Norðri - 22.07.1909, Blaðsíða 2

114
NORÐRI.
NR. 29
sér og feykja moldinni í þykkum mekki
yfir landið og út á sjó. í staðinn fyrir
skógarkjarrið mundi nú mæta auganu
grjótauðn, þakin stórgrýti og hraunheil-
um.
Meiri hluti allra fjallshlíða líta þann-
ig út að neðanverðu, og hefir það orð-
ið á þennan hátt. Komið norður í
Fnjóskadal og horfið úr vesturhlíðinni’
á austurhlíðina ; á milli kjarrsins og skóg-
arrunnanna, sem enn eru allvænlegir,
sjáið þér stór melflæmi. Oangið síðan
yfir ána og nemið staðar í austurhlíð-
inni og horfið yfir í yesturhlíðina. Rar
hefir eitt sinn verið skógur, en nú sést
ekkert eftir af honum. Svo langt sem
augað eygir í nrtrður og suður skiftast
melflákar og grasflákar á hér um bil að
jöfnu. Vér skulum svo halda lengra
austur á bóginn, þar til vér komum
austur í Bárðardal við Skjálfandafljót.
Rar hefir austurhlíðin verið skógi vaxin
víða fyrir hér um bil 50 árum síðan,
eftir því sem fólk segir, en nú sér mað-
ur ekkert nema grjótauðnir þar og smá-
grastór hingað og þangað.
Skógareigandi sá, sem eg gat um áðan,
vildi nú gjarnan varðveita skóginn sinn,
en sumum er víst líka hálfilla við skóg-
inn af því hann tætir svo oft ullina af
fénu og þeir álykta því, að betra væri
að skifta á skóginum og fá auðn í stað-
inn. Hin rétta ályktun í þessu efni væri
þessi: Kjarrið sviftir mig nokkru af ull-
inni minni; fyrst svo er, þá skal eg gera
það gisnara, svo það nái að þroskast
og verða að skógi, með því móti held
eg ekki einungis allri ullinni, heldur fæ
eg um leið gott beitiland, þar geta bæði
hestar og fé haldið sig alt árið í skjóli
fyrir öllum næðingi.
Eg sagði áðan, að þeir fullsprottnu
skógar, sem enn eru til, stæðu langt að
baki þeim skógum sem áður hafa verið
hér, og ræð eg það af því, sem eg hefi
séð í Danmörku. Þar standa enn þá
beykiskógar frá þeim tíma, er fénaður-
inn fékk að leika lausum hala í skóg-
unum og í kringum þá, þúsundum sam-
an, frá því fyrir 1805. Ressir skógar
eru nú meira en hundrað ára gamlir,
og líta þeir mjög aumlega út í saman-
burði við yngri skógana, sem vaxið hafa
upp eftir friðunina 1805 af plöntum,
sem eigi hafa verið bitnar.
Gömlu skógarnir hafa alveg sömu ein-
kenni og Hallormsstaðaskógur. Af sömu
rót vaxa 3 — 7 greinar; þær eru hér um
bil eitt fet að þvermáli og aðeins 40 —
50 fet á hæð. Stofnarhinna yngi beyki-
skóga í Danmörku, sera vaxið hafa upp
eftir friðunina — hinir elztu þeirra eru
nú frá 80 — 100 ára— eru nálega þrjú
fet að þvermáli og 70 — 90 fet á hæð;
þeir eru 30—40 fetum hærri en gömlu
skógarnir. Eftir sama hlutfalli ættu birki-
skógar hér á landi að geta orðið 50 —
60 feta háir, og svo hafa víst frum-
skógarnir verið.
Regar verið var að vinna að skóg-
græðslunni í Danmörku voru þessi orð
höfð sem kjörorð: «Gróðursettu tré, það
raun vaxa meðan þú sefur.» Rað á nú
ekki alstaðar við á íalandi og reyndar
ekki alstaðar í Danmörku heldur, svo
•ð þess vegna gæti það átt fult eins
vel við hér; en það eru önnur orð, sem
eiga betur við hér, sem kjörorð,
og þau eru svo: »Verndaðu vel
og rétt kjarrið, sem til er, og það mun
þroskast og verða reglulegur skógur,
meðan þú sefur.«
A ðstoðar I ög regl ustj óri
á Siglufirði verður í sumar yfirréttar-
málafærslumaður Kristján Linnet frá R.-
vík, en ekki Ari Jónsson, eins og áður
hítfði kbrtflð tll örða.
