Norðri - 27.05.1909, Síða 1

4^)
Ritstjóri: Björn Líndal Brekkugata 19.

IV. 21.
Akureyri, Fimtudaginn 27. maí.
Til minnis.
Bæjarfógetaskrifstofan opin kl. 10—2, 4—7
Bæjarsjóður, Lækjargötu 2, mánud. mið-
vikud. og laugardaga kl. 4. 7
Kitsímastöðin virka daga 8 f. h. til 9 e. h,
helga daga 8—11 og 4—6
Bókasafnið, þriðjud.. fimtud. og laugard.
5—8. Sunnudögum 10—11 og 4—8.
l’ósthúsið 9—2 og 4—7.
Utbú Islandsbanka 11 —2
Utbú Landsbankans 1—12
Stúkan Akureyri fundard.þirðjud.kv. kl. 8.
Brynja miðvikudagskvöld kl. 8.
Isafold Fjallkonan sunnudagskv. kl. 4.
Trúföst mánudagskv. kl. 8.
,AusturIönd‘
Austrið er af náttúrunnar völdum
heimkynni kvöidroðans og morgunsól-
arinnar, og í augum vor Norðurálfubúa
var það um margar aldir einnig
heimkynni alls hins fegursta og besta
á þessari jörð. Vér teljum ættir vorar
frá Austurlöndum; þar stóð vagga mann-
kynsins, að því er vitrir menn og marg-
fróðir hafa skýrt oss frá; og þar var
aldingarðurinn Eden endur fyrir löngu,
að því ér biblían segir. Par birtist
drottinn allsherjar kærustu ástvinum sín-
um, gaf þeim gnægðir allra góðra hluta
hérna megin grafar og setti þá hið
næsta dýrðarhásæti sínu eftir dauðann.
Þá var eigi jarðnesk velmegun og himtia-
ríkissæla hver annari gagnstæð, heldur
tók hin síðarnefnda venjulega við af
hinni fyrri. Pá átti það vel við, sem
skáldið Þorst. Erlingsson hefir sagt:
En takist þér að eignast nógan auð,
þig englar geyma bæði á himni
og jörðu.
Þar skein Betlehemsstjarnan og lýsti eigi
aðeins yfir Kanaansland, sem í vorum
augum er eitt af Austurlöndum, heldur
yfir lönd, er lágu þar langt fyrir austan;
Og þaðan komu vitringarnir þrír til þess
að komast að rauu um, hverju þessi
stjarna sætti. Pess er eigi getið, að hún
hafi sést vestan við Kanaansland. Ennþá
opinberar drottinn dýrð sína að eins í
Austurlöndum. Par fæðist Jesús, sem
spáð var um nýfæddan, að mundi
verða mörgum lil viðreisnar og mörg-
um til falls, þessi óviðjafnanlegi meist-
ari, sem allir dást að og ótölulegar
miljónir manna hafa kropið fyrir og
tilbeðið um margar aldir, hinn umburð-
arlyndasti og kærleiksríkasti guð, sem
mannkynið hefir nokkru sinni átt. —
Næstum öllum Islendingum undan-
tekningarlaust hefir verið innrætt það
frá blautu barnsbeini í 900 ár, að kristna
trúin væri sú eina sáluhjálplega, sanna
og rétta, og að öll önnur trúarbrögð
væru argasti heiðindóniur og villa. Um
margar aldir var spornað við því af al-
efli, að þjóðinni gæfist kostur á kynn-
ast öðrum trúarbrögðum eða sjá þau á
annan hátt en í gegnum þá myrkrablæju,
er klerkar kristninnar breiddu yfir þau.
Guðir annara trúarflokka voru gerðir
að djöflum og margir ofstækistrúarmenn
Ieitast jafnvel við að gera það enn þann
dag í dag. Jafnvel löggjöfin hefir gert sitt
ítrasta til þess að takmarka trúarbragða-
sjóndeildarhi-iiig þjöðarinnai- sem allra
mest og lega landsins hefir létt þessa
viðleitni að mjög miklum mun.
Pótt þessu oki sé að mestu létt af
þeirri kynslóð, sem nú lifir, þá hefir fæst-
um gefist kostur á því til þessa, að Iíta
eigin augum út yfir trúarbragðaheiminn
og sjá hann í hreinu og skæru Ijósi sann-
leikans. Oss, sem átt höfum kost á því
að kynnast þeim lítið eitt í hinum æðri
skólum hér á landi, var jafnframt kent
það, að þetta væru aðeins »goðasagnir»,
hjátrú og hindurvitni í samanburði við
hinn æðsta sannleika, kristinndóminn.
Nú hefir hinni íslenzku þjóð opnast
ný útsýn yfir þennan undra heim. Par
er ekkert hulið blæju hleypidóma og
hlutdrægni og þaðan leyfist mönnum
að litast um án þess að setja fyrst upp
klerkagleraugu hinnar kristnu kirkju.
