Norðri - 20.05.1909, Síða 2

78
NORÐRI.
Kjarnamálid.
F*ví miður hefir alþingi afgreitt lög
um að selja Akureyrarbæ þjóðjörðina
Kjarna, eftir því sem »Norðurland« seg-
ir 8. þ. m. Kunnugir menn segja, að
það hafi verið gert að flokksmáli á þing-
inu, og er það sennilegt, því mér finnst
óhugsandi, að það mál hefði náð samþykki
þingsins í þessari mynd, ef flutningsmað-
ur þess —þingm. Akureyrar— hefði ekki
verið flokksmaður hins annálsverða meiri
hluta á þinginu,
Jafnvel þótt það hafi, að líkindum,
ekki áhrif á afdrif málins, að fara að
rökræða það nú, og þótt eg þykist þess
fullviss, að þingmenn Eyfirðinga, og
fleiri minnihlutamenn, hafi við umræð-
ur málins á þingi fært gild rök fyrir því,
að það ætti ekki að ná samþykki þing-
ins — þá ætla eg að fara um það örfá-
um orðum, og víkja þá sér staklega að
nefndaráliti meirihlutans í efri deild,sem
Norðurl. flutti fyrir skömmu, því mér
finnst það í ýmsum atriðum fara furðu
mikið á bak við sannleikann.
Þegar þess er gætt, að það er
skrifað af manni, sem átti að vera kunn-
ugur málavöxum. Þar sem hann er að
gjöra samanburð á því, hverjum sé
það meira áhugamál að ná kaupum á
jörðunni, Akureyringum eða Hrafnagils-
hreppsbúum, þá kemsthann svo að orði,
að það sé nálegaöllum kjósendum í Akur-
eyrarbæ áhugamál að ná kaupum á jörð-
unni, en Hrafnagilshreppsbúar hafi alls
enga alvöru sýnt í því efni. — Heldur
hann, að þeir hafi sent símskeyti til
alþingis um þetta efni þingsetningardag-
inn í vetur, bara að gamni sínu, —
Nei, sannleikurinn er sá, að Akureyrarbú-
ar margir, einkum í norðurhluta bæjar-
ins, eru og hafa verið á móti kaupnn-
unum, af eðilegum ástæðum, en Hrafna-
gilshreppsbúum öllum — eg held und-
antekningarlaust — er og hefir verið
það alvörumál að ná eignarhaldi á jörð-
unni, af þeim ástæðum með fram og
ekki síst, að koma í veg fyrir, að Akur-
eyrarbær næði kaupum á henni, sem
getur orðið mjög hættulegt fyrir sveitar-
félagið, og beinlínis staðið því fyrir
þrifum, eins og lögum er háttað hér
hjá oss. En hvað því víðvíkur, að eng-
inn lögmætur undirbúningur hafi far-
ið fram í hreppnum, þá er það víst
mjög afsakanlegt. Hvað er lögleg-
ur undirbúningur til þess að ná kaup-
um á þjóðjörð ? Er það ekki það, sem
stendur skýrum orðum í þjóðjarðasölu-
lögunum sjálfum 6. gr. og hljóðar svo:
»Sá er leita vill kaups á þjóðjörð, sem-
ur um það beiðni stýlaða til stjórn-
arráðsins, og sendir hana til oddvita
sýslunefndarinnar.« Nú var hreppsbúum
það kunnugt, að ábúandi jarðarinnar
hafði áður með lögmætum undirbúningi,
leitað kaups á jörðinni, en verið neitað.
Hvernig gat þá hreppurinn vænst þess
að fá jörðina keypta frekar en ábúandi?
