Norðri - 10.06.1909, Qupperneq 2

90
NORÐRI.
NR. 23
Frá
,gullöldi fslands.
Eftir M. J.
XI.
Guðmundur góði Hólabiskup.
(1201 - 1236).
(Framh. frá nr. 21.)
Kolbeinn þótti þá bezt skáld á ís-
landi; eru ýmsar vísur tilfærðar eftir
hann um Guðm. biskup og deilur þeirra
og eru allar merkilega hógværar og
stillilegar, jafnvel biskupi til lofs, eins
og þessi:
Guð hefir biskup gerfan
glíkan Tóma*) at ríki,
(nær liggr oss við eyra
erfingi) höfðingja.
Ræðr guðslaga greiðir
geðbjartr snöru hjarta:
hræðisk himna prýði
hann, en vætki annat,
Er svo að finna, sem samvizka Kol-
beins hafi eitthvað viðkvæm verið út
af viðskiftunum, þótt hann fengi ekki
stöðvað metnað sinn eða eggjanir ann-
ara. Loks flýði biskup af staðnum
með lið sitt, og mælti þá Brúsi prest-
ur til Kolbeins: >Par ríður bisknp á
brott með virðing ykkar beggja.« Betta
þoldi ekki Kolbeinn og reið í veg fyr-
ir biskup, þar til orusta hófst. Biskup
hafði 300 manna (stór); var þar fjöldi
presta og svo einvalalið röskra manna,
sem honum ávalt fylgdi, en margt voru
stafkarlar og göngukonur, Kappar bisk-
ugs gengu fast fram, og er minst varði
fékk Kolbeinn steinshögg í ennið og
féll, en náði pó þjónustu biskups áð-
ur en hann Iézt.
Eftir þetta óx uppnámið enn meir,
því hinir mótstöðumenn biskups flýðu
víðsvegar. Kolbeinn var systursonur Þor-
valdar Gizurarsonar í Hruna og í stór-
metum um alt land. Páll biskup reyndi
að stilla hinn mesta storminn, en kom
engu til leiðar. Allir beztu höfðingjar
Iandsins fóru með her manns norður,
næsta sumar eftir, réðust ástaðinnmeð
ófriði, en biskup hafði þá fátt manna;
drápu þeir af honum þá menn er þeim
sýndist, en dreifðu hinum; Snorri
Sturluson tók Guðmund biskup með
sér suður í Reykholt. Tók nú Arnór
Tumason við héraði í Skagafirði og var
ekki mjúkhentari á biskupi en Kolbeinn
hafði verið. En þó var Kolbeinn ungi,
sonur Arnórs, verstur, því hann var hinn
mesti ofstopamaður á íslandi á sinni
tíð, þótt skörungur væri til herfara og
héraðsstjórnar. Allir urðu þeir frænd-
ur skammlífir og auðnulitlir að lokum.
Byrjar nú hin síðari hrakningssaga Guð-
mundar biskups, sem ekki linti úr því,
þau 28 ár, sem hann átti eftir ólifuð.
Átti hann í sífeldum erjum, enda lét
aldrei hlut sinn viljugur, hélt sí og æ
sínum háttum í blíðu og stríðu, hélt
ávalt elsku og trúnaði vina sinna og á-
sókn og eftirdrægju gustukafólksins, en
hinsvegar bakaði hann sér staðfastrar
óvildar og ofsókna allflestra ráðandi
manna í biskupsdæmi hans, enda er er-
fitt að segja, hverjir voru þrákelknari,
þeir eða hann sjálfur. Lengst af átti
þessi föru-preláti töluvert undir sér, því
ekki voru allir piltar hans flökkukindur
og kararfólk, heldur nokkrir mestu ofur-
hugar og hreystimenn landsins, fyrst
Ögmundur frændi hans, sneis o. fl.,
en síðan höfuðkapparnir, þeir Eyjólfur
Kársson og Áron Hjörleifsson; marga
fleiri fyrirtaks vaskleikamenn mætti telja,
er allir lögðu sitt líf við hans og þoldu
með honum hverskonar mannraunir. Af
*) Tómas biskup af Kantarabyrgi, serr dó
píslarvættisdauða um miðja 12. öld.