Þessa útsýn er að fá í nýrri bók. sem
heimspekingurinti Ágúst Bjarnason hef-
ir samið, og hann hefir valið nafnið
»Austurlönd«.
F’essi bók er í einu orði sagt stór-
merkileg. Að hve miklu leyti hún er
frumsamin af höf. skal látið ósagt; hinn
íslenzki búningur hennar er að minsta-
kosti hans verk og ö)l framsetning og
niðurröðun efnisins, og frá þessu öllu
er ntjög vel og vandlega gengið. h'öf.
hefir þegar rutt sér braut að fremstu
sætum hinna íslenzku rithöfunda vorra
tíma.
Það er ekki á færi annara en sér-
fróðra manna um efni bókarinnar að
skrifa ritdóm um hana í þess orðs venju-
Iega skilningi. Og þar eð því er ekki hér
til að dreifa, skal lítið við það fengist. F*ó
skal þess getið, að lýsingu höf. á Búddha-
trúnni og sögu hennar virðist dálítið á-
bótavant. Af henni virðist erfitt að
skilja, hvers vegna sú trú hefir náð
slíkri útbreiðslu og jafn föstum tökum
á játendum sfnum, eins og raun hefir
orðið á, þar sem 'nana skortir ;;ð mestu
eða öllu leyti rnesta aðdráttarafl allra
trúarbragða, fyrirheitið um eilífa alsælu,
í mynd og líkingu þeirrar sælu, er jarð-
neskir menn með jarðneskum hugsunar-
hætti geta hugsað sér mesta á jörðu.
Lýsing höf. á Mazdatrúnni er snild-
arfögur, enda verður þeirri trú ekki
öðruvísi lýst, sé hlutdrægnislaust frá
henni sagt. — Höf. tilfærir meðal ann-
ars þetta úr Avestu, biblíu Mazdatrúar-
manna:
«Skapari heiinsins, höfundur lífsins,
hvar kann jörðin bezt við sig?» F*ví
svarar Ahuramazda á þessa leið: «F*ar
kann jörðin bezt við sig, sem hinn ráð-
vandi maður sezt að með arinn sinn og
búpening, konu og börn, þar sem vel-
megun býr, þar sem korni, grasi og
aldintrjám er sáð, þar sem valllendinu
er vatnað og ræst erfram mýrlendinu.«
— s>Því að ekki kann sá bletturinn við
sig, sem liggur óhirtur og bíður eftir
bóndanum eins og mannbær mær, sem
gengur barnlaus og þráir ver sinn; því
eins og ástrík kona elur bónda sínum
afkvæmi, þanmg mun og jörðin þeim
manni auðlegð veita, sem erjar hana
tveim höndum." .... »Skapari heims-
ins, höfundur lífsins, hvernig eflum vér
bezt Mazdatrúna? Ahura svarar: »nieð
þvi korni að sá» og bætir við skömmu
seinna: »Sá sem korni sáir, sáir lög-
máli lífsins og eflir Mazdatrúna og elur
hana með styrkleik hundrað vaskra
manna, hinu nærandi afli þúsund kvenna
og tíu þúsund fórna. Þegar korni er sáð
skelfast djöflarnir, þegar kornið sprettur
titrar í þeim hjartað, þegarþað grænkar,
fara þeir að gráta, en er kornaxið kem-
ur í Ijós, flýja þeir. í húsi, þar sem
kornið dvín, hafast við djöflar, en þar
sem gnægð er af korni, er eins og
glóandi járn í kverkum þeirra.«
Um þetta farast höf. orð á þessa
leið:
»Ummæli þessi bera það ljóslega með
sér, að trúin er fyrst og fremst í því
falin, að efla lífið og farsældina á jörð-
unni og útbreiða þannig guðsríkið, en
etja á móti rýrnun og dauða, og draga
þannig úr yfirráðum hins vonda anda.
Og yfir höfuð að tala, er trú jtessi
einhver hin fegursta og lífrænasta
trú, sem fram hefir komið í heiminum.
Þar er ekki verið að prédika fyrir mönn-
um að afneita heiminum, deyða holdið
og verða að líkamlegum og andlegum
örkvisum, heldur þvert á móti; þeim
er kent að lifa lífinu sem bezt og efla
það og bæta sem mest má verða: > Mað-
ur sá, sem kvæntur er, lýsi eg, Ahúra-
mazda, yfir, er ókvænta manninum æðri;
húseigandinn þeim æðri, sem ekkert
húsið á; faðirinn þeim sem engan son-
inn á, og auðugi maðurinn öreigan-
um.»