Mér er víst óhætt að fullyrða það, að
engum hreppsbúa hefir dottið í hug,
að það væri lögmætur undirbúningur
máls að bjóða ábúanda 200 kr. árgjald
æfilángt fyrir forkaupsréttindin, því það
stendur ekkert um það í þjóðjarðasölu-
lögunum, og það finst mér augljóst, að
fyrst þingið hafði ekkert við það að
athuga, að ábúandinn á Kjarna seldi
Akureyrarbæ forkaupsrétt sinn, þá er hér
opnaður atvinnu eða gróðavegur fyrir
landseta þjóðjarða, því hvað skyldi —
samkvæmt þessu — vera þvítil fyrirstöðu,
að þessi svo kallaði forkaupsréttur leigu-
liða á landsjóðs og kirkjujörðum fari
að ganga kaupum og sölum. Auðvitað
verða leiguliðará «privat« manna jörðum
útundan með að græða á fé á þann
hátt, en það finnst mér vera í fullu
NR. 20
samræmi við það, að eigendurnir eru
með lögum skyldir til að bjóða sveitar-
félögum forkaupsrétt á jörðum sínum,
að ábúanda frágengnum, en alþingi hef-
ir nú ekki einu sinni álitið það siðferð-
islega skyldu sína að láta Hrafnagils-
hrepp sitja fyrir kaupum á Kjarna, að
ábúanda frágegnum, og var þó sú krafa
stýluð til alþingis fullskilmerkilega frá
almennum hreppsfundi Hrafnagilshrepps,
því fundurinn leit svo á, að andi þjóð-
jarðasölulaganna hlyti að vera sá, að
hreppurinn ætti að ganga næst ábúanda
með kaupin, þó það standi þar ekki
bókstaflega, en þingmaður Akureyrar
heldur víst, af því sem ráða má af
nefndaráliti hans, og hefir máske talið
flokksmönnum sínum trú um það, að
hreppsfundurinn hafi sett þessa kröfu
fram bara að gamni sínu. I sambandi
við þetta skal eg Ieyfa mér að benda á,
hvernig milliþinganefndin í landbúnaðar-
málum leit á þetta þjóðjarðasölurnál við
undirbúning laganna. Þar stendur í
frumvarpi hennar, 5. gr.: «Eigi má opin-
bera jarðeign selja öðrum en sýslufélagi
jörð innan sýslu, eða sveitarfélagi jörð
innan sveitar, eða ábúanda ábýlisjörð.*
Og í athugasemdum um þessa grein
ognæstu greinarsegir nefndin. «Þær miða
að því að takmarka söluna á þá
leið, að hinar opinberu eignir komist
í réttar hendur.«
Þettasegir milliþinganefndin frá 1904,
sem skipuð var hinum færustu mönnum í
búnaðarmálum, er það ekki dálítið
heilbrigðari skoðun, sem kemur fram í
þessu, heldur en því sem meiri hluti
alþingis heldur fram nú og gjörir að
lögum, að láta Akureyrarbæ sitja fyrir
Hrafnagilshreppi með kaup á jörð, sem
liggur í hreppnum.
Það hefir nú allmörg ár verið al-
menn skoðun og komið fram bæði í
ræðum og ritum, að það væri mjög
skaðlegt fyrir þjóðina í heild sinni, hvað
margt fólk, bæði bændur og búlausir,
hafa streymt úr sveitunum til kaupstað-
anna, og það hefir verið reynt að
benda á ýms ráð til að sporna við því.
Margir bændur hér í Eyjafirði hafa hætt
búskap þar og flutt til Akureyrar; senni-
lega verða þessi Kjarnakaup, ef þaú
komast á, til þess að auka það öfug-
streymi. Flestir þessir bændur stunda
svo landbúnað að nokkru leyti, þegar
þeir koma til Akureyrar, það er líklega
þessi blómlegi(l) landbúnaður Akureyr-
inga, sem þingmaður þeirra talar um í
nefndaráliti sínu. Skyldi það sannarlega
vera betra að stunda landbúnað á Ak-
ureyri, heldur en í Eyjafirði? Fáir verða
líklega til að trúa því, eða halda því
fram, en hvað er þá þingið eða meiri
hluti þess að hugsa; mér er ekki full-
kunnugt um atkvæðagreiðsluna, veitt. d.
ekki hvernig landbúnaðarráðanauturinn,
sem á þingi situr, hefir greitt atkvæði
í þessu máli, ef hann hefir verið með
því, þá er það sorglegt tímans tákn,
Ein klausan í nefndarálitinu er á
þessa leið: »Full ástæða er líka til að
líta á það, að eftir því sem lög ganga
nú hér á landi, hafa allir rétt til þess
að setjast að í bæjunum, án þess að
leita sér aðsetursleyfis (sbr. lög nr. 60
frá 1907 um lausamenn, húsmenn og
þurrabúðarmenn).