Hreyfingin í Noregi gegn
„banninu“.
Rótt tilgangur hreyfingar þeirrar sé
hér orðinn kunnur, viljum vér flytja
lesendum Norðra, hvortsem þeir eru með
eða móti »Banninu«, helztu rök málsins,
eins og nokkrir af fremstu og frægustu
mönnum Norðmanna komast að orði,
og einkum framsögumaður þeirra, yfir-
réttarmálsvarinn K. Stenersen. Verður
það að vísu einungis ágrip úr „Smárit-
um félagsins fyrit frelsi og siðmenningu
gegn banni og þvingun."
í 1. heftinu segir svo i formálanum :
»Starfsemi til eflingar hófsemi verð-
ur ávalt sjálfsögð og ómissandi fyrir
heilsu þjóðarinnar og önnur lífsskilyrði.
F*að hefir og verið viðurker.t fyrir löngu
síðan í voru landi og að þessu mark-
miði verið unnið kappsamlega. Og fyr-
ir efling fólksins, tilfinningar fyrir eig-
inni ábyrgð og fyrir vaxandi menning
erum vér orðnir að þjóð, sem einna
minst neytir áfengis í heiminum, og al-
veg sjálfráðir, og án lagaþvingunar höf-
um vér náð þessari niðurstöðu. Þessi
frjálsa stefna hefir því einkar vel gefist.
Hún hefir nú reynsiuna fyrir sér, enda
er hún í föstu fylgi með mannfélagssið
gæði og meðvitund réttrar menningar.«
«En út af þessari stefnu hefir flokkur
manna brugðið hér á landi. Bindindis-
flokkurinn hefar ritið á framtíðar-
fána sinn fult bann á tilbúningi, að-
flutningi, sölu og neyzlu alls áfengis,
sem heiti hefir. Og flokkurinn reynir
til að komast nær og nær marki sínu
með þvingun og banni, hvar sem að
verður komist, gegn sérréttindum ein-
stakra, samlagasölu og hverskonar laga-
leyfi«.*)
»Hvað hefir svo magnað hreyfing-
una? Samþykki og aðstoð utan frá!
Áhangendum flokksins hefir fyrir þann
samhug tekist að afla sér fylgis ríkis og
sveita, nálega hvar sem var, og það
fylgi hefir margfaldað styrk flokksins, er
vart nær yfir tíunda hvern mann í land-
inu. En bindindisflokkurinn hefir mis-
boðið valdi sínu og velvilja alþýðunn-
ar. Hann hefir leiðst út á öfganna
glerhála is, sem er honum sjálfum hinn
mesti voði og undir eins hans ágœta
málefni. Fyrir þá sök má ekki og
á ekki að veita honum framar fylgi. Fari
hann lengra, leiðir stefnuskrá hans til
svikasölu, laundrykkju og lagabrota, og
erlendis mundi sú pólitík Ieiða yfir oss
þann verzlunarhnekki og vandræði, sem
enginn sér út yfir.»
Rví næst skýrir Stenersen frá stefnu-
skrá móthreyfingarinnar. Hún hljóðar
svo:
1. Friðun á frelsi hvers einstaks manns,
friðun á frelsi atvinnuveganna, innan
ómissandi ogsanngjarnra vébanda laga
og ábyrgðar landsmanna sjálfra.
2. Starfsemi gegn rangri neyzlu áfengis,
í hverri mynd sem er, svo og skað-
legum samdrykkjusiðum.
3. Starfsemi í þá stefnu, að stýra og
stjórna sölu og veitingum áfengis.
4. Starfsemi til að stofna sjúkrahæli fyr-
ir áfengissjúklinga, og
5. Starfsemi til eflingar heilbrigðu heim-
ilislífi, og hvað annað, er varðar
heilsu þjóðarinnar.
Rví næst tekur höfundurinn fram, að
félag móthreyfingarinnár sé fráskilið
öllum stjórnmálaflokkum Noregs og
bjóði alla velkomna, sem berjast vilji
gegn öllum banns-og þvingunarlögum.