F*að virðist í fljótu bragði undarlegt,
að þessi trú. sem er eldri en kristin-
dómurinn og átt hefir heimkynni á
næstu grösum við Kanaansland, skyldi
ekki ná margfalt meiri útbreiðslu en
orðið hefir. En þegar þess er gætt, að
hinir lífsþreyttu Grikkir og Rómverjar
bjuggu næstir Norðurálfumanna vöggu
beggja þessara trúarbragða og að post-
ulinn Páll, Ágústinus kirkjufaðir og marg-
ír fleiri, höfðu lag á því, að færa krist-
indóminn í þann búning, er bezt átti
við skapferli þessara þjóða, þá er það
í raun og veru skiljanlegt, að þeir að-
hyltust fremur kristindóminn, og þar eð
þeir voru þá eitt hið mesta stórveldi
heimsins, er það ekki að undra, þótt
kristindómurinn breiddist út um alla
Norðurálfuna. En hefði Mazdatrúin bor-
ist hingað til Norðurlanda jafnsnemma
kristindóminum og jafn mikil gangskör
verið gerð að því að boða mönnum
bæði trúarbrögðin, þá mætti það undar-
legt vera, ef Mazdatrúin hefði ekki orð-
ið kristindóminum skæður keppinautur.
Höf. fer mjög varlegum og gætileg-
urn orðum um kristindóminn, og ætti
það ekki að geta stygt eða sært nokk-
urn mann, hversu ttúaður sem er, að
lesa þann kafla bókarinnar. Hefðu guð-
fræðingar kristindómsins aldrei farið
ógætilegri og harðari orðum um önnur
trúarbrögð, þá hefðu þeir færra oftalað.
Gagnfræðaskólanum
verður sagt upp á morgun klukkan
5 e. m.
1909.
Frá
,gullöld‘ íslands.
E/tir M. J.
XI.
Guðmundur góði Hólabiskup
(1201 - 1236).
Engan biskup eða merkismann frá
12. og 13 öld hér á landi er jafnmik-
ill vandi rétt að skilja og meta eins og
Guðmund góða. Enginn samtíðarmaður
hans sýndi eins vel og hann mótsetn-
ingar tímans með mótsetningum sjálfs
sín. Hans saga varð kjörinn spegill
síðustu fjörbrjóta hins forna þjóðlífs.
Enginn íslendingur hefir eignast slíka
prestssögu sem hann hlaut og það
áður en hann yrði biskup; næstur hon-
um í því efni varð Lafranz biskup Kálfs-
son (á öndverðri 14. öld). Guðmundur
var af stórfeldum og stríðlyndum mönn-
um kominn og hefði vart orðið einhama,
hefði hann lifað í heiðni. Hann var ör-
lagamaður mikill og öll æfi hans hrakn-
ingur, — líkt og hin fyrsta ferð hans,
er hann braut fót sinn í skipsreiðanum
á Ströndum. Faðir hans ogföðurbræð-
ur voru garpar miklir og frægir menn.
Féll faðir hans í Noregi, er hann gaf
líf sitt Erlingi jarli til bjargar. Porvarð-
ur, hinn bróðirinn, varð höfðingi ættar-
innar eftir sinn föður og bjó eftir hann
í Hvassafelli, en Einar var formaður og
og dó á Grænlandsjöklum, og þar Iét
og 4. bróðirinn, Ingimundur prestur,
fóstri Guðmundar, líf sitt, löngu seinna,
(1188). Guðmundur var ódæll í æsku
og lék fóstri hans hann hart. Vandist
hann og snemma á að dvelja nálega
hvergi langvistum, því fóstra hans bún-
aðist lítt. En er Guðmundur var full-
tíða og hafði tekið prestsvígslu, skildu
við hann þeir tveir menn, er hann unni
mest, þeir fóstri hans og Porgeir, son
Brands biskups; fóru báðir til Noregs
og dvaldi Ingimundur eftir í Noregi til
þess, er hann lét út og fórst við Græn-
land, en Porgeir lézt úr sótt, þá er hann
tók land. Práði Guðmundur þann mann
svo sárlega, að »nálga breyttist hann í
annan mann.« segir sagan. Og hún
bætir við: «Hann gerðist svo mikill trú-
maður í bænagerð og tfðahaldi, harð-
rétti ok örlæti, að það þótti sumum
halda við vanstilii; var hann at kirkju
mikin hlut nátta, og gekk til skrifta
ávalt er hann náði kennimönnum* Pá
tóku við vatnsvígslur hans og trú alþýðu
á helgikraft Guðmundar, varð hann brátt
frægur um alt land og fór mjög að
heimboðum, enda undi hvergi vel. Fjár-
gæzla hans var hin bágasta, því hann
gaf þurfamönnum alt er handbært var,
og varð Brandur biskup annað veifið
í vandræðum með sóunarsemi hans og
þurð á kirknafjám, er hann skyldi gegna,
Fór nú svo fram til þess er biskup dó 1201,
og mágur Guðmundar, Kolbeinn Tumason
fékk því ráðið, að hann var kjörinn bisk-
up að Hólum. Hafði Kolbeinn nálega öll
héraðsvöld í Hólabiskupsdæmi um þær
mundir, var maður ágjarn mjög tll fjár