Norðri - 08.07.1909, Qupperneq 1

Ritstjóri Björn Líndal Brekkugata 19.
IV. 27.
Akureyri, Fimtudaginn 8. júlí.
Til minnis.
Bæjarfógetaskrifstofan opin kl. 10—2, 4—7
Bæjarsjóður, Lækjargötu 2, mánud. mið-
vikud. og laugardaga kl. 4. 7
Ritsímastöðin virka daga 8 f. h. til 9 e. h.
helga daga 8—11 og 4—6
Bókasafnið, þriðjud.. fimtud. og laugard.
5—8. Sunnudögum 10—11 og 4—8.
Rósthúsið hvern virkan dag 9—2og4—7.
helgid. 10—11.
Utbú Islandsbanka 11 —2
Utbú Landsbankans 11 — 12
Stúkan Akureyri fundard.þriðjud.kv. kl. 8.
Brynja miðvikudagskvöld kl. 8.
Isafold Fjallkonan sunnudagskv. kl. 4.
Trúföst mánudagskv. kl. 8.
Stefna?
Forseti neðri deildar alþingis hefir
tekið sér fyrir hendur að rita um stór-
pólitík í blað sitt 11. júní s. I. Pegar
maður í slíkri virðingarstöðu ritar um
slíkt mál, í «elzta blað landsins*, mætti
eigi að eins ætla, að á því væri eitthvað
talsvert að græða, heldur verður að
heimta það. Af forsetastöðu hans leiðir,
að meira mark verður tekið á orðum
hans en þeirra manna, er á lægri stól-
um sitja, verði annars nokkurt vit og
samhengi í þeim fundið, og þjóðinni
er það á hinn bóginn meira en meðal
minkun, ef slíkur maður fer með þvað-
ur og vitleysu, er ræða skal jafn alvar-
legt mál og hér liggur fyrir.
«Hvert stefnir?« spyr forsetinn í upp-
hafi máls síns. Já, um það er sannar-
lega þörf að ræða. Ekkert er eins áríð-
andi að vita og það, hvert verið er að
fara, hvort heldur er að ræða um hvern
einstakan mann eða þjóðina í heild sinni.
Og einskis einstaks manns ferðalag er
eins mikils um vert og ferðalag allrar
þjóðarinnar.
Oss minnihluta mönnum hefir virst
það mjög á hverfandi hveli, hvert meiri
hlutinn stefnir í sambandsmálinu, og
margir eru þeir, er enga stefnu geta séð
í þessu ferðalagi. Látum oss því athuga
þann fróðleik í þessu efni, er grein sú
hefir að geyma, er hér ræðir um.
Eftir alllangan inngang um gang máls-
ins og hverja þýðingu það hafi, að sam-
bandsiög meirihlutans voru samþykt á
síðasta þingi, spyr forsetinn: «Hefir af-
staða Dana í þessu máli nokkuð breyzt
við þessa samþykt þingsins, eða eru
nokkrar líkur til, að undirtektir þeirra
verði nú nokkuð á annan hátt en áður?»
Um þetta þykist hann ekkert geta full-
yrt að sinni, en ef þeir verði ófáanleg-
ir til þess að sinna rnálinu á nokkurn hátt,
þá kennir hann þetta ráð:
«En óhætt væri þá, þótt Danir væru
látnir skilja, að eintómur þvergirðingur
frá þeirra hálfu mundi heldur ýta und-
ir skilnaðarhreyfingu hér, gefa henni
vind í seglin. Þetta getur komið fram
sem bending á kurteislegan hátt, ajls
eigi sem ögrun, sem ætti eigi heldur
við. Sú bending skynsamlega notuð gæti
einmitf haft mikil áhrif til að hrinda
sambandsmálinu áleiðis í það horf, er
vér óskum, því að sé það nokkuð, sem
getur knúð Dani til að sinna kröfum
'vtirum, þá er það óitinn við skilnáðar-
hreyfingu, og til þess að losna við hana,
mundu þeir teygja sig alllangt.»
Hvað verður nú ráðið af þessum
orðum um stefnu forsetans? Pví er auð-
svarað. Hann vill hræða Dani til þess
að samþykkja sambandslög meiri hlut-
ans, með því að hóta þeim »á kurteis-
legan hátt,» að skilnaðarhreyfingin hér
á landi muni að öðrum kosti vaxa þeim
yfir höfuð. En þessu næst segir hann:
»Það er eigi svo að skilja, að vér eigum
að hafa skilnað sem grýlu á Dani, því
að vér getum ekki verið þektir fyrir það,
að ástæðulausu.o Petta kemur talsvert
öfugt við það sem áður er sagt. Hvert
stefnir forsetinn nú?
