Norðri - 15.07.1909, Side 1

Ritstjóri Björn Líndal Brekkugata 19,
IV. 28.
Akureyri, Fimtudaginn 15. júlí.
1909.
Til minnis.
Bæjarfógetaskrifstofan opin kl. 10—2, 4—7
Bæjarsjóður, Lækjargötu 2, mánud. mið-
vikud. og laugardaga kl. 4. 7
Kitsímastöðin virka daga 8 f. h. til 9 e. h.
helga daga 8—11 og 4—6
Bókasafnið, þriðjud.. fimtud. og laugard.
5—8. Sunnudögum 10—11 og 4—8.
l'ósthúsið hvern virkan dag 9—2 og 4—7.
helgid. 10—11.
Utbú Islandsbanka 11 —2
Utbú Landsbankans 11—12
Stúkan Akureyri fundard.þriðjud.kv. kl. 8.
Brynja miðvikudagskvöld kl. 8.
Isafold Fjallkonan sunnudagskv. kl. 4.
Trúföst mánudagskv. kl. 8.
Frelsið.
Heiti eða huggrip hinna almennustu
staðhátta í lífi manna og þjóða, er erf-
iðara en margur ællar, að skilja rétt og
sérgreina, sérstaklega þau huggrip, sem
fylgja hugsjóna eða trúarlífi manna, kyn-
slóð eftir kynslóð. Eitt af þeim hug-
gripum, er frelsið. Hver kann að
þýða það orð svo að öllum líki, eða
allir skilji? Og þó er um fátt hugsað
og ályktað, talað og ritað í heiminum
meir en um það, enda fylgir hver sinni
skoðun, þörf eða óskum. Ýms önnur
hugtök eiga sviplíka sögu, fyrst og fremst
trúin eða hennar ákvæði og greinir; um
þjóðerni, sjálfstæði, ættjörð, tungu, ætt-
jarðarást er sama að segja. Það er eft-
irtektarvert, að öllum fjölda alþýðunn-
ar er aldrei á æfinni kent að skynja og
skilja almenn hugsjónaorð, né neitt af
því, sem «vér lærðir« þykjumst vita
um rök tilverunnar — nema á óvita-
aldri. Og þótt sum spurningabörn
séu þroskaðri en önnur, hefir lengi
mátt segja, að hvert barn eða unglingur
hafi fremur veriðuppfræddur til að verða
Gyðingur eða kristinn Gyðingur,
en barn síns lands og tíma. Síðar meir
mun þetta beturvekjaeftirtekt og virðistþví
kynlegra, sem afleiðingin er betur at-
huguð. Auðvitað nefna »fræðin« skyn-
semi og frjálsræði, skyldur og reiknings-
skap. En flest alt fer fyrir ofan garð
og neðan hjá börnunum, því ofurlitla
hugmynd um slíka hluti er fyrst tiltök
að kenna á skólaaldrinum. Hvað
mundi nú vera kent eða eiga að kenna
í unglingaskólunum um frelsið? Já, um
frelsið, þetta orðtak og heróp allra
og þó aldrei fremur en nú, — frelsið,
þessa allsherjarkröfu þjóðar vorrar, sem
spámenn og postular, blaðamenn og
blaðrarar, heimspekingar og heimsking-
jar, hafa í tíma og ótíma verið að troða
inn í fólkið, svo það er farið að snúa
við hendingum séra Hallgr. Pétursson-
ar (í 2. passíusálmi) og syngur:
Mér er sem þetta máttarorð«
sé meira’ að þyngd en himin og storð.«
En — hverjum er hugtakið »frelsi«
Ijóst? Eg hefi ekki bókj. Stúart Mills við
hendina, en það skaðar ekki,egferenn ein-
faldari leið. Egspyr fyrst: Hvað þýddi frelsi
fornþjóðanna á Austurlöndum? H\að
þýddi það á siðmenningartímum Grikkja
og Rómverja? Hvað þýddi frelsi mið-
aldanna, og hvað á dögum siðabótarinn-
ar? og loks: hvað kennir oss nýja sag-.
an fyrir og eftir frönsku byltinguna,
með þelm spárlýjti hugtökum og orð-
tökum, sem svo smásaman festust hjá
þjóðunum? Vitaskuld er það, að hver ung-
lingur, sem lærir eitthvert ágrip af mann-
kynssögunni, fær einhverja vitneskju um
þetta. En hrífur það svo nemendurna,
að þeir viti að gagni, hvað hugtakið
þýðir? Og hvað vita svo hin börnin,
sem enga mannkynssögu sjá? Og svo
eru ótal sérstakar frelsistegundir til. Hvað
er þjóðfrelsi, og lýðfrelsi (o: aristokrat-
iskt og demokratiskt frelsi? Hvað er
þingfrelsi (þingræði)? Hvað er borgara-
og félagsfrelsi? Hvað mannfrelsi
(mannhelgi) og meðfætt frelsi? Og hvað
er trúarbragðafrelsi, hugsunarfrelsi, mál-
frelsi og ritfrelsi? Hvað er kennifrelsi
(hin allra yngsta frelsiskrafa)? Og enn
er eftir eitt frelsið: það heitir frjálsrœöl.