Þegar eg las þetta datt mér í hug
eitthvað þessu líkt:
»Eru þeir menn færir um að vera
alþingismenn, sem ekki hafa meira and-
legt víðsýni en svo, að þeir aðeins
grilla ofan á bumbuna á sjálfum sér,
eða jafnvel þótt þeir sæu nú yf-
ir víðáttulítið kjördæmi ? Veit ekki þing-
maður Akureyrar og þessir menn, að
þessi lög gilda jafnt fyrir sveitirnar, og
að það er einmitt vegna þeirra laga,
sem lögin á sölu Kjarna til Akureyrar
geta orðið, og verða að líkindum til
stórskaða fyrir Hrafnagilshrepp. Þegar
eg athuga þessi tvenn lög í sambandi
hver við önnur, þá kemur mér margt
kynlegt í hug. Mér finst lögin nr. 60
frá 1907 lík því, ef tekin væru af manni
vopn og verjur, svo maður gæti eigin-
lega engri vörn komið við að gagni,
(áður var hægt að verja sveitirnar og
bæina með því að neita um aðseturs-
leyfi) en það gerir nú ekki svo mikið
á friðartímum. En svo koma lögin um
söluna á Kjárna til Akureyrar, og þau
virðast mér koma álíka þægilega við
fyrir Hrafnagilshrepp, eins og ef geng-
ið væri að mannmum, sem búið væri
að taka af verjurnar, og hann höggv-
inn svöðusári, því er ben gjörðist,
og hann hlyti ef til vill bana af, því þótt
Akuieyrarbær vildi setja á stofn nokk-
urskonar fátækrahæli á Kjarna, eða safna
þangað fólki, sem auðsjáanlega liggur
fyrir að fara á sveitina, þá stendur
Hrafnagilshreppur varnarlaus uppi gegn
slíku ; og þessháttar fólk getur orðið
hreppnum til byrði strax á fyrsta ári,
því samkvæmt fátækralögunum frá 1905
ber þurfamanni, sem ekki er áður koininn
á stöðugt sveitarframfæri, að leita til
sinnar dvalarsveitar með styrk, og hún
er skyld að leggja fram styrkinn, en
getur ekki krafist endurgjalds frá fram-
færslusveitinni nema að 2/3 hlutum af
styrkupphæðinni, og þá fyrst, er styrkur-
inn er orðinn 100 kr. til hvers ein-
staks þurfamanns, er hægt að krefjast
þess, að hann sé fluttur á sína framfærslu-
sveit. En svo geta verið aðrir, sem basl-
ast af styrklaust, þangað til þeir eru bún-
ir að vinna sér sveit í Hrafnagilshreppi
með dvöl sinni á Kjarna. Svona hygg
eg að væri hægt að beita lögunum, og
gott ef það hefir ekki vakað eitthvað
þessháttar fyrir þingmanni Akureyrar,
þegar hann skrifaði nefndarálit sitt, t. d.
framhald greinar þeirrar, sem hefir að
upphafi orð þau, sem tilfærð eru hér
að framan; a. m. k. finst mér ekki
hlýlegur andi til Hrafnagilshreppsbúa í
þessu nefndaráliti hans; tökum til dæmis,
þar sem hann segir, að þeir hafi yfir
þeim kynstrum að ráða af landi til rækt-
unar, að þeim muni endast það öldina
út, — því miður —líklega vel það.»
Hvers vegna þykir þingmanninum
það «miður», ef Hrafnagilshreppsbúar-
hefðu land til að rækta eitthvað fram á
tuttugustu og fyrstu öldina, eg skil það
ekki, mér finst þetta fremur óvingjarn-
lega mælt. Mér<þykir sennilegt, að flest-
ir hreppar á landinu hafi nóg land til
ræktunar svo öldum skiptir, því á þá
að vera að fá Iöggjafarvaldið til að
kreppa svo að einum hreppi landsins,
að hann verði neyddur til að teppa alla
framsókn í jarðrækt um næstu aldamót.
Af þessu sem að framan er sagt,
skilst mönnum að líkindum, að Hrafna-
gilshreppur þykist ójöfnuði beittur með
þessum Kjarnasölulögum, og mun það
sönnu næst, að svo sé; en það eru tvö
atriði þessa máls, sem eg á enn eftir
að minnast á. Fyrst það, að allsóvíst er,
að bærinn kaupi jörðina fyrir þetta verð,
sem er auðvitað afarhátt á «hlunninda-
lausri jörð«, alt að 250 kr hvert hundr-
að, og þar að auki 200 kr. árl. lífstíðar-
gjald til ábúandans, sem er óútreikn-
anlegt, hvað kann að stíga hátt með
rentum. Eg veit, að það eru svo margir
hygnir og gætnir fjármálamenn á Akur-
eyri, að þeir munu skoða vel huga sinn,
áður en þeir gína við þessu tilboði.