SKIFTAFUNDUR
í þrotabúi Jósefs kaupm. Jónssonará Akureyri verður halditin á skrifstofu bæjarfógeta
miðvikudag 16. þ. m. kl, 12 á hádegi og þar tekin ákvörðun um ráðstafanir á
eignum búsins.
Bæjarfógetinn á Akureyri 4..júní 1Q09
Guðl. Guðmundsson.
því gefst oss best að skilja hina góðu
hlið þessa kynlega stórmennis, sem f
guðs og kirkjunnar nafni reyndi að hafa
endaskifti á landinu, fyrirleit Iög og
landsrétt og hataðist við flesta heims-
lega hluti. En þessi er röð hrakn-
inga hans eftir 1208. Sumarið eftir að
hann var hjá Snorra, fór hann um Vest-
firði, ætlaði svo heim og bannsöng
á leiðinni alla þá presta, er honum og
banni hans höfðu óhlýðnast, en Arnór
bannar honum staðinn. Pá kom hið
mikla bréf Póris erkibiskups, sem stefndi
til sín flestum höfðingjunum. Tveir einir
gengdu því, þeir Porv. í Hruna, sem
átti erindi, sem sé, að fylgja frænda
sínum,oger hanndó.syni sínur^ Magnúsi
til biskupsdæmis í Skálholti. Arnór fór, en
Guðm. biskup ári síðar. Dvaldi hann
þá nokkra veturí Noregi. Er mælt, að
honum hafi þá verið vikið frá embætti,
en að þá hafi hann sent fátækan klerk
fótgangandi á páfagarð og fengið aft-
ur það svar, að »hann mætti víkja ef
hann vildi« (Si cedere vult, cedat). En
slíkt gat Guðm. ekki komið til hug-
ar að gera. Óðara en hann kom aftur
til Hóla, tók Arnór aftur í taumana, lét
draga hann nauðugan út úr húsunum
og flytja síðan á börum suður til skips í
Borgarfirði. Er svo sagt, að þá hafi
einna verst verið með hann farið, hafi
hann verið bundinn við hrosstagi og
látinn dragast blár og blóðugur yfir
hraun og hrjóstur; en Iíklega er það
orðum aukið. Pá bjargaði Eyúlfur
Kársson úr Flatey honum. Votviðri og
stormar gengu, svo ekki varhægtútað
leggja, var biskup geymdur í tjaldi.
Eyúlfur kom um nótt, í foraðsveðri er
varðmenn sváfu, spretti tjaldskörum og
tók biskup í fang sér og bar hann á
hvarf. Arnór saknaði þegar vinar í stað,
og settist aftur, en nú byrjar ný og
mikil hreðusaga af biskupi. Flæktist hanti
fyrst um Vestfjörðu, fór svo norður í
Pingeyjarsýslu, því hvergi var honum
frítt, en gott lið hafði hann þá. Pá
varð Helgastaðabardaginn, er þeir Arnór
og SighvaturSturluson börðustvið menn
hans, er þeir síðan völdu úr, hengdu og
hjuggu eða limlestu. Par var og bar-
ist með þeim ósköpum, að jörðin þótti
skjálfa; um það var kveðið:
Klasi nam kalla þrisvar:
Komi menn ok renni
(jörð bifast öll of æðru)
undan biskupsfundi!
Guðmundur flýði suður fjöll og kom
fram í Odda. Sumarið eftir er hartn
aftur í Vestfjörðum, og loks fylgir hon-
um vinur hans, sem aldrei brást hon-
um, Pórður Sturluson, heim til Hóla. Ár-
ið eftir fer Arnór utan, og deyr íNor-
egi. Er þá Tumi, elzti sonur Sighvatar,
settur niður á Hólum, en biskup flýr
til Málmeyjar. Um veturinn fara þeir
Eyúlfur í land, taka hús á Tuma og
drepa hann. Pá fer bískup til Gríms-
eyjar. Pá verður hin fræga Grímseyjar-
för um sumarið. Eyjúlfur fellur, en bisk-
up er hraktur og menn hans svo sví-
virðilega, að vart eru dæmi til. Nú tók
Kolbeinn Arnórsson við. Enn flækist
biskup til Vestfjarða, og enn lendir hann
hjá Pórði Sturlusyni, og enn sezt Guð-
mundur að stóli og þó öllum nauð-
ugt, verður enn rekinn á hrakning og
kemur enn heim með allskonar ruslara-
fólk, sem Kolbeinn rekur frá honum.