Hann vill ekki láta hræða Dani með
skilnaði, en þó láta benda þeim á hann
á þann hátt, að »óttinn við skilnaðar-
hreyfinguna« komi þeim til að láta oss
eina ráða sambandslögunum, með öðr-
um orðum gera þá óttaslegna með skiln-
aðinum, án þess að hræða þá með hon-
um. Petta virðist vera eigi alllítið vanda-
verk og naumast í nokkurs manns færi,
nema ef vera skyldi forsetans sjálfs.
Petta virðist engu minni vandi en að
kæta menn án þess að gleðja þá, hug-
hreysta án þess að hugga, fræða án
þess að ketina og seðja menn án þess að
gefa þeim að eta. Mikill undrakraftur
má forsetanum vera gefinn, ef hann er
fær um slíkt.
Forsetinn segir, að vér getum eigi
verið þektir fyrir það ,aðástæðulausu‘
að hræða Dani með skilnaði. Og ástæð-
an til þessa ástæðuleysis er sú, að hér
sé, nú sem stendur, engin veruleg skiln-
aðaralda. Ætla mætti því, að hann vildi
vekja upp þessa öldu, til þess að vér
hefðum ástæðu til þessa; en það virð-
ist hann einmitt ekki vilja. Hannseg-
ir: «Pað væri hvorki hyggilegt né
heppilegt, nú sem stendur, að hleypa
ofstækisfullum skilnaðaræsing í þjóðina,
fara nú þegar að skera upp einskonar
skilnaðarherör meðal fólksins, milli
fjalls og fjöru. Óvíst einnig, hvernig sá
leiðangur mundi takast«. Nú virðist
málið vandast enn meira, Skilnaðar-
hreyfingin. sem á að láta Dani óttast,
án þess að hræða þá með .henni, er í
raun og veru ekki til, og það er hvorki
hyggilegt né heppilegt, nú sem stend-
ur, að láta hana verða til. Petta segir
forsetinn Dönum jafnt og íslendingum,
því að auðvitað lesa einhverjir Danir
»elzta blað landsins«, einkum síðan rit-
stjórinn varð forseti neðri deildar.
Forsetinn virðist hafa haft einhverja
nasasjón af því, að hann væri hér kom-
inn í ógöngur, og til þess að komast
fram úr þeim, fullyrðir hann, að skiln-
aðaraldan geti komið síðar, og komi
að Iíkindum yfir landið, ef alt sitji við
satna keip og áður um samband land-
anna. Penna hugsanlega möguleika
eiga þá Danir að óttast svo mjög, að
þeir láti oss orðalaust í té, „alt sem vér
heimtum. Og seinni hluti greinarinnar
verður naumast skilin á annan veg, en
þann, að rétt sé að vekja máls á skiln-
aðarhugmyndinni til þess að styrkja
Dani í þeirri trú, að skilnaðaraldan
geti einHVértitima rislð upþ hét- í latidi.
Petta verður þá í fám orðum hin
pólitíska stefna forsetans: Vér skulum
tala um skilnað, án þess að vilja hann,
og benda Dönum og íslendingum á,
að skilnaðaralda geti einhverntlma risið
upp í landinu, án þess að gera neitt til
að vekja hana hér á landi og án þess
að hafa hana fyrir grýlu á Dani, en þó
til þess, að þeir óttist hana og samþykki
þessvegna sambandslög meiri hlutans.
Verður eigi flestum á að spyrja: Er
þetta alt og 6umt? Er forseti neðri deild-
ar alþingis ekki kominn Iengra enn
þetta? Eða öllu heldur: Er hann nú
farinn að snúast um sjálfan sig, í stað
þess að hjakka í sama farið.
Sfðasta árið hefir hann þótzt vilja fá
það, sem ekki er hægt að fá, en nú
vill hann fara að t a 1 a um að fá það,
sem hann sjálfur vill ekki f á, og
vér erum eigi færir um að taka á móti.
Pví að enginn getur af þessari grein
hans séð, að hann sjálfur sé skilnaðar-
maður, heldur játar hann þvert á móti,
að vér séum eigi færir um hann.
Barnslega einfeldnislegri stefnu, eða
öllu heldur stefnuleysi, get eg ekki hugs-
að mér. Hvað finst ykkur hiitum? A
einum stað í greininni segir forsetinn:
«Hitt skiftir ekki svo miklu, hversu lang-
ur tími Iíður, þangað til við verðum
skilnaði vaxnir,» Einmitt það! Væri
þó ekki viðkunnanlegra, að það yrði
ekki öllu seinna en um aldamótin 3000,
ef við eigum endilega að fara að t a I a
um hann strax?
Er það landinu blygðunarlaust, að for-
seti neðri deildar alþingis skuli birta
opinberlega aðra eins endileysu og þessi
grein hans er, frá upphafi til enda?
Eða getur nokkur skynsamur maðúr
fundið nokkurt vit . og samhengi í henni.
B. L.
Frá
,gullöldi íslands.
Eftir M. J.
XII.
Sturlungaöldin.
(Framh).