Rað virðist vera skilyrði alls þess, er
frelsi nefnist. En hér er athugandi, að
mjög margir heimspekingar neitafrjáls-
ræði mannsins, segja, það sé ímynd-
un tóm, því alt sé lögum og nauðsyn
háð (þótt ekki komi nauðung eða of-
beldi til). Úr því verkefni leysi eg ekki,
það má lengi toga það sem hrátt skinn-
og sitt sýnast hverjum. Hitt er víst, að
þótt svo væri, að alt f oss sé lögum
bundið, þá er tilveran svo gerð, að
mentun, þróun og góðar, máttugar
hvatir komast þá í frívíljans stað og
valda því fullkomlega, að hver heilvita
maður ber og á að bera meiri eða
minni ábyrgð orða sinna og athafna.
Reynslan er betri heimspekingur en
heimspekin. Hún kennir, að án sjálfsá-
byrgðarinnar standi engin siðmenning.
Hver er frumhugsun sú, sem falin er í
orðinu »frelsi»-t Hún er lausn úr ein-
hverri nauðung. Elzta félagsskipun vors
kyns kallast feðrastjórn, eins og sjá má
af elztu sögum gamlatestamentisins. Síð-
an niynduðust ættkvíslir, sem hver varði
sig móti annari, eða tengdust saman
og mynduðu kynflokka; loks framkom
af því meiri eða minni þjóð — nema
þar sem hjarðþjóðir fóru um með hjarð-
ir sínar, þar hefir þjóðskipulagið hald-
ist laust gegnum allar aldir. En í frjóu
löndunum, bæði áður og eftir að akur-
yrkja og borgasiðmenning komst á þar
mynduðust snemma stórþjóðir og ríkir
einvaldar, sem töldust stjórna af guð-
anna náð. Sú siðmenning varaði óratíma
eða skiftist á við aðra. Frá því 6000
árum fyrir Krists daga, voru til borgir
og menning bæði á Egiftalandi og í
Asíu nálægt hinum elztu menningar-
þjóðbrautum, fljótunum Efrat og Tigris
svo og í Austur-Asíu. Fyrst var forn-
mentun Grikkja, en svo trú og lögbundn-
ari siðmenning Rómverja, er og varð
fyrirmynd hinnar yngstu í mörgum grein-
um. Pjóðfrelsið lærðu af Rómv. mið-
aldarborgirnar, heimsforræðið páfarnir,
en keisarar og konungar stæltu Cæsar-
ismatin: það að drotna sem einvaldar,
en leyfa um leið frjálst fyrirkomulag og
láta ekki eina stéttina misbjóða annari.
Rað varð hugsjón Napóleanna og að sumu
leyti annara einvalda enn, eins og Vil-
hjálms keisara yngra.
í annað sinn vildi eg benda á helztu
atriðin í frelsissögu þjóðanna, sem fyrst
til muna gerði vart við sig, þegar ein
veldi konunganna þóttist vera komið
fyrir »herrans náð« úr mestri hættunni,
af hálfu aðals og klerka. Pá, á 17. öld-
inni, byrjaði dómurinn.
M. J.
Úr N.-Pingeyjarsýslu
1. júlí 1909.
Þingmaður vor er nú hér á yfirreið og
heldur leiðarþing í hverri sveit, en ekki
munu þau öll fjölmenn. Jafnvel í sjálfu
Kelduhverfi komu aðeins 10 menn á
fund, og sátu þar þöglir undir land-
varnarhersögum fulltrúa' síns. Mun sum-
um jafnvel hafa fundist fátt um. Gall
nú lægra landvarnarskothríðin en í fyrra
um sömu mundir. Sérstaklega mun
þeim Hverfungum hafa fundist fátt um
landvarnarleiðangurinn gegn Bakkusi,
því minni óvinir eru þeir sumir hans
en Dana, og telja hann alls ekki hafa
rofið gamla sáttmála, hvorki þann ís-
lenzka, né hinn frá Nóa dögum. Og
þótt Bakkus sé þjóðernislaus alheims-
borgari, munu þeir þó allmargir hér,
sem veita vilja honum fæðingjarétt langt
um heldur en Dönum. Telja þeir, að
af honum stafi íslenzku þjóðerni og
sjálfstæði engin hætta, heldur þvert á
móti, að hann efli oss til réttrar land-
varnar gegn Dönum, og auki oss ein-
urð og sjálftraust, svo vér þorum að
segja Dönum til syndanna.
Eitt þykir mönnum kynlegt nokkuð.