Er hann nú haldinn um hríð sem fangi,
unz tyllisætt er ger, eftir víg Jóns Birnu-
sonar biskupsmanns. Næsta sumar ætl-
ar hann að fara í sýslu sína, en er hver-
vetna bönnuð yfirreið. Pá býður Brand-
ur bóndi í Höfða biskupi til sín, og
var hann þar tvo vetur. Pá flæktist hann
enn vestur um sveitir og loks til Þórð-
ar og sona hans. Og enn er ger sætt
og þá fer hann heim. Næsta sinn fór
hann enn til þings og sat hjá Snorra
með lið sitt, eins og hann hafði áður
gert. Pá var þeim feðgum Sighvati stefnt
utan fyrir Grímseyjarför, og fór Sturla.
Úr þessu situr Guðm. f friði, orðinn
blindur og öll ráð af honum tekin, og
tveim árum síðar deyr hann 76 ára gam-
all og, eg má segja, saddur lífdaga!
Hvílík biskupsstjórn og hvílík landstjórn!
Sannarlega var þá frelsi íslands gengið!
Fór svo fyrir fjendum Guðmundar, sem
hann hafði fyrir sagt, því hann var stak-
lega forspár. Ári síðar féllu þeir Sig-
hvatur og 4 synir.
17. júní.
Eins og almenningi er kunnugt, var
ákveðið í vetur á fjórðungsþingi ung-
mennafélaga Norðlendingafjórðungs, að
haldið yrði íþróttamót hér á Akur-
eyri 17. júní, fæðingardag Jóns Sig-
urðssonar.
Par sem máli þessu hefir verið vel
tekið af allflestum bæjarbúum, þá viljum
við ekki láta hjálíða, að birta ágrip af
tilhögunarskrá dagsins, eins og búist er
við að hún verði (með fullum fyrirvara),
svo allir hafi nægan tíma til að átta sig
á henni og sérstaklega þeir, sem utan-
bæjar eru og til sveita.
Kl. ÍOV^ f- h. hefst skrúðganga (und-
ir stjórn bæjarfógeta) af Torfunefi inn
Hafnarstræti, upp Eyrarlandsveg og inn
á hátíðarsvæðið hjá gagnfræðaskólanum.
Pá setur bæjarfógeti Gtiðl. Guðmunds-
soti santkomuna og talar um þýðingu
og gildi þjóðhátíða og þjóðminningar-
daga. Næstur honum talar St. Stefánsson
skólameistari um Jón Sigurðsson. Síðan
frjáls ræðuhöld til kl. 1. Pá hefjast
bændaglímur; verður minst glímt í 5
flokkum eftir þyngd, og eru þátttak-
endur um 50. Pá stökk og fimleikar.
KI. 2 —3 verður þreytt kappsund; verða
verðlaun veitt í flestum greinum sunds-
ins. Pá verður einnar stundar hlé.
Kl. 4 — 5 hefst kappglíma Grettisfé-
lagsins um íslandsbeltið. Sækja hana 2
glímugarpar Reykjavíkur, þeir Guðmund-
ur Stefánsson og Sigurjón Péturssón.
Kl. 7 hefst fótboltaleikur; Akureyr-
ingar og Húsvíkingar keppa að forfalla-
lausu. Þá verður þreytt kapphlaup,
kappganga og ýmsar fleiri íþróttir, ef
tími leyfir. Meðan á íþróttunum stend-
ur, við skrúðgönguna og öðru hvoru
um daginn, spiiar lúðraflokkur bæjarins.
Jafnframt því, sem hér að framan er
sagt, leyfum vér oss að skora á háttv.
almenning að taka þátt f frídeginum og
þá sérstaklega skrúðgöngunni. Pað ætti
ekki að vera neinum tilfinnanlegt, þar
sem ákveðið er, að aðgangurinn að há-
tíðahaldinu og íþróttunum verði seldur
aðeins 25 aura, og óvanalega mikil og
góð skemtun í aðra hönd.
Enn fremur viljum vér skora á hin
ýmsu félög hér í bæ, sem eiga fána,
að' taka þátt í skrúðgöngunni undir sín-
um eigin fána, og hvert félag fjölmenni
sem frekast er kostur á.