í öðru lagi : þótt svo færi, að bær-
inn keypti jörðina, þá ber eg það traust
til margra af bæjarfulltrúunum , sem eg
þekki, að þeir myndu beita lögum þeim,
sem eg hefi nefnt, bæði sanngjarnlega
og mannúðlega gagnvart Hrafnagils-
hrejopi, og miklu betur en þau eru bú-
Alþjóðabréfa-
viðskiftafélagið
,KOSMOS‘
óskar eftir fleiri félagsmönnum á íslandi
Árstillag kr.: 4,50. Lög félagsins og all-
ar upplýsingar fást hjá
Gís/a /. Ól&fssyni
riísímastjóra á Ákureyri.
in þeim í höndur. En færi svo, að ann-
aðhvort þeir, eða þá aðrir fulltrúar sem
síðar koma, brygðust því trausti, þá
verður næsta krafa Hrafnagilshrepps
SÚ, að jörðin Kjarni verði lögð undir
lögsagnarumdæmi kaupstaðarins.
Við bíðum og sjáum hvað setur.
Hrafnagilshreppsbúi.
Nýi ráðherrann, kvenfólkið
og andatrúin,
Eg las nýlega grein í «Isafold« um
nýja ráðherrann ljómandi vel samda
skjailgrein. Hún er eins og eðlilegt er
eftir einn af hans beztu vinum, Einar
Hjörleifsson. Oreinin er skáldlega sam-
in, og er máske skáldskapur frá upphafi
til enda. Meðal fjölmargra kosta, sem
hann (Einar) telur upp, að ráðherran hafi,
yfirgnæfa tveir, sem sé þeir, hvað hann
elski kvenfólkið og að hann sé óbilandi
andatrúarmaður.
Ef þessir kostir eru bráðnauðsynleg-
ir til að geta verið ráðherra, þá furðar
mig ekkert þó Hannes Hafstein væri
álitinn óhæfur ráðherra. Einar segir,
að Björn vilji endilega útvega kvenþjóð-
inni jafnrétfi við karlmenn. Einhvern-
tíma hefi eg heyrt, að það kostaði stjórn-
arskrárbreyting, og þá þingrof og nýjar
kosningar. Eg er nú reyndar ekki kunn-
ugur gerðum þingsins nú, en þó hefi
eg frétt, að Björn ætli að sleppa öllu
þessu umstangi í þetta sinn, því það
er álitið miklu hættuminna fyrir hann en
að eiga undir nýjum koSningum. Reyndar
finst mér þetta benda á, að þó ráð-
herranum þyki vænt um kvenfólkið, þá
'elski hann þó sjálfan sig enn meir, og
sjálfselskan hefir aldrei verið talin
ineð kostum.
13. maí 1909.
Skeggi.
Áflabrögð
treg yfirleitt á Suðurnesjum nema í Garði,
þar 8 — 900 hlutir hjá ýmsum, einnig
góð í Höfnum, en annarstaðar 2 — 400.
Bátatjón í Vestmanneyjum.
3. þ. m. gerði stórviðri fyrir sunnan
land. Vestmanneyingar voru á sjó en
hleyptu heim, er veðrið tók að hvessa.
Skamt frá lendingu bilaði vélarbáturinn
«Von«, svo hann komst ekki áfram.
Mönnunum varbjargað af öðrum báti, en
Von sökk r ;tt á eftir.
Annar vélarbátur, »Fálki«, með fimm
mönnum, náði landi á Eyrarbakka eftir
að hafa hrakist í 2 sólarhringa.
Þriðji vélarbáturinn, »Vestmanney <,
lenti einnig í hrakningum og var mönn-
um af honum bjargað af franskri fiski-
skútu og komið hingað inn með þá til
Rvíkur, en báturinn fórst, [»Lögrétta«]
Fiskvart
Á laugardaginn var aflaði Sigtr. Sigurðs-
son á Hjalteyri ca 100 af vænum fiski á 7
línustokka, Friðrik Antonsson aflaði um
sama leyti ca 80 fiska á álíka marga stokka,
Brúðkaup
Páll verslunarstjóri Halldórsson á Siglu-
firði kvongaðist hér í bænum ungfrú Þóru
Sigurðardóttur, á fimtudaginn er var.—Norðri
óskar nýglftu hjóminum til hamingju.