Áskorunin, segir hann, sé undirskrif-
uð völdum mönnum úr öllum áttum
*) Bannlög eins og hér þekkjast ekki í Nor-
egi. að girða fyrir endilangann Nor-
ég, um 3tJD mllur, yrði dýrt gamau.
og öllunT’stéttum. »Vér afneytum allir
bannlögum, og viljum ekki, að
bannmennirnir ráði lengur lögum og
lofum í málinu — þeir hafa verið nógu
lengi í völdunum. — | Vér ætlum oss
því úr þessu að bægja þeim eftir megni
frá atkvæðum um stjórnar- og sveita-
mál.
Síðan fer höf. mörgum fögrum orð-
um um starfsemi bindindismanna (og
Templara) meðan þeir héldu málinu á
réttri leið. En síðan snýr hann sér að
helztu mönnum mótstöðuflokksins, sem
verja bannstefnuna. Er það oflangt mál
og á ekki heldur við hjá oss, nema hvað
stefnu þá snertir, sem vér verjum. Rar
framfylgir höf. öllum sömu rökum og
ráðum, sem áður er bent á og stefnu-
skráin ber með sér.
Einhver fyrsta röksemdin er það, að
leggja ekki lagahaft á menn með viti
og sjálfsábyrgð í þeim efnum, sem ekki
má skerða frelsi þeirra — nema með
því, að gera þá minni menn eða ómynd-
uga. Menn taka sér því aðeins fram,
að frjálsræðið sé ekki skert. Og þótt
skaði geti leitt af frjálsræðinu, má ekki
að heldur binda það — nema líf liggi
við og þó með almennum lögum því
aðeins, að þeim lögum verði framfylgt
og þau spilli ekki meira en þau bæta.
Þessi er aðalröksemdin. (Meira,)
Alþingi 1909.
Hvern dóm um alþingi menn síðar
meir munu fella, er auðvitað ekki með
vissu hægt að segja, en vægur verður
hann valla að öllu samanlögðu. Afrek-
in eru fá og veigalitil, nema að því, er
tvö mál snertir. Þingið hefir sett lítils-
virðingar- og skrælingjaskaparbrennimark
á landið með aðflutningsbanninu. Slík
hnefalög ættu aldrei að vera samþykt,
nema því aðeins, að mestur — lang-
mestur — hluti manna væri með þeim,
segjum t. d/90 af 100 minst. í máli
sem hver ætti að vera sjálfráður sam-
kvæmt lunderni, efnahag og öðrum
kringumstæðum, er mjög mikill hluti
landsmanna gerður að börnum, með
sætavatns-sogpela í munni, sviftur sjálfs-
forræði og gerður að ófullveðja mönn-
um. Lítill tilviljunar-meirihluti leyfir sér að
binda alla aðra, alveg eins og stjórn
Eskimóa á Grænlandi hefir farið með
þá, þessa manngarma. Og þetta eru
hinir frjálslyndu, frelsiselskandi íslending-
ar, sem aldrei geta orð talað, nema
það sé frelsisfroðufellandi. Retta sting-
ur svo mjög í stúf við það, sem gerð-
ist í hinu .stórmálinu, uppkastsmálinu.
Rar náði sér »frelsis»glamrið sér niðri.
Rar tókst að þagga allar raddir skyn-
seminnar, raddir, sem sögðu, að með
,Uppkastinu‘ yrði ísland svo sjálfstætt ríki,
sem það þarf að verða og getur orðið,
eins og nú stendur á, hvað sem síðar
kann að verða. Frelsisglamrið var hér
eins mikið, sem ófrelsis-hamrið í hinu
málinu, hvortveggja jafnvel rökstutt og
hvortveggja jafnvel skýrandi sálarþroska
og vitsmuni hinna íslenzku löggjafa, er
í meira hluta eru nú. Rær upplýsingar,
sem H. Hafstein gaf, um það hvernig til-
lögum minnihlutans mundi verða tekið
í Danmörku, gátu ekki einu sinni vakið
þessa menn til að ránka við sér, og
þó er enginn efi á því, að þær voru
keypréttar. Svo urðu þá afdrif þessara
höfuðmála jöfn og jaínríkt vottandi
þroskaskort meirihlutans og skammsýni.
Samskonar dæmi munu langsótt frá öðr-
um löndum og löggefandi þingum, ef
til eru. Rað verður ómjúkur dómur,
sem feldur verður um þetta þing.
