atriðum í greininni.
Mér er það full-ljóst, að það varð-
ar við lög að Ijúga upp á aðra, jafn-
vel þó það geti ekki skaðað þá eína-
lega. En það virðist greinarhöfundur-
inn ekki vita, Pað getur t. d. varðað
við lög að Ijúga því upp á einhvern
að hann hafi logið. Petta er sagt grein-
arhöfindinum til leiðbeiningar fram-
vegis.
Hvað snertir fjárhag Thorefélagsins
þá ætla eg ekki að þrátta við greinar-
höfundinn um hann fyr en líður fram
á sumarið. Pá er eg reiðubúinn til þess.
Mér vitanlega hefi eg ekkert hnjóðs-
yrði til T. E. T. talað í hinni umræddu
grein. Eg met hann mikils fyrir dugnað
sinn og atorku, og hann er mér per-
sónulega fremur kunnur að góðu en illu.
En þótt hann liefði verið bróðir minn
mtmdi dg ekki háfa hikað éitt augnablfk
við það að reyna eftir megni að koma
í veg fyrir það, að þingið og stjórnin
gerði það glapræði að ganga að þessu
tilboði hans. Og hafi T. E. T. gefið
þinginu of glæsilega mynd af fjárhag
félagsins, sem bráðum mun koma í
ljós, þá á hann sannarlega skilið alt ann-
að en hlýleg ummæli, þótt hann til
þessa hafi margt gagnlegt unnið. Hvers
vegna var T. E. T. þetta svo mikið á-
hugamál, ef fjárhagur félagsins er góð-
ur? Var það af einskærri föðurlandsást ?
Getur greinarhöfundurinn svarað því?
B. L.
Frá
,gullöld‘ Ísíands.
Eftir M. J.
XI.
Sagnafræðingurinn J. D. Jörgensen,
sem ritað hefir um uppruna kristninnar
á Norðurlöndum, segir svo, að þá hafi
tekið að hnigna siðmenning Islendinga,
þegar þeir gerðu þá félaga Jón biskup
Ögmundarson og Sæmund Sigfússon,
annan að dýrðlingi en hinn að galdra-
manni, leiddu Jón í dýrðlinga tölu og
létu hann birtast sem helgan engil, en
settu hinn í miðjar glóðir Heklu og
létu hann sjást þar f samneyti römm-
ustu ára. Og víst var skoðun manna
kynleg og sundurleit á þessum tveim-
ur merkismönnum, sem allir vitrustu
samtíðarmenn báru þann vitnisburð, að
verið hefðu landi sínu til nytsemdar.
Sagan er full af mótsetningum og ráði
framfaralög í heiminum, eins og nú er
kent, þá liggja þær framfarir líkara
skrúfstiga en beinni línu, því ávalt
fylgja afturkippir hverjum spretti fram
á leið. Porlákur biskup hinn síðari, fs-
lands fyrsti og mesti dýrlingur og átrún-
aðargoð, ber fyrstur fram afturfararmerk-
ið— þveröfugt við það, sem samtíð hans
og hann sjálfur hugsaði. Pví í raun réttri
var hann bæði mikilmenni og vandlát-
ari en nokkur maður annar um trú og
siðgæði þjóðar sinnar.
En hann var klausturmaður með lífi
og sál og varð hér hinn fyrsti páfadóms-
maður, í samráði við erkibiskupinn í
Niðarósi. Pað var hann, sem fyrstur hóf
stríðið um biskupsforræði yfir stöðum
og kirkjum hér á landi, og fyrstur af
biskupum, sem fyrir alvöru beitti stór-
mælum við höfðingja landsins. Hin
eiginlega biskupssaga hans er mest um
deilur hans við Jón Loftsson um kirkna-
mál, og Borgfirðinga um kvennamál.
Við flótta erkibiskups úr landi fyrir Sverri
konungi varð hann að hætta við til-
kallið til staðanna; var því máli ekki
síðan hreyft fyr en nær hundrað árum
síðar, af Staða-Árna. Yfir sögu Por-
láks biskups helga er einhver klaustra-
og raunablær; var sem kirkjulífið frem-
ur dapraðist en glaðnaði, við starfsemi
hans og siðvendni, og lítil gleði var í
Skálholti eða rausn um hans daga. Var
bisl:t:p mjðg frásnúinn öllu veraldarlífi.
Eu liins vegar stóð ótti af honuttl sakir