Ungmennafélagi.
Óskabarn íslands!
Vel launaður er Einar Hjörleifsson
orðinn.
Fyrst var hann gerður að ritstjóra
»Skírnis«. Par næst varð hann skrif-
stofustjóri alþingis. Síðan veitti þingið
honum 1200 kr. árl. «fyrir frábæra hæfi-
leika til að rita skáldsögur», og nú síð-
ast hefir nýi ráðherrann gert hann að
ritsjóra «ísafoldar«, líklega í launaskyni
fyrir hina nafnfrægu! grein *Nýrráðgjafi»
og aðra þjónustu, er hann hefir veitt
B.J.
Höfuðskáld Englendinga.
Pað hefur verið kynfylgja Angtlsaxa
frá öndverðu og löngu fyrir daga Elfráðs
hins ríka, að eiga höfuðskáld og brag-
listarmenn betri en flestar aðrar þjóðir.
(Mundi eg vilja semja lítinn bókmenta-
annál um skáldskap Engla og Skota, ef
»Skírnir« eða aðrir bókmentavinir vildu
bjóða mér kost á að semja slíkt rit.
En nú hefur velnefndur »Skírnir« látið í
salti liggja æfisögu W, Morrisar, er eg
færði honum í hittið fyrra, þess skálds, er
bezt þekti og mest unni vorri þjóð). —
Tvær gutlaldir teljast Stórbretar hafa
átt á síðari ölduin, hvað skáldskap
snertir, og er hver sú öld fyrir sigkend
við hinar tværfrægustu drottningarþeirra,
það er öld Elisabetar (á 16. öld) og öld
Victoríu (á 19. öld). Á dögum Elísa-
betar voru uppi þeir Shakespeare, Ed.
Spencer, Ben. Johnson og margir aðrir
höfuðsnillingar. Pá var og Milton fæddur
áður en Sh. lézt 1617. En á öndverðri æfi
Victoríu lifðu eða voru í fersku minni
skáldin: Walter Scott rómanaskáldið
mikla, en R. Burns. ljóðaskáld Skota dó
1796. En á Englandi lifðu og létust
flestir snemma á öldinni, þeir Keats,
Shelleý, Byron, Southey, Tonias Moore
(írskur), Coleride, Words — worth
(f 1850). Hann einn varð háaldraður
og var lengi hirðskáld Breta á undan
Tennyson. Af höfuðskáldum síðari hluta
aldarinnar skal eg einungis nefna 4 — 5
hina helztu. Fyrst skal nefna Robert
Brovning og konu hans Elísabet. Hann
var dulrænn og djúpvitur, þótti kveða
þungt og ekki fyrir alþýðu, en kona
hans var lipurt Ijóðaskáld, og eru kvæði
hennar full af guðleik og guðrækni. Dr.
Jón Stefánsson samdi rit um Browning
á dönsku og fékk doktors nafnbót fyrir,
og er víða furða smellið, én fjörminna
þó en Gríms Thomsens rit mu Byron
þótti á sinni tíð. Pá komu til sögunn-
ar (auk annara fleiri) þremenningarnir,
þeir AlfredTennyson, W. Morris, Charl-
es Algerno Swenburne (Sveinbjörn),
sem nýlátinn er. Hefur um þá alla ver-
ið nokkuð ritað í tímaritum vorum og
blöðum, minst þó um Swinburne, er
þó þykir frumlegastnr þeirra félaga.
Hann var enn mýkri óðsnillingur en
hvor hinna og «rauður víkingur« í anda,
og svipa5i mjög til Byrons með ofstopa
og stórhug, en miklu hreimþýðari og
meiri bragsnillingur. Hann kvað mjög
eftir grískum fyrirmyndum og skildi
bví alþýða manna miklu síður hans Ijóð
en hinna. Um hirðskáldið Tennyson
má segja, að hann náði almennastri
þjóðhylli landa sinna, en þó sér í lagi
meðalstéttanna og hinna æðstu, en
Morris bar initt á milli, því hann orti
mest söguljóð og stældi mál og skáld-
skaparlag Elisabetar aldarinnar. Swin-
burne kvað yfir höfuð þeim báðum og
flest í byltingaráttina. (Framh.)