En við hverjrt Öðru er að biíást, þegár
_
á þing eru valdir aðrir eins menn og
sumir af þeim, sem kosnir voru, lítt
þroskaðir, nokkrir mentunarsnauðir
menn og mentunarlitlir, menn, sem t. d.
hafa rígbundið sig við kreddur um alls-
herjar-þýðingu mörg hundruð ára skjals,
sem oft er tvírætt að efni og tvíeggjað
vopn, skjals, sem enginn íslendingur
ætti að geta nefnt kinnroðalaust, en kreddu-
menn hossa upp í hástól sinnar kreddu-
vizku, sem er sama sem einfeldni óment-
aðs manns; skjals, sem skoða verður í
Ijósi sögunnar og sinnar tíðar; skjals,
sem síðari söguviðburðir hafa ónýtt og
erán verklegrar þýðingar fyrir .nútímann.
Þetta sjá þessir menn ekki, eða þyk-
jast ekki sjá, og það er vel trúlegt, að
sumir af þeim, að minsta kosti, sjái það
ekki. Sem betur fer, mundi enn vera
hægt að ráða bót á þeirri hörmung,
sem afdrif þessara mála eru og fá leið-
rétting. En einfeldninga þingsins verð-
ur það að kosta. Og í þeim er engin
eftirsjá. Næstu kosningar flytja vonandi
lifið og bótina. [Aðsent.l
Fyrirlestur
um sjúkrasamlög og annan íélagskap,
sem tryggir efnalitla menn gegn veik-
indum, slysum og ellilasleik, hélt Guðm.
Björnsson landlæknir hérf Good-Templ-
arahúsinu á sunnudagskvöldið. Fyrirlest-
urinn var vel sóttur og gerðu menn
hinn bezta róm að máli landlæknis.
Með því að efni þessa fyrírlesturs
var hið mesta nauðsynjamál, en sem,
því miður, er of lítið kunnugt hér á
landi, viljum vér leyfa oss að segja
lauslega frá helztu atriðum hans:
Regar talað er um framfarir á síð-
ustu öldum, nefna menn oftast vélar og
vísindi, en sjaldnar er minst á þær
framfarir, sem í raun og veru hafa
miklu meiri þýðingu fyrir velferð mann-
kynsins, framfarirnar, sem fólgnar eru
í auknum félagsskap og fyrirhyggju; en
það eru einkum ailskonar ábyrgðar- og
tryggingarfélög. Mörg þessara félaga
eru nokkuð kunn hér á landi, einkum
vátryggingarfélög og lífsábyrgðarfélög,
Önnur eru aftur lítt eða eigi kunn, eink-
um sjúkrasamlögin og önnur þau félög,
sem tryggja menn gegn veikindum og
slysum.Allur þessi félagsskapur á rót
sína að rekja til vaxandi forsjálni, og
allur byggist hann á sömu meginreglu,
þeirri, að menn sameini krafta sína, og
breyti eftir hinni gullfögru siðareglu
Páls postula: »Berið hver annars byrð-
ar.» Hann hlýðir einnig kjörorðum
fjöldans hjá þjóðunum: «FreIsi, jafnrétti
og bróðerni», því þar hafa allir sömu
skyldur og réttindi.—
í þessum félagsskap, sem telja má
»mestu veraldarnýung vorra tíma» stönd-
um vér íslendingum öðrum þjóðum
langt að baki, einkum að því er sjúkra-
samlögin snertir.
Pau hafa nú náð miklum þroska hjá
öllum siðmentuðum þjóðum, nema oss.
Þar sem viðgangur þeirra er mestur, á
Þýskalandi og í Danmörku, er í þeim
fullur þriðjungur landsmanna.
Um nauðsyn sjúkrasamlaganna þarf
ekki að fjölyrða. Skýrslur um fátækra-
framfæri bera það með sér, að allskon-
ar sjúkdómar og ellilasleiki valda því,
að ‘Vs allra þurfamanna á landinu hafa
komist á fátækraframfæri. Er það auð-
sætt, að miklum hluta þessara manna
mundu sjúkrasamlögin forða frá því,
að fara á sveitina og missa þar með
öll réttindi, ef þau næðu almennum
viðgangi hér á landi.
Flestir þeirra manna, sem eg hefi átt
tal við uin þetta mál, hafa viðurkent,
að þörf væri á að koma á fót hér sjúkra-
sfltnlögrtrti, en þeir tlflffl ffllið atþýðrt