í fyrra, þegar þingmaður vor var aðeins
þingmannsefni, og fór hér um sýsluna
landvarnarleiðangurinn, gegn sambands-
lagafrumvarpi millilandanefndarinnar sam-
hliða einum nefndarmanninum, Steingr.
sýslumanni Jónssyni,— þegar hann þing-
aði hér, — þá fylgdi honum að málum
sporgöngumaður einn utanhéraðs, Páll
nokkur Jóakimsson, kendur við Arbót
í Suður-Lingeyjarsýslu. Fór hann geyst
mjög og vítti nefndina harðlega fyrir
landráð, heimsku og svik. F*ótti land-
varnarmönnum liðsemd mikil í fram-
göngu hans, og má vera, að hún hafi
átt þátt í sigri Birninga við kosning-
una í haust, næst viturlegri handleiðslu
Einars hins spaka að Ærlæk, og Páls
prests hins prúða. Nú fylgir þessi
sami Árbótar-Páll enn þingmanninum,
en samband þeirra sýnist allmikið breytt,
því nú vítir Páll engu minna hið nýja
sambandslagafrumvarp, er þingmaður-
inn boðar, en hitt í fyrra. _ Telur hann
hann þar r é 11 i n d a Ísríkis illa gætt og
sjálfstæðis þess, og færir meðal annars
sem dæmi, að þar sé Ísríkið skyldað til
að greiða konungsmötu, sem auðvitað sé
himinhrópandi rangindi og undirlægju-
skapur. Sýnir þetta hina takmarkalausu
sjálfstæðisþrá sannra landvarnarmanna,
enda mun Páll þessi vera sérstakt »prakt-
exemplár« þess flokks, og til marks um
það má geta þess, að eg hefi spurnir
af, að nú séu nálega 20 ár síðan Páll
þessi hefir gist náttlangt að Árbót, —
enda hvergi verið mörgum nóttum senn
- en þó sé hanrt által talfnn á skýrsl-
Kárl, litli drengurinn okkar,
verður jarðaður á laugar-
daginn er kemur. Líkræða í
kirkjunni kl. 12^/z.
Bertha Líndal. Björn Líndal.
um viðkomandi hreppstjóra sem ábú-
andi Árbótar, og nýtur þannig kosning-
arréttar og allra borgaralegra réttinda,
þrátt fyrir heimilisleysi og «rangl» sitt
sveita milli. Er þetta Ijóst dæmi þess,
hve menn geta komist langt í sjálfstæð-
inu, þegar viljinn er nógu sterkur og
menn hugsa meira um að vera en að
sýnast. Er því ekki að furða, þótt
landvarnarmenn beiti Páli þessum fyrir,
og sendi hann héraða milli, því að
hann virðist vera persónugerfi hugsjóna
þeirra; og er «árbót» mikil að slíkum
mönnum. Væntanlega vekur þingmað-
urinn eftirtekt ráðherrans og landvarnar-
gæðinga hans:— Ara, Bjarna o. s. frv.
— á Páli þessum, og ■þeim nána and-
ans skyldleik, sem er með honum og
þeim. Ætti það að verða til þess, að
hann fengi stærri verkahring en útkjálka
vorn norður hér. Gætum vér og vel unt
fleirum að njóta slíks manns.
Ekki niunu kjósendurhér þakka þing-
manninum svo sem vert er, framgöngu
hans og blaðs hans í «Thore«-málinu,
því þó til séu þeir menn, einkum með-
al öræfabúa, sem aldrei hafa sjóinn eða
skipin augum litið, er því máli voru
fylgjandi, þá eru hinir víst fleiri, sem
telja flota »Thores« of dýran til land
varnana. Munu og líta á það mál líkt
og Jón dr. Forni, að slíkt eigi konung-
ur að annast á sinn sinn kostnað, eftir
gamla sáttmála. Oss varði ekki annað
en að gæta þess, að krefjast nógu mik-
ils, og sýna engan undirlægjuskap, frem-
ur í því en öðru.
Hafur.
Útlendar fréttir.
Reykjavík 14. júlí 1909.
í Persíu eru bardagar út af
stjórnarbyltingunni.
Skattamálabreytingin samþykt
í þýzka þinginu.
Bulow fer frá.
Lagastaðfestingar.
Konungur hefir staðfest 25 lög frá
síðasta þingi, þar á meðal eru fjárlög,
fjáraukalög, lögin um Naust og Kjarna,
ellistyrkslögin, fiskimatslögin o. fl. Að-
flutningsbannslögin eru sögð óstaðfest
ennþá, og ekkert hefir frétst um það,
hvernig sambandslögum þingsins hefir
verið tekið af konungi og dönsku stjórn-
inni.
Pjóðhátíð
hafa Reykvíkingar ákveðið að halda 1
og 2. ágflst í íumar.