Tvisvar verður þó enn kvikt á sviðinu,
svo vér sjáum lifandi verur fyrir augun-
um, en ekki vofur og skugga.
Eg á við hinar tvær biskups sögur,
sem enda hið mikla sögusafn Sturlungu.
Árna biskups saga Þorlákssonar er hin
eina saga, sem segir frá Islandi frá láti
Gizurar jarls 1269, til næstu aldamóta.
Hún er afarfróðleg, en mjög er hún ó-
lík Hungurvöku, og full af nýjum klerk-
dómsstíl; að vísu hefir höfundurinn (Árni
biskup Helgason?) verið vitur maður og
sannorður, en samt sem áður var hann
ekki íslenZkur sagtiameistari, heldur
boðberi hins nýja, ráðríka kirkjuvalds.
En kostulegar frásagnir geymir sagan,
sérstaklega um viðskifti hinna mestu
manna hins «nýja stíls«,svo sem Hrafns,
hins mikla garps, sem einn lifði eftir af
hinum föllnu skörungum, svo þegar
hatin dey'r (1280) og hliln ágteti fVæðl-
1909.
maður, Sturla Pórðarson (1284), eru
síðustu kvöldstjörnurnar gengnar undir.
Hinir atkvæðamennirnir, þeir biskuparnir
Árni og Jörundur og ábótinn Runólfur
í Veri, lifðu þá eftir, og þótt þeir væri
frelsi landsins skæðir, og kirkjunni mið-
ur þarfir, en þeir ætluðu, verður oss
að dást að mikilmensku þeirra og vit-
urleik. Sást þá og glögt, hvað enn lifði
í landinu eftir alt hrunið, og hvað til
hafði verið af göfugu og góðu, hefði
auðna ráðið. Árna biskups 6aga er erfi-
drápa, sonatorrek íslands eða sorg-
arleikur. Lafranssaga er aftur fremur sam-
in í hinum forna stíl og er því bæði
fróðleg og fögur — það sem hún nær,
eða það sem hún gat verið. Hún er
æfisaga merkismanns, sem var ljós í sín-
um stutta biskupsdómi, manns, sem sór
sig í ætt hinna eldri biskupa og beztu
höfðingja. Og þótt gullaldarblærinn
gamli væri þá að mestu horfinn, náðu engir
hinir síðari biskupar Lafransi að stjórn-
semi, réttlæti og guðrækni. Alt var ekki
farið. Hvað var eftir? Pví má fyrst
svara með Hávamálum:
»Deyr fé, deyja frændur,
deyr sjálfur ið sama;
en orðstýr
deyr aldregi
hveim sér góðan getur
Sagan var eftir — minningin var eft-
ir — þjóðin var eftir. Og í þjóðinni
lifðu hinir föllnu og dánu, stundum
sem sofandi, stundum sem lifandi. Og
verk þeirra voru eftir, hin rituðu,
ódauðlegu! Aldrei vissu menn bet-
ur hvað átt og mist höfðu, en þá —
vissu það löngu áður, hvað við lá og
hvað í húfi var. Fyrir þá skuld lagði
Snorri til hliðar alt ráðabruggið, og
gleymdi öllum hjákonum sínum en kraup
á hné fyrir hinni heilögu gyðju sögunn-
ar, semjandi, ritandi eða látandi rita alt
hvað af tók, fram að þeirri næturstund,
er fjandmenn hans tóku hús á honum
ogdrápuhann. Og fyrirsömusök gleymdi
sjálfur ofstopamaðurinn Sturla Sighvats-
sonar öllum stórræðum um stund og
»lagði mikla stund á að láta rita
eftir sögur þær, er Snorri setti saman.«
Og þvf var það, að hinn bezti maður
hinna stórfeldu Sturlunga, Sturla Pórð-
arson, ásetti sér að safna, sem hann
gerði, eða sjálfur semja sögu allrar
aldarinnar, Og svo tóku niðjarnir við
og svo gekk alla 14. öldina út, að menn
rituðu, söfnuðu og samanfærðu í geysi-
miklar skinnbækur hina miklu bókfræði
frá 12. og 13. öld; unnu mennfast að því
stórvirki, enda sömdu fátt frumlegt sjálf-
ir, sem mikið kveður að. Peir höfðu
brent skip sfn og fóru einskipa á smá-
ferjum með löndum fram. Sjóndeildin
var orðin lítil og útsýnin þröng, hjá
því sem áður var, snillingar, ofurhugar,
skáld og stórræðamenn voru horfnir,
og í klaustrum þrifust aldrei til fram-
búðar fræði- og sögumenn eða skáld.
Sá eini, er varð höfuðskáld af klaustur-
mönnum, Eysteinn Ásgrímsson, sá er
kvað «Lilju», sem »allir vildu kveðið
hafa«, hann var fremur veraldarmaður
og ribbaldi en munkur. Og þó lá gáf-
an í blóðimi, og trauðir vorit ménti,